Marathi Mhani मराठी म्हणी व अर्थ
शनिवार, 25 ऑक्टोबर 2025 (16:46 IST)
अंथरूण पाहून पाय पसरावे: उत्पन्नानुसार खर्च करावा.
आपलेच दात आपलेच ओठ: आपल्याच माणसाने चूक केल्यास अडचणीची परिस्थिती निर्माण होते.
आपल्याच पोळीवर तूप ओढणे: फक्त स्वतःचाच फायदा साधून घेणे.
आयजीच्या जीवावर बायजी उदार: दुसऱ्याचा पैसा खर्च करून औदार्य दाखवणे.
आयत्या बिळावर नागोबा: दुसऱ्याने केलेल्या परिश्रमाचा आयता फायदा घेणे.
अडला हरी, गाढवाचे पाय धरी: अडचणीच्या वेळी मूर्खाचीही मनधरणी करावी लागते.
आलिया भोगासी असावे सादर: आलेली परिस्थिती किंवा संकट धैर्याने स्वीकारणे.
आवळा देऊन कोहळा काढणे: आपला स्वार्थ साधण्यासाठी लहान वस्तू देऊन मोठा फायदा मिळवणे.
आंधळा मागतो एक डोळा, देव देतो दोन डोळे: अपेक्षेपेक्षा जास्त प्राप्ती होणे.
अति शहाणा, त्याचा बैल रिकामा: अति शहाणपणाने नुकसान होते.
आई जेवू घालीना, बाप भीक मागू देईना: दोन्ही बाजूने अडचण.
आधी पोटोबा, मग विठोबा: अगोदर पोट भरावे, मग देवास आळवावे.
इकडे आड, तिकडे विहीर: दोन्ही बाजूंनी अडचणीचीच स्थिती असणे.
इच्छा परा ते येई घरा: दुसऱ्याबद्दल जे विचार करतो तेच आपल्या वाट्याला येणे.
इच्छिलेले जर घडते तर भिक्षूकही राजे झाले असते: सर्व काही आपल्या इच्छेप्रमाणे घडत नाही.
इन मीन साडेतीन: एखाद्या कार्यासाठी फारच कमी लोक उपस्थित असणे.
ईश्वर जन्मास घालतो त्याचे पदरी शेर बांधतो: देव निर्माण करतो तो त्याच्या पालनपोषणाचीही व्यवस्था करतो.
उंदराला मांजर साक्ष: ज्याचे हित आहे त्याच्याकडून साक्ष घेणे निरर्थक ठरते.
उंदीर गेला लुटी, आणल्या दोन मुठी: प्रत्येकजण आपल्या क्षमतेनुसारच कार्य करतो.
उंबर पिकले आणि नडगीचे (अस्वलाचे) डोळे आले: फायद्याची वेळ आली, पण त्याचा लाभ घेता न येणे.
उंटावरचा शहाणा: मूर्ख सल्ला देणारा.
उकराल माती तर पिकतील मोती: मेहनत घेतल्यास चांगले फळ मिळते.
उखळात डोके घातल्यावर मुसळाची भीती कशाला?: काम सुरू केल्यानंतर येणाऱ्या अडचणींची भीती बाळगू नये.
उचल पत्रावळी, म्हणे जेवणारे किती?: आवश्यक काम सोडून निरर्थक चौकशा करणे.
उचलली जीभ लावली टाळ्याला: विचार न करता काहीही बोलणे.
उठता लाथ बसता बुक्की: वारंवार शिक्षा मिळणे किंवा त्रास सहन करणे.
उडत्या पाखराची पिसे मोजणे: अवघड गोष्टी सहजतेने तपासण्याचा प्रयत्न करणे.
उडाला तर कावळा, बुडाला तर बेडूक: सत्यता ठरवण्यासाठी थोडा वेळ वाट पाहावी लागते.
उतावळा नवरा, गुडघ्याला बाशिंग: अति उतावीळ वर्तन केल्यास नुकसान होते.
उतावळी नवरी म्हातार्‍याची नवरी: अति उतावळेपणा नुकसानकारक असतो.
उथळ पाण्याला खळखळाट फार: ज्याच्याकडे कमी ज्ञान किंवा गुण असतो तो जास्त बढाई मारतो.
उद्योगाचे घरी रिद्धी-सिद्धी पाणी भरी: जिथे उद्योग, मेहनत असते तिथे संपत्ती आपोआप येते.
उधारीची पोते, सव्वा हात रिते: उधारीचा माल नेहमी अपुरा किंवा अपूर्णच मिळतो.
उभारले राजवाडे, तेथे आले मनकवडे: श्रीमंती आली की तिच्या मागोमाग चापलूस लोक येतातच.
उभ्याने यावे आणि ओणव्याने जावे: येताना ताठ मानेने आणि जाताना नम्रतेने वागावे.
उसाच्या पोटी कापूस: सद्गुणी माणसाच्या पोटी दुर्गुणी संतती येणे.
ऊराचे खुराडे आणि चुलीचे तुणतुणे: अतिशय गरिबी किंवा हलाखीची स्थिती असणे.
ऊस गोड लागला म्हणून मुळासकट खाऊ नये: चांगल्या गोष्टींचा अतिरेक करू नये.
एक कोल्हा सतरा ठिकाणी व्याला: एका माणसामुळे अनेक ठिकाणी त्रास निर्माण होणे.
एक ना धड, भाराभर चिंध्या: अनेक कामे एकाच वेळी केल्याने सर्वच अर्धवट राहणे.
एका कानावर पगडी, घरी बायको उघडी: बाहेर बडेजाव पण घरी दारिद्र्य असणे.
एका खांबावर द्वारका: सर्व जबाबदाऱ्या एका व्यक्तीवर येणे.
एका पिसाने मोर होत नाही: थोड्याशा यशाने हुरळून जाऊ नये.
एका मान्यात दोन तलवारी राहात नाहीत: दोन तेजस्वी किंवा प्रभावशाली माणसे एकत्र राहू शकत नाहीत.
एका माळेचे मणी: सगळी माणसे एकाच स्वभावाची असणे.
एका हाताने टाळी वाजत नाही: भांडण किंवा मतभेदात दोघांचाही वाटा असतो.
एकाची जळते दाढी, दुसरा त्यावर पेटवतो विडी: दुसऱ्याच्या संकटातही स्वतःचा फायदा पाहणे.
एकाने गाय मारली म्हणून दुसऱ्याने वासरू मारू नये: दुसऱ्याच्या चुकीचे अनुकरण करून स्वतः चुकीचे वागू नये.
एकावे जनाचे करावे मनाचे: लोकांचे ऐकावे, पण शेवटी आपले मन सांगते ते करावे.
ऐंशी तेथे पंचाऐंशी: अतिशय उधळपट्टी किंवा मूर्खपणा करणे.
ऐरावत रत्न थोर, त्यासी अंकुशाचा मार: मोठ्या व्यक्तीलाही त्रास व अडचणींचा सामना करावा लागतो.
ओझे उचलू तर म्हणे, बाजीराव कोठे?: सांगितलेले काम सोडून नुसत्या चौकशा करणे.
ओढ फुटो किंवा शेंडी तुटो: काहीही झाले तरी काम तडीस नेणे.
ओळखीचा चोर, जीवे न सोडली: ओळखीचा शत्रू हा अनोळखीपेक्षा जास्त धोकादायक असतो.
औटघटकेचे राज्य: अल्पकाळ टिकणारे यश किंवा सत्ता.
कणगीत दाणा तर भिल उताणा: गरज भागली की लोक मदत करणे थांबवतात.
कधी तुपाशी तर कधी उपाशी: जीवनात सुख-दुःख येत राहते, परिस्थिती कायम सारखी नसते.
कर नाही त्याला डर कशाला?: ज्याने काही वाईट केले नाही त्याने घाबरायचे कारण नाही.
करवतीची धार पुढे सरली तरी कापते, मागे सरली तरी कापते: काही गोष्टी केल्या तरी नुकसान आणि नाही केल्या तरी नुकसान.
करावे तसे भरावे: जशी कृती कराल तसेच फळ मिळते.
करीन ते पूर्व: मी करीन तेच योग्य, अशी हट्टी वृत्ती असणे.
करून करून भागला, देवध्यानी लागला: भरपूर वाईट कामे करून शेवटी भक्तीमार्ग धरणे.
कशात काय, अन फाटक्यात पाय: वाईटावर वाईट ओढवणे.
का ग बाई रोड? म्हणे गावाची ओढ: निरर्थक गोष्टींची चिंता करणे.
कांदा पडला पेवात, पिसा हिंडे गावात: चुकीच्या मार्गाने शोध घेण्याचा मूर्खपणा करणे.
कुंपणानेच शेत खाणे: रक्षणकर्त्यानेच नुकसान करणे.
काकडीची चोरी, फाशीची शिक्षा: अपराध लहान पण शिक्षा फार मोठी असणे.
काखेत कळसा, गावाला वळसा: जवळ असलेली गोष्ट शोधण्यासाठी दूर जाणे.
कोल्हा काकडीला राजी: लहान माणसे थोड्या गोष्टीने संतुष्ट होतात.
काजव्याचा उजेड त्याच्या अंगाभोवतीच: एखाद्या गोष्टीचा प्रभाव मर्यादित असतो.
काठी मारल्याने पाणी दुभंगत नाही: रक्ताचे नाते सहज तुटत नाही.
काडीची सत्ता आणि लाखाची मत्ता बरोबर येत नाही: पैशापेक्षा सत्तेला अधिक वजन असते.
काडीचोर तो माडीचोर: छोट्या चुकीवरून मोठी चूक करण्याची सवय असणारा.
काना मागून आली आणि तिखट झाली: कनिष्ठ व्यक्ती श्रेष्ठावर वरचढ ठरते.
कानात बुगडी, गावात फुगडी: थोड्या संपत्तीचे मोठे प्रदर्शन करणे.
काप गेले नी भोके राहिली: वैभव नष्ट झाले आणि फक्त आठवणी उरल्या.
काळ आला; पण वेळ आली नव्हती: संकटाचा प्रसंग जवळ आला होता, पण त्याचा पूर्ण परिणाम टळला.
कावळा बसला आणि फांदी तुटली: दोन गोष्टी एकाच वेळी घडल्या, पण त्यांचा परस्परांशी संबंध नाही.
कावळ्याच्या शापाने गाय मरत नाही: नीच व्यक्तीच्या दोषारोपांनी थोर माणसाचे काहीही नुकसान होत नाही.
कावीळ झालेल्यास सर्व पिवळे दिसते: पूर्वग्रहदूषित नजरेने पाहणारा माणूस सर्वत्र दोषच शोधतो.
कामापुरता मामा: काम साधण्यापुरते गोड बोलणे.
काखेत कळसा, गावाला वळसा: वस्तू स्वत:पाशी असूनही शोधत राहणे.
कुंभारणीच्या घरातला किडा कुंभारणीचा: एखाद्याच्या ताब्यात गेल्यावर आपलेपण गमावलेला माणूस.
कुडी तशी फोडी: शरीराप्रमाणे आहार किंवा कुवतीनुसार मिळणे.
कुत्र्याची शेपूट नळीत घातले तरी वाकडेच: मूळ स्वभाव कधीच बदलत नाही.
कुऱ्हाडीचा दांडा गोतास काळ: आपल्याच लोकांनी शत्रूला मदत करून आपलेच नुकसान करणे.
केळी खाता हरखले, हिशेब देता चरकले: फायदा घेताना आनंद, पण मोबदला देताना त्रास होणे.
केळीला नारळी, घर चंद्रमौळी: अत्यंत दारिद्र्याची अवस्था येणे.
केस उपटल्याने का मढे हलके होते?: मोठ्या समस्येसाठी क्षुल्लक उपाय उपयोगी ठरत नाहीत.
कोठे इंद्राचा ऐरावत, कोठे श्यामभट्टाची तट्टाणी: महान आणि क्षुल्लक गोष्टींची तुलना करणे.
कोणाच्या गाई म्हशी, कोणाला उठा बशी: चूक एकाची, पण शिक्षा दुसऱ्याला मिळणे.
कोल्हा काकडीला राजी: लहानसहान गोष्टींवरच आनंदी होणारा माणूस.
कोळसा उगाळावा तितका काळाच: वाईट गोष्ट कितीही सुधारायचा प्रयत्न केला तरी ती वाईटच राहते.
खर्चणाऱ्याचे खर्चते, आणि कोठावळ्याचे पोट दुखते: दुसऱ्याचा खर्च पाहून अनावश्यक कुरकुर करणारे लोक.
खऱ्याला मरण नाही: सत्य कधीच लपून राहत नाही.
खाई त्याला खवखवे: चुकीचे काम केलेल्या व्यक्तीला मनातच अस्वस्थता वाटते.
खाऊ जाणे तो पचवू जाणे: काही मिळवण्याची ताकद असेल, तर त्याचा परिणामही सहन करण्याची तयारी असावी.
खाऊन माजावे, टाकून माजू नये: संपत्तीचा योग्य वापर करावा; उधळपट्टी करु नये.
खान तशी माती: आई-वडिलांप्रमाणेच मुलांचे वर्तन असते.
खायला काळ, भुईला भार: निकामी माणूस सगळ्यांसाठी ओझं ठरतो.
खोट्याच्या कपाळी गोटा: खोटेपणा करणाऱ्याचे शेवटी नुकसानच होते.
ग ची बाधा झाली: गर्व चढणे; अहंकार निर्माण होणे.
गरज सरो, वैद्य मरो: गरज संपल्यावर उपयोग झालेल्याची किंमत उरत नाही.
गरजवंताला अक्कल नसते: अत्यंत गरजेच्या वेळी माणूस विचारशक्ती गमावतो.
गर्जेल तो पडेल काय?: पोकळ बडबड करणारा काही करीत नाही.
गर्वाचे घर खाली: अहंकारामुळे शेवटी फजितीच होते.
गळ्यात पडले झुंड, हसून केले गोड: परिस्थिती टाळता येत नसेल तर ती हसत स्वीकारावी.
गळ्यातले तुटले ओटीत पडले: नुकसान होण्याच्या वेळीही काहीतरी वाचणे.
गाड्याबरोबर नळ्याची यात्रा: मोठ्यांच्या साहाय्याने लहानांनाही मान मिळतो.
गाढवाचा गोंधळ आणि लाथांचा सुकाळ: मूर्खांच्या समूहात फक्त भांडणच होते.
गाढवाच्या पाठीवर गोणी: गोष्टींचा उपयोग कळला नाही तर त्या निरुपयोगी ठरतात.
गाढवापुढे वाचली गीता, कालचा गोंधळ बरा होता: अज्ञानी माणसाला उपदेश व्यर्थ असतो.
गाढवाला गुळाची चव काय?: ज्याला समज नाही, त्याला चांगल्या गोष्टीचे महत्त्व कळत नाही.
गाय व्याली, शिंगी झाली: अकल्पित घटना घडणे.
गाव करी ते राव न करी: सामान्य लोक एकीने जे करू शकतात ते श्रीमंत कधीच करू शकत नाहीत.
गोगलगाय न पोटात पाय: वरून शांत पण आतून कपट ठेवणारी व्यक्ती.
घडाई परिस मडाई जास्त: मुख्य गोष्टीपेक्षा आनुषंगिक गोष्टींवर जास्त खर्च होणे.
घोडा मैदाजनवळ असणे: परीक्षा लवकरच होणे.
घर ना दार देवळी बिर्हाड: शिरावर कोणतीही जबाबदारी नसलेली व्यक्ती.
घर फिरले म्हणजे घराचे वासेही फिरतात: एखाद्यावर प्रतिकूल परिस्थिती आली की सगळे त्याच्याशी वाईट वागू लागतात.
घरचे झाले थोडे, व्याह्याने धाडले घोडे: अडचणीत आणखी भर पडणे.
घरोघरी मातीच्या चुली: सर्वत्र सारखीच परिस्थिती असणे.
घेता दिवाळी देता शिमगा: घ्यायला आनंद, पण द्यायची वेळ आली की बोंबाबोंब.
घोडे कमावते आणि गाढव खाते: एकाने कष्ट करावेत आणि दुसऱ्याने त्याचा गैरफायदा घ्यावा.
चवलीची कोंबडी आणि पावली फळणावळ: मुख्य गोष्टीपेक्षा देखभालीचा खर्च जास्त असणे.
चार जणांची आई, बाजेवर जीव जाई: जबाबदारी अनेकांची असेल तर काळजी कोणीच घेत नाही.
चार दिवस सासूचे, चार दिवस सुनेचे: प्रत्येकाला अनुकूल परिस्थिती कधी ना कधी येतेच.
चालत्या गाडीला खीळ: व्यवस्थित चालणाऱ्या कामात अडथळा निर्माण होणे.
चिंता परा येई घरा: दुसऱ्याचे वाईट चिंतल्याने तेच आपल्यावर उलटते.
चिखलात दगड टाकला आणि अंगावर शिंतोडे घेतले: स्वतःच्याच हाताने स्वतःची बदनामी करून घेणे.
चुलीपुढे शिपाई, अन घराबाहेर भागुबाई: घरात शूरपणा दाखवायचा पण बाहेर मात्र घाबरायचे.
चोर सोडून संन्याशालाच फाशी: खर्‍या गुन्हेगाराला सोडून निरपराधाला शिक्षा देणे.
चोरांच्या हातची लंगोटी: ज्याच्याकडून काही मिळण्याची आशा नसते, त्याच्याकडून थोडेफार मिळणे.
चोराची पावली चोराला ठाऊक: वाईट माणसांनाच वाईट माणसांच्या युक्त्या समजतात.
चोराच्या उलट्या बोंबा: स्वतः गुन्हा करून दुसऱ्यालाच दोष देणे.
चोराच्या मनात चांदणे: वाईट कृत्य करणाऱ्याला आपले कृत्य उघडकीस येईल की काय, अशी सतत भीती असते.
चोरावर मोर: एखाद्या गोष्टीत दुसऱ्याला वरचढ ठरणे.
चार दिवस सासूचे, चार दिवस सुनेचे: प्रत्येकाची वेळ येतेच.
जलात राहून माशाशी वैर करू नये: ज्यांच्या सहवासात राहावे लागते त्यांच्याशी वैर करणे योग्य नाही.
जळतं घर भाड्याने कोण घेणार?: नुकसान करणाऱ्या गोष्टीचा स्वीकार कोणी करणार नाही.
जळे आणि हनुमान बेंबी चोळे: दुसऱ्याचे नुकसान करून स्वतः मात्र नामानिराळे राहणे.
जशी देणावळ तशी धुणावळ: मिळणाऱ्या मोबदल्याच्या प्रमाणातच काम करणे.
जानवे घातल्याने ब्राह्मण होत नाही: बाह्य देखाव्याने माणूस ज्ञानी होत नाही.
जारात तुरी, भट भटणीला मारी: काल्पनिक गोष्टीवरून भांडण करणे.
जावे त्यांच्या वंशा तेव्हा कळे: दुसऱ्याच्या स्थितीत आपण गेल्यावरच त्याची खरी जाणीव होते.
जीत्या हुळहुळे आणि मेल्या कानवले: जिवंतपणी दुर्लक्ष करायचे आणि मेल्यावर कौतुक करायचे.
जे न देखे रवि, ते देखे कवी: जे सूर्यही पाहू शकत नाहीत, ते कवी आपल्या कल्पनेने पाहतो.
जेवण तर तुपाशी नाहीतर उपाशी: अतिशय हटवादी किंवा दुराग्रही वागणे.
जो गुळाने मरतो त्याला विष कशास?: जिथे गोड बोलून काम होते तिथे कठोर उपायांची गरज नसते.
ज्या गावच्या बोरी, त्या गावच्या बाभळी: एकाच स्वभावाचे माणसे एकमेकांना चांगले ओळखतात, त्यामुळे त्यांच्यात स्पर्धा निरर्थक ठरते.
ज्याची खावी पोळी त्याची वाजवावी टाळी: आपल्यावर उपकार करणाऱ्याचे गुणगान करावे.
ज्याचे करावे बरे तो म्हणतो माझेच खरे: एखाद्याचे भले करायला गेलं तर तोच विरोध करतो.
ज्याच्या हाती ससा, तो पारधी: एखाद्याचे कर्तृत्व दुसऱ्याच्या नावे गाजणे.
झाकली मूठ सव्वा लाखाची: व्यंग (किंवा योजना) नेहमी झाकून ठेवावी.
टाकीचे घाव सोसल्यावाचून देवपण येत नाही: कष्ट सोसल्याशिवाय मोठेपण येत नाही.
डोळ्यात केर आणि कानात फुंकर: रोग एका ठिकाणी आणि उपचार दुसऱ्या ठिकाणी.
ढवळ्या शेजारी पवळ्या बांधला, वाण नाही पण गुण लागला: वाईट संगतीमुळे चांगला माणूसही बिघडतो.
ढेकणाच्या संगे हिरा जो भंगला, कुसंगे नाडला साधू तैसा: वाईट संगतीचे वाईटच परिणाम होतात.
तट्टाला टूमणी, तेजीला इशारत: मूर्खाला शिक्षा करूनही समजत नाही; शहाण्याला मात्र इशाऱ्यानेच कळते.
तरण्याचे कोळसे, म्हाताऱ्याला बाळसे: अगदी उलट गुणधर्म दिसणे.
तळे राखील तो पाणी चाखील: ज्याच्याकडे जबाबदारी दिली जाते, तो त्यातून काही ना काही फायदा करून घेतो.
ताकापुरते रामायण: काम होईपर्यंतच एखाद्याची खुशामत करणे.
तितका संताप: कामाचा पसारा जितका मोठा तितकी जबाबदारी अधिक असणे.
तीथ आहे तर भट नाही, भट आहे तर तीथ नाही: एक गोष्ट मिळाली की दुसरी मिळत नाही; सर्व अनुकूल गोष्टी एकत्र येत नाहीत.
तीन दगडात त्रिभुवन आठवते: संसार केल्यावरच जीवनाचे खरे मर्म कळते.
तुकारामबुवांची मेख: न सुटणारी किंवा गोंधळात टाकणारी गोष्ट.
तू दळ माझे आणि मी दळण गावच्या पाटलाचे: आपले काम दुसऱ्याकडून करून घेणे आणि स्वतः जबाबदारी टाळणे.
तेरड्याचा रंग तीन दिवस: कोणत्याही गोष्टीचा ताजेपणा फार काळ टिकत नाही.
तेल गेले, तूप गेले, हाती धुपाटणे आले: मूर्खपणामुळे सर्व काही हातातून जाणे.
तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार: शिक्षा मिळूनही तक्रार करण्याची संधी न मिळणे.
तोबऱ्याला पुढे, लगामाला पाठीमागे: खाण्यात पुढे, पण कामात मागे.
थेंबे थेंबे तळे साचे: थोडेथोडे करून मोठा संचय होतो.
थोरा घराचे श्वान सर्व ही देती मान: मोठ्या माणसांच्या आश्रयाने त्यांच्याशी संबंधित लोकांनाही मान मिळतो.
दगडापेक्षा वीट मऊ: मोठ्या संकटापेक्षा लहान संकट कमी नुकसानकारक असते.
दगडावरची रेघ: कायमची गोष्ट.
दस की लकडी एक्का बोजा: सर्वांनी थोडेथोडे साहाय्य केल्यास मोठे काम पूर्ण होते.
दहा गेले, पाच उरले: आयुष्याचा मोठा भाग संपला आहे.
दाखविलं सोनं, हसे मुल तान्हं: पैशाचा मोह सर्वांनाच असतो; पैसा दाखविल्यावर काम पटकन होतं.
दात आहेत तर चणे नाहीत, चणे आहेत तर दात नाहीत: एक गोष्ट अनुकूल असते पण दुसरी आवश्यक गोष्ट नसते.
दात कोरून पोट भरत नाही: मोठ्या व्यवहारात किरकोळ काटकसर करून काही फायदा होत नाही.
दाम करी काम, बिवी करी सलाम: पैसे खर्च केले की कोणतेही काम होते.
दिल चंगा तो कथौटी में गंगा: अंतःकरण पवित्र असेल तर पवित्रता आपल्याजवळच असते.
दिल्ली तो बहुत दूर है: उद्दिष्ट साध्य होण्यास अजून खूप अंतर आहे.
दिवस बुडाला, मजूर उडाला: मोलमजूर काम संपताच निघून जातो; जबाबदारी घेत नाही.
दिव्याखाली अंधार: मोठ्या माणसातही दोष असतो.
दुधाने तोंड भाजले की ताकपण फुंकून प्यावे लागते: एकदा अद्दल घडल्यावर माणूस सर्व बाबतीत सावध होतो.
दुभत्या गाईच्या लाथा गोड: ज्याच्याकडून फायदा होतो, त्याचा त्रासही सहन केला जातो.
दुरून डोंगर साजरे: दूरून कोणतीही गोष्ट चांगली दिसते, पण जवळ गेल्यावर तिचे खरे स्वरूप कळते.
दुसऱ्याच्या डोळ्यातील कुसळ दिसते, पण आपल्या डोळ्यातले मुसळ दिसत नाही: दुसऱ्याचे लहानसे दोष दिसतात पण स्वतःचे मोठे दोष दुर्लक्षित राहतात.
दृष्टीआड सृष्टी: नजरेसमोरून गेलेली गोष्ट विसरली जाते.
देखल्या देवा दंडवत: सहज दिसले की चौकशी किंवा नमस्कार करणे.
देणे कुसळांचे, घेणे मुसळाचे: देणे थोडे पण घेणे खूप.
देव तारी त्याला कोण मारी?: देवाची कृपा असल्यास कोणीही वाईट करू शकत नाही.
देवा दंडवत: एखादी व्यक्ती अचानक भेटली की तिची खुशाली विचारणे.
देश तसा वेश: परिस्थितीनुसार वर्तन बदलणे.
दैव आले द्यायला, अन् पदर नाही घ्यायला: नशिबाने संधी मिळाली पण ती वापरता आली नाही.
दैव उपाशी राही आणि उद्योग पोटभर खाई: नशिबावर अवलंबून राहणारा उपाशी राहतो, तर उद्योगी माणूस सुखाने जगतो.
दैव देते आणि कर्म नेते: नशिबामुळे उत्कर्ष होतो, पण चुकीच्या कृतींमुळे नुकसान होते.
दैव नाही लल्लाटी, पाऊस पडतो शेताच्या काठी: नशिबात नसल्यास अगदी जवळ आलेली संधीही हातातून निसटते.
दोन मांडवांचा वऱ्हाडी उपाशी: दोन ठिकाणी अवलंबून असणाऱ्याचे काम कुठेच होत नाही.
दुष्काळात तेरावा महिना: संकटात अधिक त्रास होणे.
धनगराची कुत्री लेंड्यापाशी ना मेंढ्यापाशी: कोणत्याच कामाचे नसणे.
धर्म करता कर्म उभे राहते: चांगली गोष्ट करताना नको त्या अडचणी निर्माण होणे.
धार्याला (मोरीला) बोळा, व दरवाजा मोकळा: छोट्या गोष्टीची काळजी घेऊन मोठ्या गोष्टीकडे दुर्लक्ष करणे.
धिटाई खाई मिठाई, गरीब खाई गचांड्या: आडदांड लोकांचे काम होते, पण गरीबांना यातायात भोगावी लागते.
न कर्त्याचा वार शनिवार: काम टाळण्यासाठी सबबी सांगणे.
नऊ दिवस: एखाद्या गोष्टीचा नवीनपणा काही काळच टिकतो.
नकटीच्या लग्नाला सतराशे विघ्ने: दोषयुक्त कामात अडचणी सतत येतात.
नदीचे मूळ आणि ऋषीचे कूळ पाहू नये: प्रत्येकाच्या आरंभात काहीतरी दोष असतोच.
नळी फुंकली सोनारे, इकडून तिकडे गेले वारे: केलेला उपदेश किंवा प्रयत्न निष्फळ ठरणे.
नाक दाबले की तोंड उघडते: एखाद्याचे वर्म ओळखून योग्य ठिकाणी दबाव आणला की काम साधते.
नाकापेक्षा मोती जड: नोकर किंवा कनिष्ठ व्यक्ती मालकापेक्षा प्रतिष्ठेने वर जाणे.
नाकाचा बाल: अत्यंत प्रिय व्यक्ती.
नागव्यापाशी उघडा गेला, सारी रात्र हिवाने मेला: आधीच दरिद्री असणाऱ्याकडे मदतीला जाऊन उपयोग न होणे.
नागीण पोसली आणि पोसणारालाच डसली: वाईट माणसाला जवळ ठेवले तर तो शेवटी आपल्यालाच हानी पोहोचवतो.
नागेश्वराला नागवून सोमेश्वराला वात लावणे: एकाचे लुटून दुसऱ्याला दान करणे.
नाचता येईना अंगण वाकडे: आपल्याला काही जमत नसले की त्याचे दोष इतरांवर ढकलणे.
नाव देवाचे आणि गाव पुजाऱ्याचे: देवाच्या नावाखाली स्वतःचा स्वार्थ साधणे.
नाव सोनुबाई, हाती कथलाचा वाळा: नाव मोठे पण प्रत्यक्ष कृती खोटी.
नावडतीचे मीठ आळणी: नापसंत व्यक्तीची चांगली गोष्टही वाईट वाटते.
नाही पण जण्याची तरी असावी: चुकीचे कृत्य करताना समाज काय म्हणेल, याचा विचार करावा.
निंदकाचे घर असावे शेजारी: निंदा करणाऱ्यामुळे आपले दोष कळतात.
नेसेन तर पैठणीच नेसेन, नाही तर नागवी बसेन: हट्ट व अट्टहासाने वागणे.
नाचता येईना अंगण वाकडे: स्वतःला चांगले काम येत नसले, दुसऱ्याचे दोष दाखवणे.
नव्याचे नऊ दिवस: नवेपणा असतानाचे कौतुक नंतर टिकत नाही.
नाव मोठे, लक्षण खोटे: कीर्ती मोठी पण कृती छोटी.
पडलेले शेण माती घेऊन उठते: एकदा चारित्र्यावर डाग लागला की तो पूर्ण नाहीसा होत नाही.
पदरी पडले, पवित्र झाले: जे मिळाले ते स्वीकारावे; त्यात दोष शोधू नये.
पळसाला पाने तीनच: सर्वत्र सारखीच परिस्थिती असणे.
पाचमुखी परमेश्वर: बहुसंख्य लोक जे म्हणतात तेच खरे मानले जाते.
पाचही बोटे सारखी नसतात: प्रत्येक माणसाचा स्वभाव वेगळा असतो.
पाण्यात मासा झोप घेतो, कैसा जावे त्याच्या वंशा तेव्हा कळे: अनुभव घेतल्याशिवाय खरे ज्ञान मिळत नाही.
पाप आढ्यावर बोंबलते: पाप लपवले तरी उघड होतेच.
पायलीची सामसूम, चिपट्याची धामधूम: मोठे शांत राहतात; लहान मात्र बडेजाव करतात.
पायाची वाहन पायीच बरी: मूर्खाला सन्मान दिला तर तो उर्मट होतो.
पाहुनी आली आणि म्होतूर लावून गेली: पाहुणे येऊन नुकसान करून जाणे.
पी हळद नि हो गोरी: कोणत्याही गोष्टीत उतावळेपणा करणे.
पुढच्याच ठेच, मागचा शहाणा: दुसऱ्याच्या अनुभवावरून सावध राहणे.
पुढे तिखट मागे पोचट: वरकरणी प्रभावी पण प्रत्यक्षात निष्फळ.
पुत्र मागण्यास गेली, भ्रतार घालवून आली: फायदा व्हावा म्हणून गेले, पण उलट नुकसान झाले.
पै दक्षिण लक्ष प्रदक्षिणा: पैसा कमी, पण काम जास्त.
पोटी कस्तुरी, वासासाठी फिरे भिरीभिरी: स्वतःजवळच असलेली गोष्ट दुसरीकडे शोधणे.
पोर होईल ना, व सवत साहिना: स्वतः काही करीत नाही, आणि दुसऱ्यालाही करू देत नाही.
पालथ्या घड्यावर पाणी: सर्व प्रयत्न निरुपयोगी ठरतात.
पायीची वहाण पायी बरी: योग्यतेप्रमाणे वागवावे.
पाण्यात राहून माशाशी वॆर: बलवानाशी शत्रुत्वाचे काही उपयोग नाही.
फासा पडेल तो डाव, राजा बोलेल तो न्याय: सत्ताधाऱ्याचा निर्णय अंतिम असतो, तो अन्यायकारक असला तरी मानावा लागतो.
फुटका डोळा काजळाने साजरा करावा: दोष झाकता न येत नसल्यास तो शक्य तितका लपवावा.
फुल ना फुलाची पाकळी: अपेक्षित तेवढे न देता अत्यल्प देणे.
फुले वेचली तिथे गोवर्‍या वेचणे: जिथे सुख भोगले, तिथेच नंतर दुःख भोगावे लागणे.
बकरीचे शेपूट माशाही वारीना व लाजही राखीना: निरुपयोगी गोष्ट.
बडा घर पोकळ वासा: दिसायला श्रीमंत, पण प्रत्यक्षात अभाव असणे.
बळी तो कान पिळी: बलवान मनुष्य इतरांवर सत्ता गाजवतो.
बाप तसा बेटा: वडिलांच्या गुणांचा मुलावर परिणाम होणे.
बाप से बेटा सवाई: वडिलांपेक्षा मुलगा अधिक कर्तबगार.
बाप दाखव नाहीतर श्राद्ध कर: दोनपैकी एक पर्याय निवडावा लागतो.
बारक्या फणसाला म्हैस राखण: धोका असलेल्या व्यक्तीकडे संरक्षण सोपवणे.
बावळी मुद्रा देवळी निद्रा: दिसायला बावळट, पण व्यवहार चतुर.
बुडत्याला काडीचा आधार: घोर संकटात थोडीशी मदत देखील महत्त्वाची.
बैल गेला आणि झोपा केला: एखादी गोष्ट होऊन गेल्यानंतर उपाय व्यर्थ ठरतो.
बोडकी आली व केस कर झाली: विधवा आली आणि लग्न लावून गेली.
बोलेल तो करेल: फक्त बडबड करणाऱ्याकडून काहीही होऊ शकत नाही.
भटाला दिली ओसरी, भट हातपाय पसरी: आश्रय दिला तरी तो अधिक फायदा घेण्याचा प्रयत्न करतो.
भरवशाच्या म्हशीला टोणगा: ज्या व्यक्तीवर अति विश्वास आहे, त्याच्याकडून विश्वासघात होणे.
भागीचे घोडे की किवणाने मेले: लाभ सर्व घेतील, पण काळजी कोणीच घेत नाही.
भिंतीला कान असतात: गुप्त गोष्ट लपून राहत नाही.
भित्यापाठी ब्रह्मराक्षस बिद्री: व्यक्ती काही कारणाशिवाय भीत असते.
भीक नको पण कुत्रा आवर: मदत न करणे, पण अडथळा आणू नये.
भीड भिकेची बहीण: उगाच भीती बाळगल्यास शेवटी आपणच त्रस्त होतो.
मऊ सापडले म्हणून कोपराने खणू नये: चांगुलपणाचा गैरफायदा घेऊ नये.
मन जाणे पाप आपण: केलेले पाप दुसऱ्याला न कळले तरी स्वतःला माहीत असते.
मन राजा, मन प्रजा: हुकुम करणारे मन, पालन करणारे मन, सर्व आपलेच.
मनात मांडे, पदरात धोंडे: मोठी मनोराज्य पण प्रत्यक्षात काहीही नाही.
मनी वसे ते स्वप्नी दिसे: ज्या गोष्टींचा ध्यास लागलेला असतो, ती स्वप्नात दिसते.
मल्हारी माहात्म्य: नको तिथे नको गोष्ट करणे.
मांजरीचे दात तिच्या पिल्लाला लागत नाही: आई-वडिलांचे बोलणे लेकाच्या हिताचे असते.
माणकीस बोललं, झुणकीस लागलं: एकाला बोलणे, दुसऱ्यालाही परिणाम होणे.
मानेवर गळू आणि पायाला जळू: रोग एका जागी, उपाय दुसऱ्या जागी.
मामुजी मेला अन् गांव गोळा झाला: क्षुल्लक गोष्टीचा गवगवा करणे.
मारुतीची शेपूट: लांबत जाणारे काम.
मुंगीला मिळाला गहू, कुठे नेऊ आणि कुठे ठेवू: छोट्या गोष्टींनीही हुरळणे.
मुंगीला मुताचा पूर: लोकांना लहान संकट डोंगराएवढे वाटते.
मुलाचे पाय पाळण्यात दिसतात: लहान वयात व्यक्तीच्या गुणदोषांचे दर्शन होते.
मूर्ख लोक भांडते, वकील घरी बांधते: मूर्खांचे भांडणे आणि तिसऱ्याचा लाभ.
म्हशीला मणभर दूध: मेल्यावर गुणगान करणे.
म्हातारीने कोंबडे लपविले म्हणून उजडायचे राहत नाही: निसर्ग नियमानुसार घटना घडतात; फक्त थोडी मेहनत करावी लागते.
मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही: प्रत्यक्ष अनुभवाशिवाय गोष्टींचे मूल्य कळत नाही.
यथा राजा तथा प्रजा: लोक नेहमी वरिष्ठांचे अनुकरण करतात.
या बोटाची थुंकी त्या बोटावर करणे: बनवाबनवी करणे.
ये रे कुत्र्या, खा माझा पाय: आपण होऊन संकट ओढवून घेणे.
रंग जाणे रंगारी: ज्याची विद्या त्यालाच माहीत.
रडत राऊत, रडत राव घोड्यावर स्वार: इच्छा नसतानाही जबाबदारी अंगावर पडणे.
राईचा पर्वत करणे: क्षुल्लक गोष्ट मोठी करून सांगणे.
राज्याचे घोडे आणि खासदार उडे: वस्तू एकाची, फायदा दुसऱ्याचा.
रात्र थोडी, सोंगे फार: वेळ कमी, काम जास्त.
रामाशिवाय रामायण, कृष्णाशिवाय महाभारत: मुख्य गोष्टीचा अभाव.
रे माझ्या मागल्या: चांगला उपदेश ऐकूनही पूर्वीसारखे वागणे.
रोज मरे त्याला कोण रडे: वारंवार घडणारी गोष्ट उपेक्षित होते.
लंकेंत सोन्याच्या विटा: दुसरीकडे असलेल्या फायद्याचा उपयोग नाही.
लकडी दाखविल्या शिवाय मकडी वळत नाही:
धाका शिवाय शिस्त नाही.
लग्नाला गेली आणि बारशाला आली: अतिशय उशिराने पोहोचणे.
लग्नाला वीस तर वाजंत्रीला तीस: गौण कार्यावर खर्च जास्त, मुख्य कार्य कमी.
लाज नाही मला कोणी, काही म्हणा: निर्लज्ज मनुष्य टीकेची पर्वा करत नाही.
लेकी बोले, सुने लागे: एकाला उद्देशून बोलणे, दुसऱ्यालाही परिणाम होणे.
लोका सांगे ब्रह्मज्ञान, स्वतः मात्र कोरडे पाषाण: इतरांना उपदेश, स्वतः वागण्यात बदल नाही.
वरातीमागून घोडे: योग्य वेळ निघून गेल्यानंतर काम करणे.
वळणाचे पाणी वळणावर जाणे: निसर्ग नियमाप्रमाणे घटना घडतात.
वाघ म्हटले तरी खातो आणि वाघोबा म्हटले तरी खातोच: वाईट व्यक्तीला नावाने फरक पडत नाही.
वारा पाहून पाठ फिरविणे: परिस्थिती पाहून वर्तन करणे.
वारा पाहून पाठ फिरवावी: परिस्थिती पाहून वागावे.
वासरात लंगडी गाय शहाणी: अल्पज्ञान असलेला श्रेष्ठ वाटतो.
वाहत्या गंगेत हात धुणे किंवा आपल्या तव्यावर पोळी भाजून घेणे: सर्व साधने उपलब्ध असली की फायदा मिळवणे.
विंचवाचे बिऱ्हाड पाठीवर: गरजेपुरते गोष्टी घेऊन फिरणे.
विचाराची तूट तेथे भाषणाला उत: मूर्खांच्या गर्दीत बडबड भरपूर असते.
विशी विद्या तिशी धन: योग्य वेळेत योग्य काम केल्यास कर्तुत्व दिसते.
विश्वासही ठेवला घरी, चारी सुना गरवार करी: विश्वासघात होणे.
वरातीमागून घोडे: एखादी गोष्ट झाल्यावर साधने जुळवणे.
शहाण्याला शब्दाचा मार: शहाण्या माणसाला शब्दांनी समज दिली तरी पुरेसे असते.
शितावरून भाताची परीक्षा: वस्तूच्या लहान भागावरून संपूर्ण गोष्टीची परीक्षा.
शुद्ध बीजापोटी फळे रसाळ गोमटी: चांगल्या माणसापासून चांगल्या गोष्टी मिळतात.
शेजी देईल काय आणि मन धायेल काय?: शेजारी केलेले उपकार मनाला तृप्ती देत नाही.
शेजीबाईची कढी, धावधाव वाढी: एकाची वस्तू घेऊन दुसऱ्यावर उपकार दाखवणे.
शेरास सव्वाशेर: एकाला दुसऱ्याच्या वरचढ भेटणे.
श्रीच्या मागोमाग गर्व येतो: संपत्तीबरोबर गर्व येतो.
सर्वस्व पणाला लावणे: सर्व शक्य मार्गांचा अवलंब करणे; सर्व काही जोखमीवर लावणे.
साखर पेरणे: गोड गोड बोलून आपलेसे करणे; आपल्या फायद्यासाठी खुशामत करणे.
सामोरे जाणे: निधड्या छातीने संकटास तोंड देणे; धैर्याने आव्हान स्वीकारणे.
साक्षर होणे: लिहिता-वाचता येणे; शिक्षण प्राप्त होणे.
साक्षात्कार होणे: आत्मिक ज्ञान प्राप्त होणे; खरेखुरे स्वरूप कळणे किंवा अनुभवणे.
संग तसा रंग: संगती प्रमाणे वर्तन.
संन्याशाच्या लग्नाला शेंडीपासून सुरुवात: गोष्टीचा आरंभ मुळापासून करणे.
सगळेच मुसळ केरात: मुख्य गोष्टीकडे दुर्लक्ष केल्याने सर्व परिश्रम वाया.
समर्थाघरचे श्वान त्याला सर्व देती मान: मोठ्याच्या घरच्या श्रमिकालाही मान द्यावा लागतो.
सरड्याची धाव कुंपणापर्यंतच: प्रत्येकाच्या कामास त्याची मर्यादा असते.
सांगी तर सांगी म्हणे, वडाला वांगी: अशक्य गोष्ट करणे.
सात हात लाकुड, नऊ हात ढलपी: गोष्ट खूप फुगवून सांगणे.
साप साप म्हणून भुई धोपटणे: संकट नसताना त्याचा अभ्यास करणे.
सारा गांव मामाचा एक नाही कामाचा: जवळच्या अनेक व्यक्तींपैकी कोणाचाच उपयोग नाही.
सुंभ जळाला तरी पीळ जात नाही: वैभव गेले तरी ताठा कायम.
सुरुवातीलाच माशी शिंकली: आरंभालाच अपशकुन.
स्नान करून पुण्य घडे, तर पाण्यात बेडूक काय थोडे: वरवरच्या अवडंबराने पुण्य मिळत नाही.
सोन्याचे दिवस येणे: अतिशय चांगले व सुखाचे दिवस येणे; समृद्धी प्राप्त होणे.
सूतोवाच करणे: पुढे घडणाऱ्या गोष्टींची प्रस्तावना करणे; इशारा देणे.
संधान बांधणे: जवळीक निर्माण करणे; एकोपा किंवा मैत्री प्रस्थापित करणे.
संभ्रमात पडणे: गोंधळात पडणे; शंका किंवा द्विधा मनःस्थितीत अडकणे.
स्वप्न भंगणे: मनातील विचार किंवा इच्छा कृतीत न येणे; अपेक्षा अपूर्ण राहणे.
स्वर्ग दोन बोटे उरणे: अत्यानंदाने किंवा गर्वाने फुगून जाणे; अत्यंत समाधान वाटणे.
हत्ती गेला पण शेपूट राहिली: कामाचा बहुतेक भाग पूर्ण झाला, फक्त थोडे शिल्लक राहिले.
हत्ती बुडतो आणि शेळी ठाव मागते: भले हातात, लहान प्रयत्न करून बडेजाव दाखवणे.
हत्तीच्या दाढे मध्ये मिऱ्याचा दाणा: मोठ्या उपायाऐवजी लहान उपाय करावे.
हत्तीच्या पायी येते आणि मुंगीच्या पायी जाते: संकट मोठे येतात लवकर, कमी होताना हळूहळू.
हलवायाच्या घरावर तुळशीपत्र: दुसऱ्याची वस्तू देऊन स्वतः झीज टाळणे.
हाजिर तो वजीर: जो वेळेवर हजर राहतो, त्याचाचा फायदा होतो.
हात ओला तर मित्र भला: काही फायदा होईल, तरच मित्र वागतो.
हात फिरे तिथे लक्ष्मी वसे: उद्योगी माणसाच्या घरी संपत्ती वाढते.
हातचे सोडून पळत्याच्या मागे लागणे: जे हातात आहे ते सोडून दुसऱ्या आशेसाठी धावणे.
हातच्या काकणाला आरसा कशाला: स्पष्ट गोष्टीस पुरावा नको.
हिरा तो हिरा, गार तो गार: गुणी माणसाचे गुण लपून राहत नाहीत.
हिऱ्या पोटी गारगोटी: चांगल्या माणसापोटी नाठाळ.
हृदयाचा उन्हाळा आणि डोळ्यांच्या पावसाळा: खोटे अश्रू ढाळणे.
होळी जळाली आणि थंडी पळाली: होळी नंतर थंडी कमी होते.
हपापाचा माल गपापा: तळतळाट करून मिळवलेले धन झपाट्याने नष्ट होते.
हस्तगत करणे: ताब्यात घेणे; आपल्या अधिकारात आणणे.
हट्टाला पेटणे: हट्ट न सोडणे; आपल्या म्हणण्यावर ठाम राहणे.
हमरीतुमरीवर येणे: जोराने भांडू लागणे; तोंडावरून वादविवाद सुरू होणे.
हरभऱ्याच्या झाडावर चढवणे: खोटी स्तुती करून मोठेपणा देणे; चापलुसी करणे.
छत्तीसाचा आकडा: विरुद्ध मत असणे.
शेरास सव्वाशेर: प्रतिपक्षापेक्षा श्रेष्ठ.
डोंगर पोखरून उंदीर कढणे: जास्त श्रम करून कमी फायदा होणे.
टाकीचे घाव सोसल्याशिवाय देवपण येत नाही: कष्टाशिवाय यश मिळत नाही.
