पुरण पोळी ही भारतीय उपखंडात विशेषत: महाराष्ट्र, गुजरात आणि कर्नाटक या पश्चिमेकडील राज्यांमध्ये लोकप्रिय असलेली गोड पोळी आहे. ही एक पारंपरिक डिश आहे जी सामान्यत: सण आणि विशेष प्रसंगी बनविली जाते. पुरण पोळीचा उगम प्राचीन काळापासून शोधला जाऊ शकतो आणि त्याची उत्क्रांती भारतीय संस्कृतीत खोलवर रुजलेली आहे.
पुरण पोळीतील "पुरण" हा शब्द संस्कृत शब्द "पुराण" पासून आला आहे, ज्याचा अर्थ प्राचीन किंवा जुना असा होतो. वेद आणि महाभारतासह अनेक प्राचीन भारतीय ग्रंथ आणि धर्मग्रंथांमध्ये या पदार्थाचा उल्लेख आहे. खरं तर, पुरण पोळी हे हिंदू धर्मातील प्रमुख देवता असलेल्या भगवान कृष्णाला आवडते असे मानले जाते.
पुरण पोळी, पिवळा हरभरा आणि उसाच्या साखर किंवा गुळाच्या मिश्रणाने भरलेली गोड सपाट भाकरी आहे. महाराष्ट्रात होळीच्या सणाच्या वेळी बनवण्याच्या प्रथेमागील कारण कदाचित कापणीचा सण म्हणून या सणाच्या कृषी उत्पत्तीमध्ये आहे. होळी सामान्यत: भारतात गहू, हरभरा आणि ऊस कापणीच्या वेळी साजरी केली जाते, जे पुरण पोळी बनवण्यासाठी वापरले जाणारे प्राथमिक घटक आहेत. ताज्या कापणी केलेल्या पिकांचा हंगामात विधीपूर्वक देवाला आभार म्हणून अर्पण करणे आणि उत्सवाचे जेवण म्हणून याचा स्वाद घेणे हे तर्क असावे.
पुरणपोळीची तयारी अगदी सोपी आहे. डिश मूलत: गूळ, वेलची आणि जायफळ मिसळून उकडलेली आणि मॅश केलेली चना डाळ याचे भरणे तयार करुन नंतर ते गव्हाच्या पिठाच्या पिठात भरले जाते आणि लाटून किंवा हातावर फिरवून पोळीचा आकार दिला जातो. नंतर पोळी तव्यावर भाजून पोळी तूप किंवा दुधासह गरम सर्व्ह केली जाते.
पुरण पोळी भारतीय पाककृतीमध्ये एक स्वादिष्ट पदार्थ मानली जाते आणि त्याची लोकप्रियता त्याच्या समृद्ध चव आणि पोतमुळे दिली जाऊ शकते. पदार्थ स्वादिष्ट आणि पौष्टिक आहे कारण त्यात प्रथिने, फायबर आणि इतर आवश्यक पोषक घटक असतात.
पुराण पोळीचा उगम सण आणि धार्मिक समारंभांमध्ये देवतांना अन्न अर्पण करण्याच्या प्राचीन भारतीय परंपरेशी जवळून जोडलेला आहे. खरं तर पुरण पोळी हा भारतभर साजऱ्या होणाऱ्या होळीच्या सणांमध्ये गणपतीला दिल्या जाणाऱ्या प्रसादाचा एक भाग आहे.
कालांतराने पूरण पोळी हा पदार्थ भारतातील वेगवेगळ्या प्रदेशांच्या रुचीनुसार आणि आवडीनुसार विकसित झाली आहे. उदाहरणार्थ महाराष्ट्रात, पुरण पोळी सामान्यत: गूळ, हरभरा आणि नारळापासून बनवलेल्या गोड पदार्थाने बनविली जाते, तर गुजरातमध्ये, मसूर आणि मसाल्यांनी बनवलेल्या चवदार भरणासह डिश तयार केली जाते.
पुरणपोळी हा महाराष्ट्र आणि कोकण पट्ट्यातील होळी उत्सवाचा अविभाज्य भाग आहे आणि समृद्ध इतिहास असलेली ही साधी मिष्टान्न भारतीय इतिहासातील विविधता दर्शवते.
