Menstrual Hygiene Day 2025 जागतिक मासिक पाळी स्वच्छता दिन का साजरा केला जातो?
बुधवार, 28 मे 2025 (06:00 IST)
Menstrual Hygiene Day 2025 मासिक पाळी ही महिलांच्या शरीरात एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे जी दर महिन्याला होते. मासिक पाळीच्या काळात महिलांमध्ये अनेक हार्मोनल बदल होतात, ज्यामुळे त्यांचे वर्तन आणि शारीरिक हालचाली देखील बदलतात. मासिक पाळीच्या काळात स्वच्छ आणि निरोगी राहण्याचे महत्त्व सर्वांना आठवण करून देण्यासाठी २८ मे रोजी जागतिक मासिक पाळी स्वच्छता दिन साजरा केला जातो. या दिवसाचे उद्दिष्ट जगभरात मासिक पाळीच्या स्वच्छता व्यवस्थापनाच्या (MHM) योग्य पद्धतींबद्दल जागरूकता निर्माण करणे आणि त्यांना प्रोत्साहन देणे आहे. याचा उद्देश मासिक पाळीशी निगडित सामाजिक कलंक दूर करणे आणि सर्व मुली व महिलांना सुरक्षित, स्वच्छ आणि सन्मानजनक मासिक पाळी व्यवस्थापनाची सुविधा उपलब्ध करून देणे हा आहे.
मासिक पाळी स्वच्छता दिनाचा उद्देश
मासिक पाळी स्वच्छतेबद्दल जागरूकता निर्माण करणे आणि यासंबंधी गैरसमज दूर करणे.
सर्व मुली आणि महिलांना स्वच्छ आणि परवडणारी मासिक पाळी उत्पादने (सॅनिटरी पॅड्स, टॅम्पॉन्स, मासिक प्याला) उपलब्ध करून देणे.
मासिक पाळीशी संबंधित वैज्ञानिक माहिती आणि शिक्षणाचा प्रसार करणे.
मासिक पाळीला सामान्य आणि नैसर्गिक प्रक्रिया मानून याबाबत खुलेपणाने बोलण्यास प्रोत्साहन देणे.
जगभरात मासिक पाळीच्या आरोग्य आणि स्वच्छतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी मासिक पाळी स्वच्छता दिनानिमित्त विविध संस्था आणि स्वयंसेवी संस्था उपक्रम आणि मोहिमांमध्ये सहभागी होतात.
मासिक पाळी स्वच्छता दिनाचा इतिहास काय आहे?
मासिक पाळी स्वच्छता दिन पहिल्यांदा २८ मे २०१४ रोजी साजरा करण्यात आला. हा दिवस जर्मन-आधारित एनजीओ वॉश युनायटेडने इतर अनेक संस्थांच्या सहकार्याने सुरू केला होता. महिलांचे मासिक पाळीचे चक्र अंदाजे २८ दिवसांचे असते. म्हणूनच या दिवसाबद्दल जागरूकता पसरवण्यासाठी २८ मे ही तारीख निवडण्यात आली.
मासिक पाळी स्वच्छता दिनाबद्दल जागतिक स्तरावरील तथ्ये
स्वच्छता सुविधांचा अभाव: युनिसेफच्या अहवालानुसार, जगभरातील सुमारे 1.8 अब्ज मुली आणि महिलांना मासिक पाळी येते, परंतु अनेकांना स्वच्छ पाणी, स्वच्छतागृहे आणि सॅनिटरी उत्पादनांची कमतरता भासते.
शिक्षणावर परिणाम: कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये, 20% पेक्षा जास्त मुली मासिक पाळीमुळे शाळेत जाणे टाळतात, कारण स्वच्छतागृहांची कमतरता किंवा सॅनिटरी पॅड्स उपलब्ध नसतात.
आर्थिक अडथळे: अनेक देशांमध्ये सॅनिटरी पॅड्स आणि इतर उत्पादने महाग असतात, ज्यामुळे गरीब कुटुंबातील मुली कपड्यांचा किंवा अस्वच्छ सामग्रीचा वापर करतात, ज्यामुळे आरोग्य धोके वाढतात.
भारतातील परिस्थिती
जागरूकतेची कमतरता: भारतात अजूनही 70% पेक्षा जास्त मुली आणि महिलांना मासिक पाळीच्या स्वच्छतेबद्दल पुरेशी माहिती नसते, असे राष्ट्रीय कौटुंबिक आरोग्य सर्वेक्षण (NFHS) सांगते.
स्वच्छता उत्पादनांचा वापर: ग्रामीण भागात केवळ 58% महिला सॅनिटरी पॅड्स वापरतात, तर उर्वरित कपड्यांचा वापर करतात, जे अस्वच्छ असू शकते.
सरकारी उपाय: भारत सरकारने राष्ट्रीय मासिक पाळी स्वच्छता योजना अंतर्गत परवडणाऱ्या सॅनिटरी पॅड्सचा पुरवठा आणि जागरूकता कार्यक्रम सुरू केले आहेत. उदा., जन औषधी केंद्रांमध्ये सस्ते पॅड्स उपलब्ध आहेत.
सामाजिक कलंक: भारतात मासिक पाळीला अजूनही अनेक ठिकाणी "अशुद्ध" मानले जाते, ज्यामुळे मुलींना मंदिरात प्रवेश, स्वयंपाक किंवा सामाजिक कार्यक्रमांपासून वंचित ठेवले जाते.
प्रत्येक वर्षी एक थीम ठरवली जाते, जी मासिक पाळी स्वच्छतेच्या विशिष्ट पैलूंवर लक्ष केंद्रित करते. उदाहरणार्थ:
2023 थीम: "Making Menstruation a Normal Fact of Life by 2030" – मासिक पाळीला सामान्य आणि स्वीकार्य बनवणे.
2024 थीम: "Together for a Period Friendly World" – सर्वांसाठी मासिक पाळी अनुकूल जग निर्माण करणे.
2025 थीम (आजपर्यंत उपलब्ध माहितीनुसार): थीम अद्याप जाहीर झालेली नाही, परंतु ती मासिक पाळीच्या शिक्षण आणि सुलभतेकडे लक्ष देईल, अशी अपेक्षा आहे.
मासिक पाळी स्वच्छता दिनाला केल्या जाणाऱ्या उपक्रम
शाळा, महाविद्यालये आणि समुदायांमध्ये मासिक पाळी स्वच्छतेबद्दल कार्यशाळा आणि चर्चासत्रे आयोजित केली जातात.
गरजू मुली आणि महिलांना मोफत किंवा कमी किमतीत सॅनिटरी पॅड्स वाटले जातात.
मासिक पाळीच्या जैविक प्रक्रियेबद्दल वैज्ञानिक माहिती देण्यासाठी सेमिनार आणि वेबिनार आयोजित केले जातात.
#MenstrualHygieneDay, #PeriodFriendlyWorld यांसारख्या हॅशटॅग्सद्वारे जागरूकता पसरवली जाते.
सरकार आणि एनजीओ मासिक पाळी स्वच्छतेसाठी धोरणे आणि सुविधांवर चर्चा करतात, जसे की शाळांमध्ये स्वच्छतागृहे बांधणे.
भारतातील मासिक पाळी स्वच्छतेशी संबंधित आव्हाने
जागरूकतेचा अभाव: ग्रामीण भागात मासिक पाळीला अजूनही लज्जास्पद मानले जाते, ज्यामुळे मुली आणि महिला याबाबत मोकळेपणाने बोलत नाहीत.
आर्थिक मर्यादा: सॅनिटरी पॅड्स खरेदी करणे अनेकांसाठी महाग आहे, विशेषत: ग्रामीण आणि गरीब भागात.
स्वच्छतागृहांची कमतरता: शाळा आणि सार्वजनिक ठिकाणी स्वच्छ आणि सुरक्षित स्वच्छतागृहांचा अभाव आहे.
सामाजिक अंधश्रद्धा: मासिक पाळीला अशुद्ध मानून महिलांना सामाजिक आणि धार्मिक कार्यांपासून दूर ठेवले जाते.
मासिक पाळी स्वच्छतेसाठी उपाय
कमी किमतीचे आणि पर्यावरणस्नेही सॅनिटरी पॅड्स, मासिक प्याला आणि पुन्हा वापरता येणारी पॅड्स उपलब्ध करणे.
शाळांमध्ये मासिक पाळी स्वच्छतेबद्दल अभ्यासक्रमात समावेश करणे.
शाळा, महाविद्यालये आणि सार्वजनिक ठिकाणी स्वच्छ आणि सुरक्षित स्वच्छतागृहे बांधणे.
पुरुष आणि मुलांनाही मासिक पाळीच्या स्वच्छतेबद्दल शिक्षित करणे, जेणेकरून सामाजिक कलंक कमी होईल.
मासिक पाळी स्वच्छता दिनाचे योगदान
या दिवसामुळे मासिक पाळी हा विषय सामान्य आणि स्वीकार्य बनला आहे, विशेषत: तरुण पिढीमध्ये.
अनेक देशांनी मासिक पाळी उत्पादनांवरील कर (Tampon Tax) कमी केला किंवा हटवला आहे, जसे की भारतात 2018 मध्ये सॅनिटरी पॅड्सवरील GST काढून टाकला गेला.
मासिक पाळीशी संबंधित लज्जा कमी होत आहे, आणि महिला व मुली याबाबत मोकळेपणाने बोलू लागल्या आहेत.
मासिक पाळी स्वच्छता दिन हा केवळ जागरूकता वाढवण्यापुरता मर्यादित नाही, तर तो प्रत्येक मुलीला आणि महिलेला सन्मानजनक आणि सुरक्षित मासिक पाळी व्यवस्थापनाची सुविधा मिळवून देण्याचा प्रयत्न आहे. भारतासारख्या देशांमध्ये, जिथे अजूनही सामाजिक आणि आर्थिक अडथळे आहेत, हा दिवस विशेष महत्त्वाचा आहे. यामुळे सरकार, एनजीओ आणि समुदाय एकत्र येऊन स्वच्छता सुविधा, शिक्षण आणि जागरूकता यावर काम करत आहेत.
टीप: ही माहिती सामान्य माहितीवर आधारित आहे. मासिक पाळी स्वच्छतेशी संबंधित वैयक्तिक समस्यांसाठी डॉक्टरांचा किंवा तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
