दृष्टिहीनांसाठी नवीन नोटा जारी करणे क्लिष्ट, असे RBI कोर्टाला सांगतिले
गुरूवार, 20 जुलै 2023 (11:44 IST)
RBI on issuing new notes for visually impaired रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने बुधवारी मुंबई उच्च न्यायालयाला सांगितले की ते चलन ओळखण्याबाबत दृष्टिहीन व्यक्तींच्या चिंता मान्य करते, परंतु नवीन बँक नोट जारी करणे हे एक कठीण काम आहे, ज्याला वेळ द्यावा लागेल आणि त्यात मोठा खर्च देखील समाविष्ट आहे.
आरबीआयने हायकोर्टात दाखल केलेल्या प्रतिज्ञापत्रात म्हटले आहे की बँक नोटांची नवीन मालिका सादर करण्याची प्रक्रिया ही "अत्यंत क्लिष्ट आणि वेळ घेणारी प्रक्रिया" आहे ज्याचा कालावधी 6 ते 7 वर्षांचा आहे.
2017 पासून बँक नोटांच्या पुढील मालिकेवर काम सुरू आहे
नॅशनल असोसिएशन ऑफ द ब्लाइंड (NAB) च्या एका याचिकेला उत्तर म्हणून हे शपथपत्र दाखल करण्यात आले होते, ज्यामध्ये असा दावा करण्यात आला होता की दृष्टिहीन लोकांना केंद्रीय बँकेने जारी केलेल्या नवीन चलनी नोटा आणि नाणी ओळखणे आणि वेगळे करणे कठीण आहे. प्रभारी मुख्य न्यायाधीश नितीन जामदार यांच्या अध्यक्षतेखालील खंडपीठासमोर या प्रकरणाची सुनावणी सुरू आहे.
रिझव्‍‌र्ह बँकेला बँक नोटांच्या ओळखीबाबत दृष्टीहीन व्यक्तींच्या चिंतेची जाणीव आहे आणि ती मान्य करते. 2017 पासून बँक नोटांच्या पुढील मालिकेवर काम सुरू आहे.
प्रतिज्ञापत्रात म्हटले आहे की बँक नोटांची नवीन मालिका सादर करणे हे एक महत्त्वाचे काम आहे. वेगवेगळ्या आकाराच्या आणि वैशिष्ट्यांसह एकाच मूल्याच्या बँक नोटांच्या अनेक मालिका असल्याने समस्या सोडवण्याऐवजी अधिक गोंधळ निर्माण होईल म्हणून याचा काळजीपूर्वक विचार केला पाहिजे.
नवीन मालिका सुरू करण्यासाठी खूप पैसे लागतात
केंद्रीय बँकेने निदर्शनास आणून दिले की चलनांची नवीन मालिका सादर करण्याची किंमत प्रचंड असेल. प्रतिज्ञापत्रात असे म्हटले आहे की सुरक्षा छपाईवर वार्षिक खर्च 4,682 कोटी रुपये आहे.
त्यात म्हटले आहे की, ही वार्षिक रक्कम नवीन मालिका सुरू करण्यासाठी नसून जुन्या, मातीच्या, खराब झालेल्या नोटा बदलण्यासाठी आणि बँक नोटांची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी नोटा छापण्यासाठी आहे.
दस्तऐवजात असे नमूद केले आहे की बँक नोटांची नवीन मालिका सादर करण्याचा खर्च प्रचंड असेल आणि त्यात कागदाचे उत्पादन, छपाई यंत्रे आणि संपूर्ण चलन वितरण आणि प्रक्रिया पारिस्थितिक प्रणाली कोणत्याही प्रस्तावित बदलांसाठी अनुकूल करण्यासाठी खर्च समाविष्ट असेल.
याचिकेत हायलाइट केलेल्या तक्रारीचा अभ्यास करण्यासाठी सर्व आवश्यक पावले उचलली आहेत आणि या प्रकरणाची गांभीर्याने तपासणी करत असल्याचा दावा करत RBI ने उच्च न्यायालयाला NAB ची याचिका फेटाळण्याची विनंती केली.
दृष्टिहीनांच्या चिंता पुढील मालिकेत समाविष्ट केल्या जातील
प्रतिज्ञापत्रात म्हटले आहे की बँक नोटांची शेवटची मालिका 2016 मध्ये सादर करण्यात आली होती आणि त्यापूर्वी विविध भागधारकांमधील सल्लामसलत करण्याची तपशीलवार प्रक्रिया झाली.
या प्रक्रियेमध्ये 2010 मध्ये एका डिझाईन समितीची स्थापना करणे समाविष्ट होते, ज्यामध्ये क्षेत्रातील तज्ञांचा समावेश होता, ज्यामध्ये बँक नोटांच्या नवीन मालिकेची रचना/आकार यावर शिफारशी करणे, ज्यामध्ये भिन्न-अपंग व्यक्तींच्या गरजा लक्षात घेऊन त्यांना संवेदनशील करणे समाविष्ट होते.
RBI ने म्हटले आहे की दृष्टिहीन व्यक्तींच्या गरजा लक्षात घेऊन, विविध मूल्यांच्या आकारातील फरकाव्यतिरिक्त, इंटॅग्लिओ, आयडेंटिफिकेशन मार्क, ब्लीड लाइन इत्यादी वैशिष्ट्ये बॅंक नोट्समध्ये समाविष्ट करण्यात आली आहेत, जरी त्यांना आंतरराष्ट्रीय नियमांनुसार संरेखित करण्यासाठी आणि त्यांना अधिक वॉलेट अनुकूल बनवण्यासाठी मागील मालिकेपासून कमी करण्यात आले होते.
या प्रक्रियेमध्ये दृष्टिहीनांच्या दोन राष्ट्रीय-स्तरीय संघटनांच्या प्रतिनिधींकडून अभिप्राय घेणे देखील समाविष्ट होते आणि "शक्य तितक्या प्रमाणात, त्यांच्या चिंता बँक नोटांच्या पुढील मालिकेत समाविष्ट केल्या जातील", असे प्रतिज्ञापत्रात म्हटले आहे.
