National Infertility Awareness Week 2025 तरुण महिलांसाठी लवकर प्रजनन चाचणी का आवश्यक?

भारतातील लाखो जोडप्यांना वंध्यत्वाचा त्रास होतो, तरीही अनेक तरुणींना गर्भधारणेदरम्यान अडचणी येईपर्यंत त्यांच्या प्रजनन स्थितीची जाणीव नसते. बदलत्या जीवनशैली, विलंबित विवाह आणि वाढत्या आरोग्य समस्यांमुळे, लवकर प्रजनन चाचणी पूर्वीपेक्षा जास्त महत्त्वाची होत चालली आहे. २० ते २६ एप्रिल २०२५ या कालावधीत साजरा केला जाणारा राष्ट्रीय वंध्यत्व जागरूकता सप्ताह, वंध्यत्वाविषयीचे मौन तोडून महिलांना त्यांचे प्रजनन आरोग्य लवकर समजून घेण्यास प्रोत्साहित करण्याचा उद्देश आहे. भारतात जिथे जवळजवळ २७.५ दशलक्ष जोडप्यांना वंध्यत्वाचा सामना करावा लागतो, लवकर चाचणी महिलांना त्यांच्या भविष्यातील कुटुंब नियोजनाबद्दल माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास आणि आवश्यक असल्यास वेळेवर उपचार घेण्यास मदत करू शकते.

तरुण महिलांसाठी लवकर प्रजनन चाचणी का आवश्यक आहे

भारतात शिक्षण, करिअर किंवा वैयक्तिक निवडींमुळे अनेक महिला लग्न आणि बाळंतपणाला उशीर करतात. तथापि वयानुसार विशेषतः ३० वर्षांनंतर प्रजनन क्षमता नैसर्गिकरित्या कमी होते. तज्ञांच्या मते, लवकर प्रजनन चाचणी कोणत्याही समस्या गंभीर होण्यापूर्वी ओळखण्यास मदत करते. हे पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (पीसीओएस), एंडोमेट्रिओसिस किंवा कमी डिम्बग्रंथि राखीव यासारख्या आजारांना ओळखू शकते, जे भारतात महिला वंध्यत्वाची सामान्य कारणे आहेत.

३५ वर्षांनंतर प्रजनन क्षमता कमी होते, अशात लवकर चाचणी केल्याने भावनिक ताण आणि दीर्घकाळापर्यंत वंध्यत्व उपचारांचा आर्थिक भार कमी होतो. तुमची प्रजनन क्षमता लवकर जाणून घेतल्याने महिलांना चांगले नियोजन करण्यास आणि गरज पडल्यास मदत घेण्यास सक्षम बनवते.

महिला प्रजनन क्षमता तपासण्यासाठी कोणत्या चाचण्या केल्या जातात? 

महिलांची प्रजनन क्षमता तपासण्यासाठी अनेक चाचण्या आहेत. ज्यामध्ये प्रामुख्याने AMH समाविष्ट आहे आणि FSH आणि LH देखील महिलेच्या प्रजनन स्थितीचे मूल्यांकन करण्यासाठी केले जाऊ शकतात. महिला प्रजनन क्षमता तपासण्यासाठी केल्या जाणाऱ्या काही चाचण्या खाली नमूद केल्या आहेत.

हार्मोन रक्त चाचण्या: FSH, LH आणि AMH (अँटी-मुलेरियन हार्मोन) सारख्या हार्मोन्सची पातळी तपासण्यासाठी, जे डिम्बग्रंथि राखीव आणि ओव्हुलेशन स्थिती दर्शवते.

अल्ट्रासाऊंड (पेल्विक स्कॅन): सिस्ट, फायब्रॉइड, एंडोमेट्रिओसिस किंवा इतर कोणत्याही असामान्यता तपासण्यासाठी अंडाशय आणि गर्भाशय स्कॅन करण्यासाठी. "स्कॅनिंगच्या मार्गावर अवलंबून, पूर्ण मूत्राशय आणि रिकाम्या मूत्राशय दोन्हीवर अल्ट्रासाऊंड केले जाऊ शकते," असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

हिस्टेरोसॅल्पिंगोग्राफी (HSG): फॅलोपियन ट्यूब उघड्या आहेत की नाही हे पाहण्यासाठी एक्स-रे तपासणी.

ओव्हुलेशन ट्रॅकिंग: मासिक पाळीचे निरीक्षण करणे किंवा ओव्हुलेशन नियमितपणे होते की नाही हे निश्चित करण्यासाठी ओव्हुलेशन प्रेडिक्टर किट वापरणे.

एखाद्या महिलेला ती प्रजननक्षम आहे की नाही हे कसे कळू शकते?

नियमित मासिक पाळी, गर्भाशयाच्या श्लेष्मामध्ये सामान्य बदल आणि नियमित ओव्हुलेशन यासारखी लक्षणे महिला शोधू शकतात. तथापि ही चिन्हे प्रजननक्षमता स्थापित करण्यासाठी पुरेशी नाहीत. प्रजनन चाचणी एक चांगले संकेत देते. अनियमित मासिक पाळी, वेदना किंवा गर्भपाताचा इतिहास असलेल्या महिलांना चाचणीसाठी डॉक्टरकडे जाणे आवश्यक आहे.

भारतातील एका अभ्यासात प्रजनन मदतीसाठी आलेल्या ५४,००० हून अधिक महिलांवर लक्ष ठेवण्यात आले. त्यात असे आढळून आले की २० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात आणि ३० च्या दशकाच्या सुरुवातीच्या काळात अनेक महिलांमध्ये प्रजननक्षमता कमी होती, जी AMH नावाच्या संप्रेरकाद्वारे दर्शविली जाते. ३० वर्षांखालील जवळजवळ २९% महिलांमध्ये आणि ३०-३४ वयोगटातील जवळजवळ अर्ध्या महिलांमध्ये AMH कमी होता. अभ्यासात असेही दिसून आले आहे की भारतीय महिलांची प्रजननक्षमता इतर देशांतील महिलांपेक्षा वेगाने कमी होऊ शकते. यामुळे तरुण भारतीय महिलांसाठी, विशेषतः जर त्यांना नंतर मुले होण्याची योजना असेल तर लवकर प्रजननक्षमता चाचणी महत्त्वाची ठरते.

प्रजननक्षमता चाचणी वेदनादायक आहे का?

बहुतेक प्रजननक्षमता चाचण्या सोप्या असतात आणि कमी किंवा कमी वेदना देत नाहीत. रक्त चाचण्यांमध्ये जलद सुई टोचणे समाविष्ट असते. अल्ट्रासाऊंड हे वेदनारहित आणि आक्रमक नसलेले असतात. प्रक्रियेदरम्यान एचएसजीमुळे सौम्य अस्वस्थता किंवा पेटके येऊ शकतात, परंतु ते सामान्यतः सहन केले जाते.

घरी प्रजनन क्षमता तपासता येऊ शकते का? 

जरी काही ओव्हुलेशन प्रेडिक्टर किट आणि बेसल बॉडी टेम्परेचर मॉनिटर्स आहेत जे घरी वापरले जाऊ शकतात. हे मॉनिटर्स फक्त ओव्हुलेशनसाठी आहेत, एकूण प्रजनन क्षमता नाही. व्यापक प्रजनन क्षमता निश्चित करण्यासाठी वैद्यकीय मूल्यांकन आणि प्रयोगशाळेच्या चाचण्या आवश्यक आहेत.

भारतातील तरुण महिलांना त्यांच्या प्रजनन आरोग्याबद्दल जाणून घेण्यासाठी आणि त्यांच्या कुटुंबाचे अधिक प्रभावीपणे नियोजन करण्यासाठी लवकर प्रजनन क्षमता चाचणी महत्त्वपूर्ण होत चालली आहे. राष्ट्रीय वंध्यत्व जागरूकता सप्ताह प्रजनन क्षमतेवर स्पष्ट चर्चा करण्यास मदत करतो आणि वंध्यत्वाशी संबंधित कलंक कमी करतो. जर तुम्हाला प्रजननक्षमतेची चिंता असेल तर लवकर आरोग्य सेवा प्रदात्याला भेटा. लवकर चाचणी आणि योग्य सल्ल्याने, प्रजनन क्षमतेच्या अनेक समस्या प्रभावीपणे हाताळल्या जाऊ शकतात, ज्यामुळे महिलांना त्यांच्या प्रजनन जीवनात आशा आणि आत्मविश्वास परत मिळतो.