-- १ -- देवाचिये द्वारी उभा क्षणभरी । तेणे मुक्ती चारी साधियेल्या ॥ १ ॥ हरि मुखे म्हणा हरि मुखे म्हणा । पुण्याची गणना कोण करी ॥ २ ॥ असोनि संसारी जिव्हे वेगु करी । वेदशास्त्र उभारी बाह्य सदा ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव म्हणे व्यासाचिये खुणे । द्वारकेचा राणा पांडवा घरी ॥ ४ ॥
-- २ -- चहू वेदी जाण साही(षट्‍)शास्त्री कारण । अठराही पुराणे हरिसी गाती ॥ १ ॥ मंथुनी नवनीता तैसे घे अनंता । वाया व्यर्थ कथा सांडी मार्ग ॥ २ ॥ एक हरि आत्मा जीवशिवसमा । वाया तू दुर्गमा न घाली मन ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा पाठ हरि हा वैकुंठ । भरला घनदाट हरि दिसे ॥ ४ ॥
-- ३ -- त्रिगुण असार निर्गुण हे सार । सारासार विचार हरिपाठ ॥ १ ॥ सगुण निर्गुण गुणाचे अगुण । हरिविण मन व्यर्थ जाय ॥ २ ॥ अव्यक्‍त निराकार नाही ज्या आकार । जेथुनि चराचर हरिसी भजे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा ध्यानी रामकृष्ण मनी । अनंत जन्मानी पुण्य होय ॥ ४ ॥
-- ४ -- भावेविण भक्‍ति भक्‍तिविण मुक्‍ति । बळेविण शक्‍ति बोलू नये ॥ १ ॥ कैसेनि दैवत प्रसन्न त्वरीत । उगा राहे निवांत शिणसी वाया ॥ २ ॥ सायासे करिसी प्रपंच दिननिशी । हरिसी न भजसी कोण्या गुणे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव म्हणे हरिजप करणे । तुटेल धरणे प्रपंचाचे ॥ ४ ॥
-- ५ -- योगयागविधी येणे नोहे सिद्धी । वायाची उपाधी दंभ धर्म ॥ १ ॥ भावेविण देव न कळे नि:संदेह । गुरुविण अनुभव कैसा कळे ॥ २ ॥ तपेविण दैवत दिधल्याविण प्राप्त । गुजेविण हित कोण सांगे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव सांगे दृष्टांताची मात । साधूचे संगती तरणोपाय ॥ ४ ॥
-- ६ -- साधुबोध झाला नुरोनिया ठेला । ठायीच मुराला अनुभवे ॥ १ ॥ कापुराची वाती उजळली ज्योति । ठायीच समाप्ती झाली जैसी ॥ २ ॥ मोक्षरेखे आला भाग्ये विनटला । साधूंचा अंकिला हरिभक्‍त ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा गोडी संगती सज्जनी । हरि दिसे जनी वनी आत्मतत्त्वी ॥ ४ ॥
-- ७ -- पर्वताप्रमाणे पातक करणे । वज्रलेप होणे अभक्‍तांसी ॥ १ ॥ नाही ज्यासी भक्‍ति ते पतित अभक्‍त । हरिसी न भजत दैवहत ॥ २ ॥ अनंत वाचाळ बरळती बरळ । त्या कैसा दयाळ पावेल हरि ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा प्रमाण आत्मा हा निधान । सर्वाघटी पुर्ण एक नांदे ॥ ४ ॥
-- ८ -- संतांचे संगती मनोमार्ग गती । आकळावा श्रीपती येणे पंथे ॥ १ ॥ रामकृष्ण वाचा भाव हा जीवाचा । आत्मा जो शिवाचा रामजप ॥ २ ॥ एकतत्त्व नाम साधिती साधन । द्वैताचे बंधन न बाधिजे ॥ ३ ॥ नामामृत गोडी वैष्णवा लाधली । योगिया साधली जीवनकळा ॥ ४ ॥ सत्वर उच्चार प्रल्हादी बिंबला । उद्धवा लाधला कृष्ण दाता ॥ ५ ॥ ज्ञानदेव म्हणे नाम हे सुलभ । सर्वत्र दुर्लभ विरळा जाणे ॥ ६ ॥
-- ९ -- विष्णुविण जप व्यर्थ त्याचे ज्ञान । रामकृष्णी मन नाही ज्याचे ॥ १ ॥ उपजोनि करंटा नेणे अद्वैत वाटा । रामकृष्णी पैठा कैसेनि होय ॥ २ ॥ द्वैताची झाडणी गुरुविण ज्ञान । तया कैसे कीर्तन घडे नामी ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव म्हणे सगुण हे ध्यान । नामपाठे मौन प्रपंचाचे ॥ ४ ॥
-- १० -- त्रिवेणी संगमी नाना तीर्थे भ्रमी । चित्त नाही नामी तरी ते व्यर्थ ॥ १ ॥ नामासी विन्मुख तो नर पापीया । हरिविण धावया न पावे कोणी ॥ २ ॥ पुराणप्रसिद्ध बोलिले वाल्मिक । नामे तिन्ही लोक उद्धरती ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव म्हणे नाम जपा हरिचे । परंपरा त्याचे कुळ शुद्ध ॥ ४ ॥
-- ११ -- हरिउच्चारणी अनंत पापराशी । जातील लयासी क्षणमात्रे ॥ १ ॥ तृण अग्निमेळे समरस झाले । तैसे नामे केले जपता हरि ॥ २ ॥ हरिउच्चारण मंत्र हा अगाध । पळे भूतबाधा भेणे याचे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव म्हणे हरि माझा समर्थ । न करवे अर्थ उपनिषदा ॥ ४ ॥
-- १२ -- तीर्थ व्रत नेम भावेविण सिद्धी । वायाची उपाधी करिसी जना ॥ १ ॥ भावबळे आकळे एरव्ही नाकळे । करतळी आवळे जैसा हरि ॥ २ ॥ पारियाचा रवा घेता भूमीवरी । यत्‍न परोपरी साधन तैसे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव म्हणे निवृत्ती निर्गुण । दिधले संपूर्ण माझे हाती ॥ ४ ॥
-- १३ -- समाधी हरिची समसुखेविण । न साधेल जाण द्वैतबुद्धी ॥ १ ॥ बुद्धीचे वैभव अन्य नाही दुजे । एका केशवराजे सकळ सिद्धी ॥ २ ॥ ऋद्धी सिद्धी निधी अवघीच उपाधी । जव त्या परमानंदी मन नाही ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवी रम्य रमले समाधान । हरिचे चिंतन सर्वकाळ ॥ ४ ॥
-- १४ -- नित्य सत्यामित हरिपाठ ज्यासी । कळिकाळी त्यासी न पाहे दृष्टी ॥ १ ॥ रामकृष्ण उच्चार अनंतराशी तप । पापाचे कळप पळती पुढे ॥ २ ॥ हरि हरि हरि मंत्र हा शिवाचा । म्हणती जे वाचा तया मोक्ष ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा पाठ नारायण नाम । पाविजे उत्तम निजस्थान ॥ ४ ॥
-- १५ -- एक नाम हरि द्वैत नाम दुरी । अद्वैत कुसरी विरळा जाणे ॥ १ ॥ समबुद्धी घेता समान श्रीहरि । शमदमा वरी हरि झाला ॥ २ ॥ सर्वाघटी राम देहादेही एक । सूर्यप्रकाशक सहस्त्ररश्मी ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा चित्ती हरिपाठ नेमा । मागिलिया जन्मा मुक्‍त झालो ॥ ४ ॥
-- १६ -- हरिनाम जपे तो नर दुर्लभ । वाचेसी सुलभ रामकृष्ण ॥ १ ॥ रामकृष्ण नामी उन्मनी साधिली । तयासी लाधली सकळ सिद्धी ॥ २ ॥ सिद्धी बुद्धी धर्म हरिपाठी आले । प्रपंची निवाले साधुसंगे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवी नाम रामकृष्ण ठसा । येणे दशदिशा आत्माराम ॥ ४ ॥
-- १७ -- हरिपाठ कीर्ति मुखे जरी गाय । पवित्रचि होय देह त्याचा ॥ १ ॥ तपाचे सामर्थ्य तपिन्नला अमूप । चिरंजीव कल्प वैकुंठी नांदे ॥ २ ॥ मातृ पितृ भ्राता सगोत्र अपार । चतुर्भुज नर होऊनी ठेले ॥ ३ ॥ ज्ञानगूढ गम्य ज्ञानदेवा लाधले । निवृत्तीने दिधले माझे हाती ॥ ४ ॥
-- १८ -- हरिवंश पुराण हरिनाम संकीर्तन । हरिविण सौजन्य नेणे काही ॥ १ ॥ तया नरा लाधले वैकुंठ जोडले । सकळही घडले तीर्थाटन ॥ २ ॥ मनोमार्गे गेला तो तेथे मुकला । हरिपाठी स्थिरावला तोचि धन्य ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा गोडी हरिनामाची जोडी । रामकृष्णी आवडी सर्वकाळ ॥ ४ ॥
-- १९ -- नामसंकीर्तन वैष्णवांची जोडी । पापे अनंत कोटी गेली त्यांची ॥ १ ॥ अनंत जन्मांचे तप एक नाम । सर्व मार्ग सुगम हरिपाठ ॥ २ ॥ योग याग क्रिया धर्माधर्म माया । गेले ते विलया हरिपाठी ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवी यज्ञ याग क्रिया धर्म । हरिविण नेम नाही दुजा ॥ ४ ॥
-- २० -- वेद शास्त्र पुराण श्रुतीचे वचन । एक नारायण सार जप ॥ १ ॥ जप तप कर्म हरिविण धर्म । वाउगाचि श्रम व्यर्थ जाय ॥ २ ॥ हरिपाठी गेले ते निवांतचि ठेले । भ्रमर गुंतले सुमन कळिके ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवी मंत्र हरिनामाचे शस्त्र । यमे कुळगोत्र वर्जियेले ॥ ४ ॥
-- २१ -- काळ वेळ नाम उच्चारिता नाही । दोन्ही पक्ष पाही उद्धरती ॥ १ ॥ रामकृष्ण नाम सर्व दोषा हरण । जडजीवा तारण हरि एक ॥ २ ॥ नाम हरि सार जिव्हा या नामाची । उपमा त्या दैवाची कोण वानी ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा सांग झाला हरिपाठ । पुर्वजा वैकुंठ मार्ग सोपा ॥ ४ ॥
-- २२ -- नित्यनेमनामी ते प्राणी दुर्लभ । लक्ष्मीवल्लभ तया जवळी ॥ १ ॥ नारायण हरि नारायण हरि । भक्‍ति मुक्‍ति चारी घरी त्यांच्या ॥ २ ॥ हरिविण जन्म तो नर्कचि पै जाणा । यमाचा पाहुणा प्राणी होय ॥ ३ ॥ ज्ञानदेव पुसे निवृत्तीसी चाड । गगनाहूनि वाड नाम आहे ॥ ४ ॥
-- २३ -- सात पाच तीन दशकांचा मेळा । एकतत्त्वी कळा दावी हरि ॥ १ ॥ तैसे नव्हे नाम सर्व मार्गा वरिष्ठ । येथे काही कष्ट न लागती ॥ २ ॥ अजपा जपणे उलट प्राणाचा । तेथेही मनाचा निर्धारु असे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा जिणे नामेविण व्यर्थ । रामकृष्णी पंथ क्रमीयेला ॥ ४ ॥
-- २४ -- जप तप कर्म क्रिया नेम धर्म । सर्वाघटी राम भाव शुद्ध ॥ १ ॥ न सोडी हा भावो टाकी रे संदेहो । रामकृष्णी टाहो नित्य फोडी ॥ २ ॥ जात वित्त गोत कुळ शीळ मात । भजे का त्वरित भावनायुक्‍त ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा ध्यानी रामकृष्ण मनी । वैकुंठ भुवनी घर केले ॥ ४ ॥
-- २५ -- जाणीव नेणीव भगवंती नाही । हरि उच्चारणी पाही मोक्ष सदा ॥ १ ॥ नारायण हरि उच्चार नामाचा । तेथे कळिकाळाचा रीघ नाही ॥ २ ॥ तेथील प्रमाण नेणवे वेदांसी । ते जीव जंतूसी केवि कळे ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा फळ नारायण पाठ । सर्वत्र वैकुंठ केले असे ॥ ४ ॥
-- २६ -- एक तत्त्व नाम दृढ धरी मना । हरिसी करुणा येईल तूझी ॥ १ ॥ ते नाम सोपे रे रामकृष्ण गोविंद । वाचेसी सद्‍गद्‍ जपे आधी ॥ २ ॥ नामापरते तत्त्व नाही रे अन्यथा । वाया आणिका पंथा जाशी झणी ॥ ३ ॥ ज्ञानदेवा मौन जपमाळ अंतरी । धरोनी श्रीहरि जपे सदा ॥ ४ ॥
-- २७ -- सर्व सुख गोडी सर्व शास्त्रे निवडी । रिकामा अर्धघडी राहू नको ॥ १ ॥ लटिका व्यवहार सर्व हा संसार । वाया येरझार हरिविण ॥ २ ॥ नाममंत्र जप कोटी जाईल पाप । रामकृष्णी संकल्प धरूनी राहे ॥ ३ ॥ निजवृत्ति काढी सर्व माया तोडी । इंद्रियांसवडी लपू नको ॥ ४ ॥ तीर्थ व्रती भाव धरी रे करुणा । शांति दया पाहुणा हरि करी ॥ ५ ॥ ज्ञानदेवा प्रमाण निवृत्तीदेवी ज्ञान । समाधि संजीवन हरिपाठ ॥ ६ ॥
