श्री तुळजाभवानी माहात्म्य - अध्याय ४
मंगळवार, 12 जानेवारी 2021 (18:32 IST)
श्रीगणेशायनमः ॥ जयजगदारंभस्तभे ॥ सगुणनिर्गुणरुपस्वयंभे ॥ सर्वचाळकेस्वयंप्रभे ॥ सर्व पाळकेनमोतुज ॥१॥
वरिष्ठऋषिशंकरासी ॥ पुसताजाहला आदरेसी ॥ जगदंबेनेंश्रीरामासी ॥ केव्हां वरदानकायदिलें ॥२॥
कोणतेकाळींयमुनापर्वती ॥ रामासीभेटलीआदिशक्ति ॥ हेंसर्बहीमजप्रती ॥ चरित्रसांगावेंदेवीचें ॥३॥
प्रश्नाऐकोनशंकरम्हणती ॥ ऐकवरिष्टामहामती ॥ ज्याकारणास्तवज्या काळींनिश्चिती ॥ देवीभेटलीश्रीरामा ॥४॥
तेंसंगतोंइत्थभुत ॥ सावधाएकेदेऊनचित्त ॥ जगदंबेची लीलाअदभुत ॥ परमपवित्रतिहीलोकीं ॥५॥
तरीपुर्वीभृगुवंशात ॥ सावधाऐकेदेऊनचित्त ॥ जगदंबेची ऋषिजजमदग्नित्याविख्यात ॥ भार्यारेणुकामहासाधवी ॥६॥
तेउभयताधर्मनिष्ठ ॥ तपोनिष्तज्ञाननिष्ठ ॥ त्यासी पुत्रचारत्यांत कनिष्ठ ॥ षष्ठावतारविष्णुचा ॥७॥
अधार्मिकक्षात्रियझालेफार ॥ भूमीसीझाला त्यांचाभार ॥ तौतरावयाश्रीकरधर ॥ रेणुकाउदरींअवतरला ॥८॥
जामदग्नीभार्गवराम ॥ क्षत्रियारण्यछेदकपरम ॥ परशुरामनामउत्तम ॥ बहुचांगलेंशोभन ॥९॥
तवकोणेएकेकाळीजाण ॥ कार्तवीर्य सहस्त्रार्जुन ॥ मृगयाकरावयालागुन ॥ सेनेसहितनिघाला ॥१०॥
वनीहिंडतांश्रमलाबहुत ॥ सेने सहितक्षुधाकांत ॥ आश्रमासीअकस्मात ॥ जमदग्रिच्यापातला ॥११॥
ऋषीनेंसत्कारकरून ॥ सर्वासी दिधलेंमिष्टान्नभोजन्न ॥ राजाआश्चर्यमानून ॥ विचारअंतरींकरीतसे ॥१२॥
म्हणेहादुर्बळब्राह्मणज ॥ याचेंगांठींकैंचेंधन ॥ एकपर्णशाळबांधुन ॥ अरण्यांतराहतसे ॥१३॥
मीतरीसार्वभौमनृपती ॥ मज नाहीयेवढ़ीशक्ति ॥ येणेंतरीसर्वांप्रती ॥ तृप्तीकेलेअविलंबें ॥१४॥
ऐसाविचारांतरींकरी ॥ मगकळलें कींयाचेघरीं ॥ कामधेनुपुरवीसामग्री ॥ इच्छेप्रमाणेंसर्वदा ॥१५॥
तेव्हांराजाअभिलाषयुक्त ॥ सेवकासीआझाकरित ॥ कामधेनुघेउनत्वरित ॥ चलाआपुल्यानगरासी ॥१६॥
तेव्हांरामनव्हतांआश्रमांत ॥ समिधा आणावयागेलावनांत ॥ इकडेकामधेनुसीनृपनाथ ॥ घेउनगेलानिजनगरा ॥१७॥
जमदग्रिऋषी शांत ॥ उद्विग्रतानसेकिंचित ॥ लाभहानीसमान मानित ॥ स्वस्थबैसताअसनीं ॥१८॥
दर्भसमिधाघेउन भार ॥ रामाअश्रमाआलासत्वर ॥ पित्यापुढेंठे उनझडकर ॥ नमस्कारकरितसे ॥१९॥
हातजोडुनीयां पुसे ॥ म्हणेधेनुकोटेंगेलीनदिसे ॥ ऋषीबोलेराजपुरुषे ॥ नेलीराजाआज्ञेंनें ॥२०॥
ऐकोनीरामकोपलाभारी परशुधनुष्यतेतलेंकरी ॥ बाणभातेपाठीवरी ॥ घेउनझडकरिनिघाला ॥२१॥
राजनगरासी येऊन ॥ नगरद्वारासीरोधून ॥ उभाराहुनबोलेवचन ॥ धेनुद्यालवकरी ॥२२॥
नाहींतरीतुमचेप्राण ॥ घेउनधेनुसीनेईन ॥ ऐकताक्षोमलासहस्त्रार्जुन ॥ सैनीकविरासीबोलत ॥२३॥
कोणाआला आहे ब्राह्मण ॥ बहुबोलतोघिटवचन ॥ तरीत्याचापराभवकरुन ॥ दवडोनदुरघालावा ॥२४॥
राजआज्ञेनें रामासमोर ॥ शस्त्रेंघेउनधावलेवीर ॥ रामकुठारघायेंशुर ॥ सर्वमारुनटाकिले ॥२५॥
मगसहस्त्रार्जुन सत्वर ॥ सवेदहासहस्त्रकुमर ॥ सत्राअक्षौहिनीदळभार ॥ घेउनयुद्धासीपातला ॥२६॥
रामएकटा एकांगवीर ॥ त्यावरीलोटलेंसैन्यसमग्र ॥ एकदांचसर्वहीसोडतीशर ॥ जैसागिरीवरीमेघधारा ॥२७॥
परशुरामप्रतापी अदभुत ॥ बाणेबाणनिवारीत ॥ अतित्वरेंविरासीमारित ॥ अग्निजाळीततृणजैसें ॥२८॥
सैन्यसर्वहीमारिलें ॥ कांहींप्राणघेऊनपळाले ॥ कांहींघायाळहोउनीपड़िलें ॥ समारंगणीलोळात ॥२९॥
रामप्रतापेंअदभुत ॥ कार्तविर्याच्याभुजाछेदित ॥ मस्तकतोडोनीत्वरित ॥ धरणीवरीपाडिलें ॥३०॥
ऐसापराक्रमकरोनी ॥ खळदुर्जनासंव्हारुनी ॥ कामधेनुसीगेलाघेउनी ॥ आश्रमाशीलवलाही ॥३१॥
सहस्त्रार्जुनाचेसुत ॥ पळाळेतेराहिलेजिवंत ॥ दुःखशोकातेकरुनीअत्यंत ॥ झुरणीलागले मगम्हणती ॥३२॥
आमुचापितामारिलाजेणें ॥ त्याचापितावधावायत्नें ॥ सूटौगवावातरीजीणें ॥ सफळाआमूचें होईल ॥३३॥
परीतोरामजवळींअसतां ॥ कार्यनसार्धसर्वथा ॥ दुरजाईलतेव्हांतत्वता ॥ कार्यसाधु आपुलें ॥३४॥
मगगुप्तहेरठेवोनी ॥ पाळतीघेती अनुदिनीं ॥ तवबंधुसहितएकदिनीं ॥ रामगेलाअरण्यांत ॥३५॥
जमदग्रिरेणुकासती ॥ हींदाघेंचघरीं असतीं ॥ संधीपाहुनत्वरितगती ॥ दुर्जनाआश्रमींपताले ॥३६॥
प्रातःकाळींचेंकर्मकरून ॥ ऋषीवैसलाध्यानधरुन ॥ तोंहोमशाळेंतयेऊनदुर्जन ॥ मारावया प्रवर्तले ॥३७॥
सतीधांवोर्ना आडवीजाहली ॥ तिसीहीशस्त्रेंहाणीतलीं ॥ ऋषीसीमारुनीतात्काळीं ॥ रामभयेंपळालें ॥३८॥
रेणुका आक्रोशेंहाकाफोडित ॥ धांवरेधांवरामात्वरित ॥ ऐकोनिरामधांवला त्वरित ॥ मातेजवळींपातला ॥३९॥
एकविसघावलावलेमातेसीं ॥ पितातरीमुकलाप्राणासी ॥ तेणें दुःखेंरामरुदनासी ॥ करितांझाला अत्यंत ॥४०॥
रेणुकातरीमहासती ॥ अवतरली आदिशक्ति ॥ पतिव्रतेचाधर्मानिश्चिती ॥ आचरुनीदावित ॥४१॥
धर्ममार्गीजगलावावें ॥ हेंचिकर्तव्यतिचेंबरबें ॥ मनुष्य नाव्यसंपादावें ॥ लौकिकमार्गजाणॊनी ॥४२॥
मुळींच एकरूप असोन ॥ व्यक्तीपाहतांदिसेदोन ॥ शिवशक्तिनामेंकरून ॥ युगायुगींअवतरे ॥४३॥
रामाचेंकरुनीसमाधान ॥ त्याहातींगतीकरवृन ॥ ब्राह्मणासहविधान ॥ वेदविहितकरविलें ॥४४॥
पतिदेहगर्तेतठेवूनी ॥ प्रतिप्तकरोनियांवन्हीं ॥ त्यांत प्रवेशकरोनी ॥ स्वर्गाजातसेभर्तृका ॥४५॥
पुढेंआत्मेष्ठिचेंकर्म ॥ सांगताजाहलाश्रीदत्तपरम ॥ कर्तव्य तेंकरोनीउत्तम ॥ कृतार्थपरशुरामजाहला ॥४६॥
परशुरामजोडूनीहात ॥ मातेचीप्रार्थनाकरित ॥ माते दर्शनदेईत्वरित ॥ माझेंसंनिधतूंराहे ॥४७॥
तुजवांचोनीमजक्षणभरीं ॥ सुखनहोयनिर्धारीं ॥ धावपाव आतांलवकारीं ॥ समाधानकरीमाझें ॥४८॥
स्वामीस्कंदऋषीगनाप्रती ॥ म्हणीकाएकाग्रचित्तीं ॥ भार्गवेंप्राथिलीभगवती ॥ तीतेव्हांप्रगटझाली ॥४९॥
येथेंप्राकृतमंदगती ॥ विनवीतसेश्रोतीयाप्रती ॥ मूळग्रंथाचेंतात्पर्यमजप्रती ॥ उमजलेंतेंबोलतोंमी ॥५०॥
मूळश्लोक ॥ स्कंदउवाच ॥ इतीश्रुत्वावचस्तस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः ॥ प्रादुरभुतावभौदेवीरामवचनमब्रवीत ॥
टीका ॥ अक्लिष्टकर्माभार्गवराम ॥ त्याची प्रार्थनाऐकुनीउत्तम ॥ देवीधरोनीरुपनाम ॥ बोललीभार्गवरामासी ॥५१॥
अक्लिष्टम्हणजेक्लेशरहित ॥ ईश्वरहोयतोनिश्चित ॥ पंचविधक्लेशयुक्त ॥ तोजाणिजेजीवात्मा ॥५२॥
अविद्याअस्मितारागद्वेष ॥ पांचवातोअभिनिवेश ॥ यासर्वासम्हणावेंक्लेश ॥ यासीप्रमाणयोगशास्त्री ॥५३॥
देहासीआत्माम्हणणें ॥ हेंअविद्येचेंरुपजाणणें ॥ देहच आत्मानविसणें ॥ अस्मितायासीम्हणावें ॥५४॥
देहासीअनुकुलप्रिय तोराग ॥ प्रतिकुळअप्रियतोद्वेष ॥ अभंग ॥ अभिनिवेशतोयथासांग ॥ सांगतोंतेंऐकावें ॥५५॥
हा देहचाआपणस्वभावें ॥ याचेंनामरुपवाढवावें ॥ घनविद्यादिकसंपादावें ॥ महत्वयावेंदेहासी ॥५६॥
याचीएकिर्तींव्हावीफार ॥ नकरोनीधर्माधर्माविचार ॥ विषयसुखार्थव्यापार ॥ करणेंतोचअभिनिवेश ॥५७॥
ऐसेंपंचविधक्लेशयुक्त ॥ निवासीघडसुकृतदुष्कृत ॥ तेणेंनानयोनीजन्मत ॥ दुःखभोगेतनकादि ॥५८॥
ईश्वरपाहुनीवेगळा ॥ सदास्वरूपानंदाचासोहळा ॥ दुःखीपाहुनीजीवासकळा ॥ अवतारघेऊनीसांभाळीं ॥५९॥
मायावच्छिन्नईशचैतन्य ॥ तेथेंनाहींस्त्रीपुरुषभान ॥ जगव्यापारव्हावयापूर्ण ॥ अनेकव्यक्ति धरीतसे ॥६०॥
ब्रह्माहरीहरपुरुषावृत्ती ॥ सावित्रीरमाउमास्त्रीमूर्ती ॥ ह्याअवघ्याधरिल्याव्यक्ति ॥ एकईशचैतन्य ॥६१॥
यांतकोटेंपतिपत्नीभाव ॥ कोठेंबंधुभगिनीभाव ॥ कोठेंमातापुत्रभाव ॥ घरोनी असतीसर्वदा ॥६२॥
नानाअवतारघ्यावें ॥ मारूनीदुष्कृतीतारावें ॥ सुकृतीतेसुखीकरावें ॥ स्वर्ग मोक्षदेऊनी ॥६३॥
रेणुकाआदिशक्तिसाचार ॥ महाविष्णुतोपरशुधर ॥ याचें अवतारचरित्रपवित्र ॥ ऐकतांपवनहोईजे ॥६४॥
तरीआतांरेणुकादेवी ॥ प्रगटहोऊनियांबरवी ॥ दर्शनदेऊनियांसमजावी ॥ भार्गवरामासीतेधवां ॥६५॥
जायपुत्रातूंयेथुन ॥ संकल्पाअपलाकरीपूर्ण ॥ एकविसवारक्षत्रियमर्दुन ॥ धराभारदुरकरी ॥६६॥
हेंतुजयोग्यनव्हेस्थान ॥ येथेंमाझेंसान्निध्य अयोग्यजाण ॥ यास्तवमहेंन्द्रपर्वतीं जाऊन ॥ राहेपुत्रासुखरुप ॥६७॥
पुढेंसातवे अवतारी ॥ जन्मशीलकौशिल्याउदरीं ॥ रघोकुलीं अयोध्यानगरीं ॥ दशरथपुत्रहोशील ॥६८॥
रावणवधावयाजाण ॥ तूरामावतारघेसीलपूर्ण ॥ तुझें अंशतेबंधुतीन ॥ लक्ष्मणभरतशत्रुघ्नहोतील ॥६९॥
पिताज्ञामानुनीनिश्चिती ॥ तुंसीतालक्ष्मणासमवेत ॥ चवदावर्षेराहसीवनांत ॥ ऋषीसमस्तभेटतील ॥७०॥
गोदातीरींपंचवटीस्थानीं ॥ भिक्षुरुपरावणयेऊनी ॥ तुम्हादोघांसीमोहितकरुनी ॥ भार्यातुझीनेईलतो ॥७१॥
जटायुदशरथामित्र ॥ तो रावणासीयुद्धकरीलघोर ॥ रावणजटायुसजिंकुनसत्वर ॥ सीतेसीघेऊनीजईल ॥७२॥
सीतावियोगें दुःखेहोऊनी ॥ तुम्हीहुडकिताफिरालवनीं ॥ जटायुभेटेलतुम्हांलागूनी ॥ सांगेलसरवृतांत ॥७३॥
जटायुम्हणेलरामराया ॥ रावणेंचोरूनीतुझीजाया ॥ घेऊनिचाललावलाह्या ॥ मगमींत्यासी अडविलें ॥७४॥
त्याचेंमाझेंयुद्धझालें ॥ त्याचेंमाझेंपक्षछेदिले ॥ मममुमुर्षकरूनीनेलें ॥ सीतेसीतेव्हांदुर्जनें ॥७५॥
लंकामार्गेरावणगेला ॥ तुम्हींजावेंत्यादिशेला ॥ ऐसेंजटायुवचनाला ॥ ऐकालतुम्हीत्याकाळां ॥७६॥
दक्षिणदिशेसीतुम्हीजाताल ॥ तेव्हांयमुनपर्वतीयेंताल ॥ क्षुधेनेंपीडितहोताल ॥ नमिळेल तेव्हांफलतोय ॥७७॥
तेव्हांतूंतरीकोपोनियां ॥ धनुष्यसज्जकरोनियां ॥ त्यासीबाणलावोनियां ॥ धरणीसाछिद्रपाडशील ॥७८॥
भोगवतीचेंजलाआणोन ॥ तुम्हींतेव्हांकरालप्राशन ॥ लक्ष्मणांकीशिर ठेऊन ॥ निद्राकरशिलश्रमयुक्त ॥७९॥
तेव्हांतथेंमीहोईनप्रगट ॥ योगिनीभैरवचामुंडासगट ॥ ग्रहगण घेऊनीयांस्पष्ट ॥ लक्ष्मणमजसीपाहील ॥८०॥
नवरत्नदीपजोती ॥ आरतीघेऊनियांहातीं ॥ ओवाळावयातुजप्रती ॥ समीपयेईनजेधवां ॥८१॥
लक्ष्मणपुसेलमजझडकरी ॥ तूंकोणकुणाचीनारी ॥ कांएकटींआलीसवनांतरीं ॥ किंवावनदेवतातूं आहेसी ॥८२॥
अथवाकपटरूपीतूंराक्षिसी ॥ कोणतेहेतूनें आलीसी ॥ जायमाघारींदुरवेगेंसी ॥ आम्हींतापसी आहोंत ॥८३॥
आम्हीएकपत्नीव्रत ॥ ब्रह्माचारी वृतानेंयुक्त ॥ सीताविरहेंदुःखेंदुःखित ॥ होऊनी आहोंतवरानने ॥८४॥
क्रोधेंलक्ष्मणजाजाम्हणत ॥\ रामतरीआहेनिद्रस्थ ॥ त्यासीदर्शनद्यावयानिश्चित ॥ मौनधरूनराहीनमी ॥८५॥
लक्ष्मणम्हणलेतूँ जासी ॥ तरीबाणजाळेंदवडनितुजसी ॥ शब्दाऐकतांचवेगेंसी ॥ रामजागृतहोईल ॥८६॥
समीपयेऊन मजपाहुन ॥ म्हणेलकोणतुं आहेसीसुलक्षण ॥ हातांताअरतीघेऊन ॥ वनाम्तहिंडसीकिमर्थ ॥८७॥
मजवाटेतूंवनदेवता ॥ तरीतुंसत्यसांगेआतां ॥ रामचंद्राइसेपुसतां ॥ हासोनबोलेनमीत्यासी ॥८८॥
पुत्राऐकदेउनमन ॥ जेंमीरामचंद्रासवोलेन ॥ ऐसेंपरशुरामाससंबोधुन ॥ मगरामासबोलेलजगदंबा ॥८९॥
हेरामाबोललासीजाण ॥ त्वंकाशीतीम्हनोनीव वन ॥ तरीहेंचिमाझेंनामजाण ॥ आजपासोनी होईल ॥९०॥
वक्ताश्रोत्यासबोलत ॥ येथीचासमजुनघ्यावाअर्थ ॥ त्वंकाम्हणोनीश्रीरामपुसत ॥ देवीम्हणतहेंनाममाझें ॥९१॥
म्हणोनिआतांकलीयुगांत ॥ प्राकॄतजनहेंसमस्त ॥ तुकाईतुकाबाईम्हणता ॥ जगदंबेसीसद्भावें ॥९२॥
प्रस्तुतचाललीतोकथाऐका ॥ परशुरामसीरेणुका ॥ पुढेंहोणारकथाजेकां ॥ कथिली आणिकहीसांगेल ॥९३॥
यमुनापर्वतींश्रीरामासी ॥ भेटीनीजगदंबाम्हणेत्यासी ॥ मीआलें तुजवरद्यावयासी ॥ सीतावार्ताहीसांगावयासी ॥९४॥
पूर्वावतारीमीतुझीजननी ॥ पुढेंभेटेनम्हणोनी ॥ तुजबोललेंतें आजदिनीं ॥ वचनसत्यम्याकेलें ॥९५॥
ऐसेंबोलोनीश्रीरामासी ॥ रामस्मरलेपूर्ववृत्तासी ॥ माझीजननीभेटलीमजसी ॥ म्हणोनीनमिलेंसाष्टांगें ॥९६॥
लक्ष्मणसहितकैरीलस्तुती ॥ सहस्त्रनामें पूजिलमजप्रती ॥ रेणुकासांगेभार्गवाप्रती ॥ सातवेअवतारींभेटेनामी ॥९७॥
आतांपुत्रातूंएककरी ॥ शत्रकुलातेंसंव्हारी ॥ शंकरम्हणतीते अवसरीं ॥ वरिष्ठाऐकेसावध ॥९८॥
इतकेंपरशुरामासबोलून ॥ रेणुकापावलीअंतर्धान ॥ यास्तवश्रीरामासीदर्शन ॥ जगःदभेनेंदिधलें ॥९९॥
सिद्धचारणमुनीसंवित ॥ श्रेष्ठरभ्ययमुनापर्वत ॥ श्रीरामासीबेटोनीनिश्चित ॥ राहिलीतेथेंजगदंबा ॥१००॥
उत्तराध्यायीकथासुरस ॥ केवळाअहेसुधारस ॥ विनवीपांडुरंगजनार्दनदास ॥ सादरश्रोतोऐकावें ॥१०१॥
इतिश्रीस्कंदपुराणे सह्याद्रीखंडेशंकरवरिष्ठसंवादेतूळजमाहात्मे ॥ चतुर्थाध्यायः ॥४॥
श्रीजगदंबार्पणमस्तु ॥ शुभंभवतुं ॥
