हिंदू मंदिरांवरून थायलंड आणि कंबोडियामध्ये युद्ध का सुरू झाले?

थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यातील सध्याचे युद्ध आणि तणाव प्रामुख्याने प्रासात ता मुएन थॉम आणि प्रियाह विहार (प्रह विहार) या ख्मेर साम्राज्याने बांधलेल्या ११व्या आणि १२व्या शतकातील हिंदू मंदिरांभोवती असलेल्या सीमा वादामुळे उद्भवले आहेत. ही मंदिरे दांग्रेक पर्वतरांगांमध्ये, थायलंडच्या सूरिन प्रांत आणि कंबोडियाच्या ओड्डार मीनचेय प्रांत यांच्या सीमेवर आहेत. या संघर्षाची प्रमुख कारणे आणि पार्श्वभूमी जाणून घ्या-

थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यातील सध्याचे युद्ध आणि तणाव प्रामुख्याने प्रासात ता मुएन थॉम आणि प्रियाह विहार (प्रह विहार) या ख्मेर साम्राज्याने बांधलेल्या ११व्या आणि १२व्या शतकातील हिंदू मंदिरांभोवती असलेल्या सीमा वादामुळे उद्भवले आहेत. ही मंदिरे दांग्रेक पर्वतरांगांमध्ये, थायलंडच्या सूरिन प्रांत आणि कंबोडियाच्या ओड्डार मीनचेय प्रांत यांच्या सीमेवर आहेत. खालीलप्रमाणे या संघर्षाची प्रमुख कारणे आणि पार्श्वभूमी आहे:

संघर्षाची कारणे

सीमा वाद आणि औपनिवेशिक वारसा: थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यातील ८१७ किलोमीटरच्या सीमेवर अनेक ठिकाणी सीमांकन स्पष्ट नाही. हा वाद १९०७ मध्ये फ्रेंच औपनिवेशिक काळात तयार केलेल्या नकाशापासून सुरू झाला, ज्याने प्रियाह विहार मंदिर कंबोडियाच्या हद्दीत ठेवले. थायलंडने या नकाशाला मान्यता दिली नव्हती, आणि त्यांचा दावा आहे की मंदिर आणि त्याभोवतीचा परिसर त्यांच्या सूरिन प्रांतात येतो.

१९६२ मध्ये आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाने (ICJ) प्रियाह विहार मंदिर कंबोडियाच्या हद्दीत असल्याचा निर्णय दिला, परंतु आजूबाजूच्या ४.६ चौरस किलोमीटर जमिनीचा वाद कायम राहिला. २०१३ मध्ये ICJ ने पुन्हा कंबोडियाच्या बाजूने निकाल दिला, परंतु थायलंडने याला पूर्ण मान्यता दिली नाही.

ता मुएन थॉम मंदिराचा वाद: प्रासात ता मुएन थॉम हे ११व्या शतकातील हिंदू मंदिर आहे, जे ख्मेर साम्राज्याच्या राजा उदयादित्यवर्मन दुसरा याने भगवान शिवाला समर्पित केले होते. यात नैसर्गिक शिवलिंग आहे आणि हे मंदिर थायलंड-कंबोडिया सीमेवरील दांग्रेक पर्वतांमध्ये आहे. कंबोडियाचा दावा आहे की हे मंदिर ख्मेर साम्राज्याच्या ऐतिहासिक हद्दीत येते, तर थायलंडचा दावा आहे की ते त्यांच्या सूरिन प्रांतात आहे. या मंदिराभोवती असलेल्या अपूर्ण सीमांकनामुळे दोन्ही देश सैन्य तैनात करतात, ज्यामुळे तणाव वाढतो.

अलीकडील घटना : २३ जुलै २०२५ रोजी थायलंडच्या सैन्याने कंबोडियाचे ड्रोन त्यांच्या हद्दीत दिसल्याचा दावा केला, आणि त्यानंतर भूसुरुंग स्फोटात पाच थाई सैनिक जखमी झाले. यामुळे २४ जुलै रोजी दोन्ही देशांमध्ये गोळीबार, रॉकेट हल्ले, आणि थायलंडने F-16 लढाऊ विमानांद्वारे हवाई हल्ले केले.

थायलंडने कंबोडियावर नागरी भागात रॉकेट हल्ले आणि भूसुरुंगांचा वापर केल्याचा आरोप केला, तर कंबोडियाने थायलंडवर प्रथम हल्ला केल्याचा आणि त्यांच्या सार्वभौमत्वाचा भंग केल्याचा आरोप केला. या संघर्षात १२ ते १५ नागरिक आणि सैनिक मारले गेले, आणि दोन्ही देशांतील हजारो लोकांना सुरक्षित ठिकाणी हलवण्यात आले.

राष्ट्रीयवादी भावना आणि राजकीय प्रभाव: या मंदिरांचे सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व दोन्ही देशांमध्ये राष्ट्रीयवादी भावना भडकवते. थायलंडमधील "यलो शर्ट्स" सारख्या गटांनी प्रियाह विहार आणि ता मुएन थॉम मंदिरांवर दावा केला आहे, तर कंबोडियामध्ये ख्मेर वारशाचा अभिमान तणाव वाढवतो.

मे २०२५ मध्ये एका कंबोडियन सैनिकाच्या मृत्यूनंतर आणि फेब्रुवारी २०२५ मध्ये कंबोडियन सैनिकांनी ता मुएन थॉम मंदिरात त्यांचे राष्ट्रगीत गायल्याने तणाव वाढला. थायलंडच्या पंतप्रधान पेटोंगटार्न शिनावात्रा यांचे कंबोडियाचे माजी नेते हून सेन यांच्याशी झालेल्या फोन कॉलचा वादग्रस्त लीक झाल्याने थायलंडमध्ये राजकीय अस्थिरता निर्माण झाली, ज्याने तणाव आणखी वाढवला.

UNESCO विश्व वारसा यादी: २००८ मध्ये प्रियाह विहार मंदिराला UNESCO विश्व वारसा स्थळाचा दर्जा मिळाला, ज्याला थायलंडने विरोध केला. यामुळे दोन्ही देशांमध्ये हिंसक चकमकी झाल्या, आणि ता मुएन थॉम मंदिराच्या परिसरातही तणाव वाढला. या मंदिरांचे सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व दोन्ही देशांसाठी राष्ट्रीय अभिमानाचे प्रतीक आहे, ज्यामुळे ते संघर्षाचे केंद्र बनले आहेत.

मंदिरांचे महत्त्व

प्रासात ता मुएन थॉम: हे मंदिर ११व्या शतकात ख्मेर राजा उदयादित्यवर्मन दुसरा याने बांधले होते आणि भगवान शिवाला समर्पित आहे. यात नैसर्गिक शिवलिंग आहे, आणि त्याची रचना लॅटेराइट आणि सँडस्टोनपासून बनलेली आहे. याची दक्षिणाभिमुख मुख्य प्रवेशद्वार ही ख्मेर मंदिरांसाठी असामान्य आहे. 

प्रियाह विहार: ९व्या ते ११व्या शतकात बांधलेले हे मंदिर शिव आणि विष्णू यांना समर्पित आहे. याला २००८ मध्ये UNESCO विश्व वारसा स्थळाचा दर्जा मिळाला. हे दांग्रेक पर्वतांमध्ये ५२५ मीटर उंचीवर आहे आणि ख्मेर साम्राज्याच्या आध्यात्मिक जीवनाचे केंद्र होते.

सांस्कृतिक वारसा: ही मंदिरे ख्मेर साम्राज्याच्या (९वे ते १५वे शतक) वैभवाचे प्रतीक आहेत आणि दक्षिण भारताच्या पल्लव राजवंशाच्या प्रभावाखाली बांधली गेली. यातील शिल्पकला आणि संस्कृत शिलालेख भारताशी सांस्कृतिक संबंध दर्शवतात.

संघर्षाची सद्यस्थिती: दोन्ही देशांनी एकमेकांच्या राजदूतांना हद्दपार केले आहे आणि सीमा बंद केल्या आहेत. थायलंडने कंबोडियावर नागरी भागात रॉकेट हल्ले आणि भूसुरुंगांचा वापर केल्याचा आरोप केला आहे, तर कंबोडियाने थायलंडवर प्रथम हल्ला केल्याचा दावा केला आहे. प्रियाह विहार मंदिराला थायलंडच्या हवाई हल्ल्यांमुळे नुकसान झाल्याचा दावा कंबोडियाच्या सांस्कृतिक मंत्रालयाने केला आहे, ज्याला त्यांनी "सांस्कृतिक आपत्ती" म्हटले आहे. आंतरराष्ट्रीय समुदायाने, विशेषतः इंडोनेशिया, मलेशिया, आणि चीन यांनी दोन्ही देशांना संयम राखण्याचे आवाहन केले आहे, परंतु तणाव कायम आहे.

थायलंड आणि कंबोडिया यांच्यातील युद्धाचे मूळ कारण आहे औपनिवेशिक काळातील अस्पष्ट सीमांकन, राष्ट्रीयवादी भावना, आणि प्रियाह विहार आणि ता मुएन थॉम सारख्या हिंदू मंदिरांभोवती असलेले सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व. या मंदिरांचा ख्मेर वारसा आणि त्यांचे सीमेवरील स्थान यामुळे ते सततच्या संघर्षाचे केंद्र बनले आहेत. आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाच्या निर्णयांनंतरही, विशेषतः १९६२ आणि २०१३ मध्ये, सीमावाद पूर्णपणे सुटलेला नाही, आणि अलीकडील हिंसक चकमकींमुळे परिस्थिती आणखी गंभीर झाली आहे.