श्री योगानंद सरस्वती स्वामी महाराजांचं जन्म 1925 मध्ये मार्गशीर्ष महिन्यातील पौर्णिमेच्या रात्री गुजरातमधील सुरत जिल्ह्यातील तलंगपूर गावात झाला. त्याच्या लहानपणी खोडकर स्वभावामुळे लोक त्यांना 'गांडा' नावाने हाक मारायचे. मूळ नाव कल्याणभाई असे होते. वयाच्या आठव्या वर्षी त्यांचे लग्न झाले होते पण लहानपणापासूनच अनास्थेच्या वृत्तीमुळे ते योगीजन आणि साधू यांच्यावर संशोधन करत असत.
सद्गुरू मिळण्यासाठी त्यांनी धरमपुरी घाट, ओंकारजी, किटीघाट, नीमावर येथे अनुष्ठान केले. करुणामूर्ती टेंबे स्वामी महाराजांच्या आश्रयाला जाण्यासाठी त्यांना सुब्रह्मण स्वामी, केशव भट्ट आणि शाम भट्ट यांच्याकडून प्रेरणा मिळाली. बापूरावमुनींसोबत मंडलेश्वरला गेले आणि तेथून चिखलड्याला गेले पण त्यांनी सिनोर येथील मार्कंडेश्वर महादेव येथे त्यांना सद्गुरूंचे दर्शन घडले. निकोरा येथील गंडा महाराजांची श्रद्धा- भक्ती पाहून प्रसन्न होऊन टेंबे स्वामी महाराजांनी प्राणायाम शिकवला आणि योगसाधनेत प्रगती केली. शुक्लतीर्थाला समजावून आई-वडील आणि पत्नीची परवानगी घेऊन चातुर्मासात द्वारकेला येण्यास सांगितले. येथे त्यांना स्वामी महाराज कृष्ण अवतार असल्याचा दाखला देण्यात आला आणि गुरूंच्या वचनाचे पालन केल्याने अशक्यप्राय कामेही सहज शक्य होतात याचे प्रमाण दिले. भरुचमधील भागलकोटच्या काठावर राहून त्यांनी त्यांचे गुरु परमहंस परिव्राजकाचार्य श्रीमद वासुदेवानंद सरस्वती (टेंबे स्वामी) स्वामी महाराज यांच्या सूचनेनुसार योगाभ्यास केला. भरुचमध्येच गुरूंच्या आज्ञेचे पालन करून त्यांनी चातुर्मास्य आणि सव्वा लाख गायत्री जप अनुष्ठानही केले.
त्यांच्या जीवनात भगवंताच्या कृपेच्या अनेक घटना घडल्या, ज्याचे मूळ प.पू.स्वामी महाराजांवरील त्यांची अनन्य निष्ठा आहे. गुरूंच्या आज्ञेनुसार त्यांनी श्रीक्षेत्र गरुडेश्वरात न राहता आपल्या वडिलांची शेवटच्या काळात सेवा केली आणि सर्व अनुष्ठानही केले. डाकोर येथील कृष्णानंद सरस्वती यांच्याकडून शिक्षा झाल्यानंतर निवृत्ती दीक्षा घेतल्यावर त्यांचे नाव "पू. योगानंद सरस्वती" असे ठेवण्यात आले. 1978 मध्ये त्यांनी अनावल येथील शुक्लेश्वर महादेव मंदिराचा जीर्णोद्धार केला, जे त्यांचे गुजरातमधील शेवटचे गंतव्यस्थान होते. त्यानंतर श्रींनी श्रीक्षेत्र गुंज (ता. पाथरी, महाराष्ट्र) येथे सेवाकार्य केले. चातुर्मास्यही गुंजमध्येच होते. मानवत गावात दुष्काळाची परिस्थिती असताना एवढा पाऊस पडला की दत्तनाम संकीर्तन होत असताना सर्व नद्या आणि तलाव भरून गेले. कोरड्या विहिरीत त्यांच्या कमंडलातील पाणी शिंपडल्यावर ते केवळ नवीन पाण्याने भरलेच नाही तर त्यानंतर ते कधीच सुकले नाही.
शंकर कुलकर्णी (दादासाहेब) पंधराव्या अध्यायापासून श्रीक्षेत्र गुंजमध्ये पु.श्रींनी सांगितल्याप्रमाणे लेखन करत. गुजराथी आणि मराठीचे प्राबल्य बरोबर नसेल तर अशुद्धता दूर करण्याची काळजी स्वतः प.प.स्वामी महाराजांना वाटत होती, तेव्हा प.प.स्वामी महाराजांनी "काळजी करू नका, मी ब्रह्मचारींना पाठवत आहे." श्रीदत्तपुराणातील १०८ श्लोकांचे पठण करून १०८ दिवसांत ते श्री नर्मदेला प्रदक्षिणा घालत उदयापनासाठी गेले. श्री रंग अवधूत (ब्रह्मचारी) यांच्या सहवासात शुद्धीकरणाचे काम पूर्ण केले.
पू. श्री रंग अवधूत महाराजांनी भूतनाथ महादेवात मुक्काम करून श्री कल्याणजीभाई भरूच यांच्या मदतीने ग्रंथ छापला. प.प. स्वामी महाराजांच्या संक्षिप्त चरित्राने प्रेरित "श्री गुरुमूर्ती चरित्र" पाठ केल्यानंतर त्यांनी "श्रीवासुदेवण्णमसुधा" हे स्तोत्र रचले, ज्याचे पू. श्री रंग अवधूत महाराज रोज वाचत असत.
प. पू. वासुदेवानंद सरस्वती स्वामी महाराज, पू. श्री सीताराम महाराज, पू. श्री दीक्षित स्वामी, पू. श्री गुळवणी महाराज, पू. श्री नाना महाराज, पू. श्री रंग अवधूत महाराज यांच्या इतर शिष्यांमध्ये अत्यंत आदराने उल्लेख केला जातो. पू श्री गंडा महाराजांनी श्रीगुरुमूर्तिचरित्रानंतर ईशावास्योपनिषदावरही भाष्य लिहिले आणि गुजरातीमध्ये 'पुरुष धर्म निरुपण' आणि 'स्त्री धर्म निरुपण' ही रचना केली. 'अज्ञान तिमिर दीपक' नावाचा भाष्य ग्रंथही त्यांनी रचला. त्यांचे गुरुबंधू पू. श्री रंग अवधूत यांच्याबद्दल त्यांना अत्यंत आदर आणि प्रेम होते. ते मुद्दे सिद्ध करणारे अनेक प्रसंग आहेत. गुंज मध्ये 1986 मध्ये फाल्गुन कृष्ण द्वादशीच्या दिवशी महाराजांनी समाधीला घेतली. त्रयोदशीच्या दिवशी त्यांना असंख्य भाविकांच्या उपस्थिीतीत गोदावरी नदीत विधिवत जलसमाधी देण्यात आली.
वयाच्या 60 व्या वर्षी त्यांनी भक्ती आणि परंपरांची अनेक अनोखी कामे केली. समाधीच्या पूर्वेला गुंज येथे दत्त मंदिर बांधून पालखी, नित्य-नियम त्रिपदी करण्याचा आदेश देऊन कधीही पैशांची कमी भासणार नाही, असा आशीर्वादही दिला. त्यांच्या शिष्यांमध्ये चिंतामणी महाराजांचे नाव अतिशय प्रिय आहे. आज गुंज येथे पू. श्रींची समाधी तिथी आणि दत्त परंपरेतील अनेक उत्सव साजरे केले जातात.
