रमाबाई भीमराव आंबेडकर यांचा जन्म 4 फेब्रुवारी 1898 रोजी एका गरीब दलित कुटुंबात झाला. महाराष्ट्रातील दाभोळ या छोट्याशा गावात जन्मलेल्या रमाबाई आंबेडकर यांना रमाई किंवा माता राम म्हणूनही ओळखले जाते. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या जीवनावर रमाबाईंचा खूप प्रभाव होता. बाबासाहेब भीमराव आंबेडकरांना परदेशात उच्च शिक्षण घेण्यासाठी त्यांनी खूप मदत केली. त्यांनी सामाजिक न्याय आणि सुधारणांसाठी केलेल्या त्यांच्या प्रयत्नांनाही पाठिंबा दिला.
रमाबाईंचा जन्म एका गरीब कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील भिकू धुत्रे (वलंगकर) आणि आई रुक्मिणी हे त्यांच्यासोबत रमाबाई दाभोळजवळील वनाडगाव येथील नदीकाठावरील महारपुरा वस्तीत राहत होते. त्याला 3 बहिणी आणि एक भाऊ - शंकर. रमाबाईंची मोठी बहीण दापोलीत राहात होती. भिकू दाभोळ बंदरातील मासळीने भरलेला टोपलिया बाजारात पोहोचायचा. त्यांना छातीत दुखत होते. रामाच्या लहानपणीच त्याच्या आईचे आजारपणात निधन झाले. आईच्या जाण्याने मुलाच्या मनाला मोठा धक्का बसला. धाकटी बहीण गौरा आणि भाऊ शंकर तेव्हा खूप लहान होते. काही दिवसांनी त्याचे वडील भिकू यांचेही निधन झाले. पुढे वलंगकर काका आणि गोविंदपूरकर मामा या सर्व मुलांसह मुंबईला गेले आणि तिथे भायखळ्याला राहू लागले.
सुभेदार रामजी आंबेडकर आपला मुलगा भीमराव आंबेडकर यांच्यासाठी वधूच्या शोधात होते. तिथे त्यांची रमाबाईंची ओळख झाली, ते रामाला भेटायला गेले. त्यांना रामा पसंत पडली आणि त्यांनी आपला मुलगा भीमराव सोबत रामाशी लग्न करायचं ठरवलं. लग्नाची तारीख निश्चित झाली आणि एप्रिल 1906 मध्ये रमाबाईंचा विवाह भीमराव आंबेडकरांशी झाला. लग्नाच्या वेळी रमा फक्त 9 वर्षांच्या होत्या आणि भीमराव 14 वर्षांचे होते आणि ते इंग्रजी इयत्ता 5 वी शिकत होते.
रमाबाई आपले पती भीमराव आंबेडकर यांना प्रेमाने साहेब असे म्हणत होत्या आणि त्यांचे पती आंबेडकर त्यांना रामू म्हणत. रमाबाईंनी आंबेडकरांच्या महत्त्वाकांक्षेला पूर्ण पाठिंबा दिला आणि त्यांनी साहेबांना परदेशात उच्च शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहित केले. बाबासाहेब जेव्हा त्यांच्या शिक्षणासाठी परदेशात होते तेव्हा त्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला पण त्यामुळे त्यांना त्यांचे ध्येय पूर्ण करण्यापासून कधीच रोखले नाही. सर्वात मोठी गोष्ट म्हणजे त्यांनी बाबासाहेब आंबेडकरांनाही कळू दिले नाही.
बाबासाहेब परदेशात असताना रमाबाईंना भारतात अनेक आर्थिक संकटांना तोंड द्यावे लागले. त्यांनी परदेशात शिकत असलेल्या आंबेडकरांना याबद्दल कधीच जाणीव होऊ दिली नाही. त्यांनी आंबेडकरांना परदेशात डॉक्टरेट ऑफ सायन्ससह जगातील सर्वोच्च शैक्षणिक पदवी मिळविण्यात मदत केली.
भीमराव आंबेडकर आणि रमाबाई यांना एक मुलगी (इंदू) आणि चार मुलगे (यशवंत, गंगाधर, रमेश आणि राजरत्न) होते, परंतु त्यांची चार मुले मरण पावली. त्यांचा मोठा मुलगा यशवंत हा एकमेव वाचला होता. रमाबाई आंबेडकर यांचे 26 मे 1935 रोजी दीर्घ आजाराने निधन झाले. त्यांचे निधन झाले तेव्हा भीमराव आंबेडकर आणि रमाबाई यांच्या लग्नाला 29 वर्षे झाली होती.
बाबासाहेब आंबेडकरांनी 1940 मध्ये प्रकाशित झालेल्या त्यांच्या "थॉट्स ऑफ पाकिस्तान" या पुस्तकात रमाबाईंचा त्यांच्या जीवनावरील प्रभाव मान्य केला आहे. त्यांनी त्यांचे 'थॉट्स ऑन पाकिस्तान' हे पुस्तक त्यांच्या प्रिय पत्नी रमाबाई यांना अर्पण केले. साधारण भीमा याहून डॉ. आंबेडकरांना घडवण्याचे श्रेय रमाबाईंना जाते, असे त्यांनी आपल्या पुस्तकात लिहिले आहे.
