दिवाळीची सुरुवात: वसुबारस समृद्धी, मातृत्व आणि श्रद्धेचा दिवस

हिंदू संस्कृतीत दिवाळी हा सण आनंद, समृद्धी आणि प्रकाशाचा प्रतीक आहे. महाराष्ट्रात दिवाळीची सुरुवात वसुबारसने होते. आश्विन महिन्यातील कृष्ण पक्षातील द्वादशी तिथीला साजरा होणारा हा सण, गोवत्स द्वादशी म्हणूनही ओळखला जातो. 'वसु' म्हणजे धन किंवा संपत्ती आणि 'बारस' म्हणजे द्वादशी. हा दिवस गायी आणि वासरांच्या पूजनाने सुरू होतो, ज्यामुळे घरात सुख-समृद्धीचे प्रवेशद्वार उघडते. वसुबारस हा केवळ धार्मिक विधींचा सण नसून, निसर्गाशी आणि प्राण्यांशी असलेल्या नात्याची आठवण करून देणारा दिवस आहे.

वसुबारसचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व

वसुबारसचा उगम समुद्रमंथनाच्या पौराणिक कथेशी जोडला गेला आहे. पुराणांनुसार, देव आणि दानवांच्या मंथनादरम्यान समुद्रातून पाच कामधेनू (गायी) उदयास आल्या. यापैकी नंदा ही धेनू विशेष महत्त्वाची आहे. वसुबारसचे व्रत नंदा धेनूच्या उद्देशाने केले जाते. वसुदेव नावाच्या आठ वसूंच्या स्मरणार्थ हा सण साजरा केला जातो. वसू हे धनधान्याचे देवता मानले जातात. शास्त्रांनुसार, या दिवशी गायीची पूजा केल्याने घरात लक्ष्मीचा वास होतो आणि आर्थिक समृद्धी प्राप्त होते.

महाराष्ट्रात हा सण विशेषतः शेतकरी आणि पशुपालक भक्तीने साजरा करतात. गाय ही भारतीय संस्कृतीत माता समान आहे. तिच्या दूधाने कुटुंब पोषण होते आणि शेतीसाठी ती आधारस्तंभ आहे. वसुबारस हा दिवस गायीच्या या महत्त्वाची आठवण करून देतो. ग्रामीण भागात या दिवशी गायींना स्नान घालून, आणि ओवाळून पूजा केली जाते. वासरांची गायीं सोबत पूजा केली जाते, ज्यामुळे मातृप्रेमाची प्रतीकात्मकता व्यक्त होते.

वसुबारस कसा साजरा करावा?

वसुबारसच्या दिवशी सकाळी उठून स्नान करून स्वच्छ कपडे घालावेत. गायी आणि वासरांची पूजा द्वादशी तिथीच्या अभिजित मुहूर्तात करावी. पूजेसाठी हळद, कुंकू, फुले, धूप, दिवा आणि नैवेद्याची व्यवस्था करावी. गायींना हिरवी पाने, गूळ अर्पण करावे. वासरांना दूध आणि गूळ दिला जातो. पूजेनंतर घरातील सर्वजण एकत्र बसून जेवण करतात. संध्याकाळी घर साफ करून दिवे लावले जातात, ज्यामुळे दिवाळीची तयारी पूर्ण होते.

या दिवशी काळे वस्त्र धारण करणे टाळले जाते आणि हिरवे किंवा पिवळे रंग प्राधान्याने वापरले जातात. स्त्रिया वासरांच्या पूजेसाठी विशेष व्रत ठेवतात. आधुनिक काळातही हा सण पर्यावरणस्नेही असल्याने, प्लास्टिकचा वापर टाळून नैसर्गिक साहित्य वापरले जाते.

वसुबारसचे सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व

वसुबारस हा सण केवळ धार्मिक नसून, सामाजिक एकतेचा सण आहे. कुटुंबीय एकत्र येऊन पूजा करतात, ज्यामुळे नातेसंबंध दृढ होतात. शेतकऱ्यांसाठी हा दिवस आर्थिक वर्षाची सुरुवात मानला जातो. गायींच्या संरक्षणाचे संदेश देणारा हा सण आजच्या प्रदूषण आणि पर्यावरणीय समस्यांमध्ये अधिक प्रासंगिक आहे. शहरात राहणारे लोकही आता या सणाला महत्त्व देत आहेत, ज्यामुळे सांस्कृतिक वारसा जपला जातो.

वसुबारसने दिवाळीची पंचरंगी मालिकेला सुरुवात होते – वसुबारस, धनत्रयोदशी, नरकासुर वध, लक्ष्मीपूजन आणि भाऊबीज. हा सण शिकवतो की, समृद्धी ही केवळ धन नसून, निसर्गाशी जोडलेले नाते आहे.

अस्वीकरण (Disclaimer) : या लेखात दिलेली माहिती आणि उपाय सामान्य माहितीवर आधारित आहे. या माहितीची पूर्णता, विश्वासार्हता आणि अचूकता याबाबत वेबदुनिया कोणतीही हमी देत ​​नाही. अधिक माहितीसाठी संबंधित तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.

Edited By - Priya Dixit