वाराणसीतील दशाश्वमेध आणि अस्सी घाटावर गंगा आरती का केली जाते?

वाराणसीतील दशाश्वमेध आणि अस्सी घाटावर गंगा आरती केली जाते यामागे धार्मिक, पौराणिक आणि सांस्कृतिक कारणे आहेत. ही दोन्ही घाटे गंगा नदीच्या काठावरील प्रमुख तीर्थस्थळे मानली जातात आणि त्यांचे विशेष महत्त्व आहे:

दशाश्वमेध घाट: दशाश्वमेध घाटाचे नाव ‘दश अश्वमेध यज्ञ’ या पौराणिक कथेवरून पडले आहे. असे मानले जाते की, ब्रह्मदेवाने येथे दहा अश्वमेध यज्ञ केले होते. यामुळे या घाटाला विशेष पवित्रता प्राप्त आहे. हा घाट काशी विश्वनाथ मंदिराजवळ आहे, जे हिंदू धर्मातील सर्वोच्च तीर्थस्थळांपैकी एक आहे. यामुळे येथील गंगा आरतीला विशेष महत्त्व आहे. दशाश्वमेध घाटावर 1971 पासून नियमित गंगा आरती सुरू झाली असून, ती जगभरात प्रसिद्ध आहे. ही आरती अत्यंत सुसंनियोजित आणि भव्य स्वरूपात सूर्यास्तानंतर केली जाते, ज्यामुळे येथे हजारो भाविक आणि पर्यटक जमतात.

अस्सी घाट: अस्सी घाटावर गंगा आणि अस्सी नदीचा संगम होतो, ज्यामुळे याला पवित्र तीर्थस्थळ मानले जाते. असे मानले जाते की, येथे स्नान केल्याने सात जन्मांचे पाप नष्ट होतात आणि मोक्ष प्राप्ती होते. अस्सी घाटावर गंगा आरतीला एक खास आध्यात्मिक अनुभव प्राप्त होतो. अस्सी घाटावरही नियमित गंगा आरती केली जाते, जी वाराणसीच्या सांस्कृतिक आणि धार्मिक परंपरेचा भाग आहे. अस्सी घाटाशी संबंधित अनेक पौराणिक कथा आहेत. असे मानले जाते की शुंभ आणि निशुंभ नावाच्या राक्षसांचा वध केल्यानंतर देवी दुर्गाने येथे आपली तलवार फेकली होती, ज्यामुळे अस्सी नदीची उत्पत्ती झाली.

गंगा आरतीचे महत्त्व:

धार्मिक महत्त्व: गंगा नदीला हिंदू धर्मात माता आणि पवित्र नदी मानले जाते. गंगा आरती ही माता गंगेची पूजा आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा एक मार्ग आहे. पौराणिक कथेनुसार, राजा भगीरथ यांच्या तपश्चर्येमुळे गंगा पृथ्वीवर अवतरली आणि भगवान शिवाने तिचा वेग आपल्या जटांमध्ये सांभाळला. यामुळे गंगा आरतीत भगवान शिव आणि विष्णू यांच्याशी संबंधित प्रार्थनांचा समावेश असतो. गंगा स्नान आणि आरतीमुळे सात जन्मांचे पाप धुतले जाऊन मोक्ष प्राप्ती होते अशी श्रद्धा आहे.

आध्यात्मिक महत्त्व: गंगा आरतीचा प्राथमिक अर्थ ‘दर्द दूर करणारी’ असा आहे. ही एक परंपरा आहे जी नकारात्मक ऊर्जा नष्ट करते आणि जीवनातील दुखांचे निवारण करते. आरती दरम्यान गायले जाणारे भजन आणि मंत्र, तसेच दीप, शंखनाद आणि झांझ यांचा समन्वय वातावरणाला भक्तिमय आणि सकारात्मक ऊर्जेने भरतो.

सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व: गंगा आरती ही केवळ धार्मिक विधी नसून एक सांस्कृतिक उत्सव आहे, जो वाराणसीच्या सांस्कृतिक ओळखीचा भाग आहे. यामुळे देश-विदेशातील पर्यटक आणि भाविक येथे आकर्षित होतात. विशेषतः गंगा दशहरा आणि कार्तिक पौर्णिमेसारख्या प्रसंगी येथे भव्य महाआरती आयोजित केली जाते, जी हजारो लोकांना एकत्र आणते.

पर्यावरणीय जागरूकता: गंगा आरती गंगेच्या पवित्रतेचा आणि शुद्धतेचा संदेश देते. गंगा दशहराला येथे स्नान आणि पूजेचे विशेष महत्त्व आहे, जे पाण्याच्या शुद्धतेची काळजी घेण्याचा संदेश देते.

दशाश्वमेध आणि अस्सी घाटावर गंगा आरती केली जाते कारण ही दोन्ही घाटे पौराणिक आणि धार्मिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाची आहेत. दशाश्वमेध घाटावर आरती भव्य आणि कोरिओग्राफ केलेली असते, तर अस्सी घाटावर ती अधिक शांत आणि आध्यात्मिक असते. गंगा आरती केवळ धार्मिक विधी नसून, ती गंगेच्या पवित्रतेची पूजा, नकारात्मक ऊर्जेचे निवारण आणि सांस्कृतिक एकतेचे प्रतीक आहे. ही परंपरा वाराणसीच्या आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक वारशाला समृद्ध करते.