कुमार षष्ठी हा 'स्कंद षष्ठी' म्हणून ओळखला जाणारा एक महत्त्वाचा हिंदू सण आहे जो भगवान शिव आणि देवी पार्वतीचा पुत्र भगवान कार्तिकेय यांना समर्पित आहे. भगवान कार्तिकेयाला ‘कुमार’, ‘मुरुगा’, ‘सुब्रमण्य’ अशा वेगवेगळ्या नावांनी पूजले जाते आणि म्हणूनच ‘कुमारषष्ठी’ हे नाव पडले. हिंदू दिनदर्शिकेतील 'आषाढ' महिन्यात शुक्ल पक्षाच्या षष्ठीला (6 व्या दिवशी) कुमार षष्ठी पाळली जाते. हिंदू पौराणिक कथांनुसार असे मानले जाते की या शुभ दिवशी भगवान कार्तिकेय 'अधर्म' नावाच्या राक्षसाचा पराभव करण्यासाठी पृथ्वीवर अवतरले होते. त्यांच्यापासून हा दिवस कुमार षष्ठी म्हणून साजरा केला जातो आणि भगवान कार्तिकेयची पूर्ण भक्तीने पूजा केली जाते.
कुमारषष्ठी भारताच्या विविध भागात मोठ्या श्रद्धेने पाळली जाते. देशाच्या दक्षिणेकडील भागात, हा सण ‘वैकासी विसकम’ दरम्यान साजरा केला जातो जो मे किंवा जून महिन्यांशी संबंधित असतो तर पश्चिमेकडील भागात तो जुलै-ऑगस्टच्या दरम्यान येतो. संपूर्ण दक्षिण भारतात भगवान कार्तिकेयाला समर्पित अनेक मंदिरे आहेत. कुमार षष्ठीचा उत्सव केवळ भारतापुरता मर्यादित नाही, तर नेपाळसारख्या शेजारी देशातही साजरा केला जातो. नेपाळमध्ये भगवान कार्तिकेयाला समर्पित विविध मंदिरे आहेत आणि या दिवशी विशेष विधी पाळले जातात.
कुमार षष्ठी विधी
या दिवशी भक्त पूर्ण भक्तिभावाने भगवान कार्तिकेयची पूजा करतात. चंदन, कुंकुम, अगरबत्ती, धूप, फुले आणि फळांच्या रूपात विशेष नैवेद्य दाखवला जातो.
या दिवशी ‘स्कंदषष्ठी कवचम’, ‘सुब्रमण्य भुजंगम’ किंवा ‘सुब्रह्मण्य पुराण’ चा जप करणे खूप शुभ मानले जाते. भक्तांनी भगवान मुरुगन यांना समर्पित कथा देखील वाचल्या पाहिजेत.
काही प्रदेशांमध्ये हिंदू भाविक त्यांच्या घराच्या समोरील भागात शेण आणि लाल माती वापरून वर्तुळ काढतात.
या दिवशी भाविक उपवासही करतात. ते उठल्यापासून ते संध्याकाळी भगवान कार्तिकेय मंदिरात जाईपर्यंत काहीही खाणे किंवा पिणे टाळतात. परमेश्वराला प्रार्थना केल्यावरच व्रत मोडते. काही भाविक दुपारच्या वेळी तर काही रात्रीचे जेवण घेतात.
मंदिरांमध्ये विशेष पूजा आणि आरती केली जाते. भक्त भगवान कुमाराला सर्व आसुरी गुणांपासून मुक्त करण्यासाठी प्रार्थना करतात आणि मानसिक आणि आध्यात्मिकरित्या निरोगी राहण्यासाठी त्यांचे आशीर्वाद घेतात.
कुमार षष्ठीचे महत्त्व
स्कंद पुराणात कुमार षष्ठीचे महत्त्व सांगितले आहे. कुमार षष्ठी भगवान कार्तिकेयची जयंती साजरी करतात आणि त्याला ‘कुमार जयंती’ असेही संबोधले जाते. हिंदू पौराणिक तथ्यांनुसार भगवान कार्तिकेय हे देवांच्या सैन्याचे सेनापती आहेत आणि ते राक्षसांचा नाश करणारे देखील आहेत. म्हणून हिंदू भक्त भगवान कार्तिकेयची पूजा करतात आणि त्यांच्या जीवनातील सर्व वाईट गोष्टींचा नाश करण्यासाठी त्यांचे आशीर्वाद घेतात. कुमार षष्ठी व्रताचे पालन केल्याने भक्त त्यांच्या सर्व दुःखांचा अंत करू शकतात आणि त्यांच्या इच्छा पूर्ण करू शकतात.
