सत्य व शुद्ध आचरण करणारे क्षत्रिय, वैश्य यांनी आचरिलेले असें आहे. हे व्रत सत्यहीन मूर्ख बुद्धिचे लोकांना घडणें कठीण आहे ॥३३॥
भीष्म म्हणजे करण्याला कठीण असे हें व्रत प्राकृत जनांला घडणें कठीण आहे; याकरितां जो हें करील, त्यानें सर्व व्रतें केल्याप्रमाणें आहे ॥३४॥
हें भीष्मपंचक व्रत मोठें पुण्यकारक व सर्व पापें नाहीसें करणारें आहे, म्हणून मनुष्यांनी मोठ्या प्रयत्नानी करावे ॥३५॥
कार्तिकशुक्लपक्षामध्यें एकादशीला यथाविधि प्रातः स्नान करुन पांच दिवसांचें भीष्मपंचकव्रत ग्रहन करावे ॥३६॥
व्रत घेणारानें प्रातः स्नान करुन दोन प्रहरीं पुनः गाईचे शेण अंगाला लावून नदी, झरा अगर विहीर यांत स्नान करावें. उत्तम प्रकारें यवांनी देवांचे, तांदुळांनी ऋषीचें व तिळांनीं पितराचें तर्पण करावें. स्नान केल्यावर बोलूं नये. धुतलेली स्वच्छ वस्त्रें नेसावी व पांघरावीं ॥३७॥३८॥
पंचगव्य घेऊन संध्याकाळी भोजन करावें. याप्रमाणें व्रताची समाप्ति करणाराला संपूर्ण फल मिळतें ॥६४॥
जन्मापासून मरेपर्यंत दारु पिणारा असला तरी हें भीष्मपंचक केलें असतां तो मोक्षास जातो ॥६५॥
बायकांनींही नवर्‍याचे आज्ञेनें हें धर्म वाढविणारे व्रत करावें म्हणजे धर्मवृद्धि होते. विधवांनीं केले असता मोक्ष व सुख प्राप्त होतें ॥६६॥
हे स्कंदा ! कार्तिकांत नित्यस्नान, दान, उपवास केल्यानें सर्वकर्मसमृद्धि, पुण्य व अर्थ प्राप्त होतात ॥६७॥
विष्णुभक्तांनी वैश्वदेव करावा, म्हणजे आरोग्य व पुत्रप्राप्ति होऊन महापातक नाहींसे होतें ॥६८॥
कार्तिकव्रताची समाप्ति प्रयत्नानें तीर्थाचे ठिकाणीं करावी. सर्व संवत्सरव्रतांची समाप्ति कार्तिकांत करावी ॥६९॥
एक सोन्याची पापाची प्रतिमा भयंकर सुखाची अशी करावी, जिच्या हातांत खङ्ग, लोहाच्या दाढांनी भयंकर, काळीं वस्त्रे गुंडाळलेली, अशी एक शेर तिळांच्या ढिगावर ठेवावी ॥७०॥
तांबड्या फूलांच्या तुरा व सोन्याची झगझगीत कुंडले घालून तिची भक्तीनें यमधर्माच्या नांवानें पूजा करावी ॥७१॥
ओंजळीत फुलें घेऊन पुढील मंत्रांनीं प्रार्थना करावी.
'' मी पूर्वजन्मीं व या जन्मीं जें पातक केलें असेल तें तुझ्या पायाच्या प्रसादानें नाहीसें होवो.'' याप्रमाणे विधिपूर्वक पूजा करुन ती सोन्याची प्रतिमा ॥७२॥७३॥
सर्व दुःखाचा परिहार करणारा भगवान् श्रीकृष्ण याच्या संतोषाकरितां वैदिक ब्राह्मणाची पूजा करुन ॥७४॥
मंत्र पूजा सांगणार्‍या ब्राह्मणाला यथाशक्ति दक्षिणा देऊन, धर्म प्रसन्न होवो, असें म्हणून दान करावी ॥७५॥
सोनें व गाय वाचक ब्राह्मणाला देऊन श्रीकृष्णाला अर्पण असो असें म्हणावें. याप्रमाणें सर्व कृत्य झाल्यावर विरक्त जितेंद्रिय होऊन स्वस्थ असावें ॥७६॥
इतरांनाही शक्तीप्रमाणें दानें करावी. त्या योगानें शांतचित्त व निरोगी होऊन मनुष्य उत्तमपदाला जातो ॥७७॥
नीलकमलाप्रमाणें शामवर्ण ज्याला चार दाढा, चार भुज, आठ पाय, ज्यास एक डोळा, शंकूसारखे कान व मोठा आवाज मस्तकाला जटा, दोन जिभा, लाल डोळे, सिंहासारखें रुप धारण करणार्‍या नरहरीचें चिंतन करावें ॥७८॥७९॥
शरपंजरीं असतांना भीष्मानें याप्रमाणें मला सांगितलें हें करण्यास कठीण असें भीष्मपंचक व्रत मी तुला सांगितलें
॥८०॥
धर्मराजा ! हें धन्य, पुण्य कारक, पाप घालविणारें, मोठें व्रत आहे. हें केलें असतां ब्रह्महत्या व गोहत्या करणारे देखील पापापासून मुक्त होतात ॥८१।
एकादशीपासून पौर्णिमेपर्यंत पांच दिवसांचें हें भीष्मपंचक व्रत पृथ्वीवर प्रसिद्ध असलेलें सांगितले. भोजन करणाराला याचा निषेध आहे. तें व्रत करणाराला विष्णु शुभ फळ देतात ॥८२॥
सूत म्हणालेः-- हें व्रत सर्वापेक्षां अधिक पुण्य देणारें, कलीमध्यें दुर्लभ असें आहे. शस्त्रांतील सार व गुह्य हें व्रत मी तुम्हाला सांगितलें ॥८३॥
देवांना देखील माहीत नाहीं, असें गुप्त गुह्य असून मोक्ष देणारें असें आहे; हें ऐकले असतां अगम्य स्त्रियांशीं रत होणारे, कन्येचा व बहिणीचा विक्रय करणारे हे सर्व दोषमुक्त होतात. मोक्ष देणारें हें शास्त्र इतर लोकांना उघड करुन सांगूं नये ॥८४॥८५॥
हें एक समयीं ऐकिलें असतां मनुष्याला मोक्ष मिळतो. जे अधर्मी आहेत त्यांपासून हें गुप्त ठेवावें ॥८६॥
षण्मुखा, त्यांना हें पुण्यव्रत खचित सांगूं नये. याप्रमाणें हें सर्व तुला कार्तिकाचें फल सांगितलें ॥८७॥
विष्णु म्हणालेः-- शंकरांनी कार्तिकेयाला सर्वांच्या कल्याणाचे इच्छेनें ही कथा सांगितलीं. पित्यानें सांगितलेली कथा ऐकून षडाननाला फार आनंद झाला ॥८८॥
सर्व जण हात जोडून जगच्चालक शंकराला म्हणाले, आम्ही कार्तिकाचें माहात्म्य ऐकून कृतकृत्य झालों ॥८९॥
आतां दुसरें कांहीं ऐकावयाचें राहिले नाहीं. आमचे जन्म सफल झालें. हें माहात्म्य ऐकून पुराण वाचणाराची पूजा करावी ॥९०॥
तो विष्णुतुल्य आहे असें समजून त्याला गाय, जमीन, सोनें, वस्त्रें, द्यावी, त्याची पूजा केली असतां विष्णूची पूजा केल्याचे फल आहे ॥९१॥
म्हणून ज्याला शुभदायक फलप्राप्ति व्हावी अशी इच्छा असेल त्यानें त्या वाचकाची नित्य पूजा करावी ॥ धर्मेच्छूंनीं पुराण सांगणारांना धर्मशास्त्र, पुराण, वेदविद्या इत्यादि पुस्तकें दान करावीं. पुराणविद्या दान करणाराला अनंत फल मिळतें ॥९२॥९३॥
हें माहात्म्य जे पठण करतील व भक्तीनें ऐकून ध्यानांत ठेवितील, ते सर्व पापांपासून मुक्त होऊन विष्णुलोकास जातील ॥९४॥
माहात्म्य श्रवणापासून धन, धान्य, यश, पुत्र, आरोग्य हीं निःसंशय प्राप्त होतात ॥९५॥
सूत म्हणालेः-- कृष्णाचा व सत्यभामेचा संवाद, तसाच नारदाचा व पृथुराजाचा संवाद तुम्हांला सांगितला. आणखी कांहीं विचारण्याची इच्छा असल्यास प्रश्न करा, मी विस्तारानें कथन करितों ॥९६॥
हें सूताचें भाषण ऐकून सर्व ऋषि आनंद पावले व एकमेकांशीं कांहीं न बोलतां स्वस्थ राहिले ॥९७॥
व सर्व शांत मनानें बदरीनारायणाचे दर्शनाकरितां निघून गेले ॥९८॥
