गर्भनिरोधक गोळ्यांमुळे वंध्यत्व येते का? जाणून घ्या खरी माहिती

Birth Control: गर्भधारणेला उशीर करण्यासाठी तसेच कुटुंब नियोजनासाठी (Family Planning) सामान्यतः विविध उपचार पर्याय निवडण्याचा सल्ला डॉक्टर देतात. 

जसे की, 

• कंडोम (Condom)

• गर्भनिरोधक रोपण (Contraceptive Implants)

• र्भनिरोधक गोळ्या (Contraceptive Pills)

• गर्भनिरोधक  इंजेक्शन्स. (Injection For Birth Control)

कंडोम कसे कार्य करते हे आपल्या सर्वांना माहित असले तरी,  इतर गर्भनिरोधक पद्धतींबद्दल माहिती मिळवणे आवश्यक आहे. 

स्त्रीमधील गर्भधारणा प्रामुख्याने प्रोजेस्टिन आणि इस्ट्रोजेन या दोन संप्रेरकांद्वारे नियंत्रित केली जाते. रक्तातील या संप्रेरकांची उपस्थिती follicle-stimulating च्या प्रकाशनास प्रतिबंधित करते.  संप्रेरक (FSH) आणि luteinizing संप्रेरक (LH). एलएच आणि एफएसएच गर्भधारणेच्या प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते गर्भधारणेसाठी अंडी आणि गर्भाशयाचे अस्तर विकसित करतात.

गर्भनिरोधक रोपण:

स्त्रीच्या हातामध्ये प्रोजेस्टेरॉन इम्प्लांट लावले जाते. जेव्हा इम्प्लांट रक्तामध्ये प्रोजेस्टिन कमी प्रमाणात सोडू लागते, तेव्हा ते पिट्यूटरी ग्रंथीद्वारे सोडल्या जाणार्‍या एलएच आणि एफएसएच हार्मोन्सवर नियंत्रण ठेवते, ज्यामुळे ओव्हुलेशन आणि गर्भाशयाच्या श्लेष्माला घट्ट होण्यास प्रतिबंध होतो. जेव्हा ग्रीवाचा श्लेष्मा घट्ट होतो तेव्हा शुक्राणूंचा प्रवेश कठीण होतो.

इतर रोपण म्हणजे IUD (इंट्रायूटरिन उपकरण). तांबे किंवा लेव्होनॉर्जेस्ट्रेल (हार्मोनल) बनवलेले छोटे टी-आकाराचे रोपण गर्भाशयात घातले जाते. या गर्भनिरोधक पद्धतींचा यशाचा दर चांगला असला तरी, लैंगिक संक्रमित संसर्गापासून कोणतेही संरक्षण नाही.

वरील दोन उपचार पर्याय सहज उलट करता येण्यासारखे आहेत.

गर्भ निरोधक गोळ्या :

आपले शरीर ही एक जटिल यंत्रणा आहे, जी मज्जातंतूंद्वारे चालविली जाते, हाडांनी संरचित केली जाते, हृदयाद्वारे पंप केली जाते आणि हार्मोन्सद्वारे नियंत्रित केली जाते. इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टिन अशा दोन हार्मोन्सच्या मदतीने महिला गर्भवती होतात. गर्भनिरोधक गोळ्या, किंवा तोंडी गर्भनिरोधक गोळ्या (OCP) या संप्रेरकांच्या किंवा फक्त प्रोजेस्टिनच्या संयोगाच्या पूर्वनिर्मित गोळ्या आहेत.

जेव्हा या गोळ्या खाल्ल्या जातात तेव्हा पिट्यूटरी ग्रंथी कूप-उत्तेजक संप्रेरक आणि ल्युटेनिझिंग हार्मोन सोडण्यास असमर्थ असतात (या गर्भाशयाच्या अस्तर आणि अंडी विकसित करण्यासाठी जबाबदार असतात). प्रोजेस्टिन अंड्याभोवती गर्भाशयाच्या श्लेष्माने वेढलेले असते, ज्यामध्ये शुक्राणू आत प्रवेश करू शकत नाहीत. प्रोजेस्टिन अंड्याचे प्रकाशन देखील नियंत्रित करू शकते.

गर्भनिरोधक गोळ्या गर्भधारणेला उशीर करण्यासाठी वापरल्या जातात, त्या आहेत

IVF साठी स्त्रीचे शरीर तयार करताना देखील हे वापरले जाते.

जन्म नियंत्रण पद्धतींसाठी इंजेक्शन्स:

हे इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टोजेन किंवा फक्त प्रोजेस्टोजेनचे संयोजन असलेले इंजेक्शन्स आहे, जे कृत्रिमरित्या बनवलेले असते. गर्भ निरोधक संरक्षणाच्या कालावधीनुसार हे इंजेक्शन  मासिक, दर दोन किंवा तीन महिन्यांनी दिले जाते.

या गर्भनिरोधक पद्धतींच्या अतिवापरामुळे कायमचे वंध्यत्व येते अशी अनेक महिलांची धारणा आहे. यावर समाजात विविध तर्क वितर्क मांडले जातात, 

गर्भनिरोधक गोळ्यांमुळे कायमचे वंध्यत्व येते का?

जर एखादी स्त्री खूप दीर्घ कालावधीसाठी गर्भनिरोधक गोळ्यांवर अवलंबून असेल, तर परिणाम उलट होण्यास वेळ लागेल. एकदा तुम्ही गोळी घेणे थांबवले की, मासिक पाळी नियमित होण्यास जवळपास तीन ते सहा महिने लागू शकतात, हे औषधोपचारासाठी व्यक्तीच्या प्रतिसादावर अवलंबून असते. जेव्हा मासिक पाळी नियमन प्रक्रियेत असते तेव्हा स्त्रीचे वय महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

गर्भनिरोधक प्रक्रिया बंद केल्यानंतर काही स्त्रियांना मासिक पाळी दरम्यान अत्यंत जड रक्तप्रवाह जातो, तर काही स्त्रियांमध्ये त्याचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या कमी किंवा अजिबात प्रवाह नसल्याचा अनुभव येऊ शकतो. मासिक पाळीची ही अनियमितता तात्पुरती असते. त्यामुळे  गर्भधारणेतील अडचण देखील तात्पुरती आहे. तुरळक प्रकरणांमध्ये, वंध्यत्व कायमस्वरूपी असते जे काही पूर्व-अस्तित्वात असलेल्या परिस्थितीमुळे देखील असू शकते.

म्हणून, गर्भयनिरोधक साधनांची निवड करण्यापूर्वी स्त्रीरोगतज्ञाचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.  

कोणत्याही प्रकारच्या जन्म नियंत्रणासाठी. मासिक पाळीचे नियमितीकरण तुमचे वय किती आहे आणि तुम्ही किती दिवस OCP वापरत आहात यावर अवलंबून असते. तूमचे वय 35 किंवा त्याहून अधिक आहे,  आणि दीर्घ कालावधीसाठी तुम्ही गर्भयनिरोधक गोळी घेत असल्यास, याचे परिणाम उलट होण्यासाठी खूप वेळ लागू शकतो. जोडप्याने किमान एक वर्ष नैसर्गिकरित्या गर्भधारणेचा प्रयत्न केला पाहिजे. तथापि, त्या कालावधीनंतर समस्या उद्भवल्यास, तज्ञाचा सल्ला समस्येचे निराकरण करण्यात मदत करेल

निष्कर्ष

जेव्हा मानवी शरीराची नैसर्गिक यंत्रणा त्याच्या कार्यपद्धतीत बदलली जाते, तेव्हा त्याला सामान्य रुपामध्ये येण्यास वेळ लागतो. गर्भनिरोधक गोळ्यांमुळे वंध्यत्व येते असा कोणताही पुरावा नाही.

तथापि, समस्या निर्माण करणार्‍या दुर्मिळ प्रकरणांमध्ये, IVF, IUI आणि इतर ग्राउंड ब्रेकिंग प्रक्रिया तुम्हाला गर्भधारणेसाठी मदत करू शकतात.

DR HRISHIKESH PAI