ऋषिकेश : हिमालयच्या पायथ्याशी आणि पवित्र गंगेच्या काठावर वसलेलं एक प्राचीन शहर

हिमालयच्या पायथ्याशी आणि पवित्र गंगेच्या काठावर असलेले एक प्राचीन शहर पवित्र हिंदू तीर्थक्षेत्र असण्याव्यतिरिक्त, हे प्राचीन शहर जागतिक योग राजधानीसाठी देखील प्रसिद्ध आहे. ऋषिकेश हे भारताच्या उत्तराखंड राज्यातील देहरादून जिल्ह्यातील एक तहसील आहे.

The yoga Capital of the world Rishikesh

हिमालयाच्या पायथ्याशी असलेले ऋषिकेशला "Gateway to the Garhwal Himalayas" देखील म्हटले जाते. एक प्राचीन शहर असल्याने ऋषिकेशबद्दल अनेक पौराणिक कथा आहेत. हिंदू धर्माच्या पुराणात समुद्राच्या मंथनाशी संबंधित आख्यायिकेनुसार भगवान शिव या ठिकाणी समुद्राच्या मंथनाच्या वेळी निघालेले विष प्यायले होते.

विष पिल्यानंतर भगवान शिव्यांचा कंठ निळा झाला आणि तेव्हापासून भगवान शिव नीलकंठ म्हणून ओळखले जात. जगप्रसिद्ध लक्ष्मण झुलाशी संबंधित आणखी एका आख्यायिकेनुसार, भगवान राम यांनी वनवासाच्या काळात येथील जंगलात आपला वेळ घालवला होता. वनवासात असताना भगवान राम यांना एकदा त्याचा छोटा भाऊ लक्ष्मणने दोरीने पूल बांधला होता. हे स्थान आज आपण सर्वजण लक्ष्मण झुला म्हणून ओळखतो.

आणखी एक आख्यायिका देखील प्रचलित आहे, असेही म्हटले जाते की ऋषी रैभ्य यांनी ईश्वराचे दर्शन घेण्यासाठी येथे अत्यंत कठोर तपश्चर्या केली. त्यांच्या तपश्चर्येने प्रसन्न झाले, भगवान हृषिकेश या ठिकाणी प्रकट झाले आणि या ठिकाणी प्रकट झाले आणि त्याच काळापासून हे स्थान ऋषिकेश म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

ऋषिकेश दर्शनीय स्थल - Places to Visit in Rishikesh

प्रत्येक पर्यटनस्थळाची स्वतःची वेगळी ओळख असल्याने ऋषिकेशचीही वेगळी ओळख आहे, येथे येणारा प्रत्येक प्रवासी या कारणास्तव या प्राचीन शहराला भेट देतो. हिंदू धर्मावर विश्वास ठेवणार्‍यांसाठी हे एक धार्मिक स्थळ आहे, हिंदू येथे त्यांच्या धार्मिक श्रद्धेचे पालन करण्यासाठी येतात.

ज्यांना साहसी क्रियाकलाप आवडतात त्यांच्यासाठी हे स्थान आपल्या आंतरिक अडवेंचरेर बाहेर काढण्यासाठी आवडीचे स्थान आहे. आणि जागतिक योग राजधानी असल्याने परदेशी पर्यटक अनेक महिन्यांपर्यंत येथे राहून योग शिकतात.

ऋषिकेश योग केंद्र - Rishikesh Yoga Center

जर आपण योगप्रेमी असाल तर आपण वर्ल्ड योग कैपिटल ऋषिकेश येथे काही काळ घालवला पाहिजे. दैनंदिन जीवनातील तणाव दूर करण्यासाठी देश-विदेशातील प्रवासी वर्षभर योग आणि ध्यान शिकण्यासाठी येथे राहतात. फेब्रुवारी 1968 मध्ये प्रसिद्ध इंग्लिश रॉक बँड बीटल्सच्या ऋषिकेश प्रवासानंतर हे जगभरात योगा कॅपिटल या रुपात प्रसिद्ध झाला. आज अमेरिका, यूरोप आणि चीन व ऑस्ट्रेलियासह अनेक देशांतून विद्यार्थी आणि तरुण योग,आसन आणि क्रिया शिकण्यासाठी ऋषिकेश येतात. ऋषिकेश आल्यावर येथील आयुर्वेदिक मसाज नक्की घ्या.

लक्ष्मण झूला ऋषिकेश  - Lakshman Jhula Rishikesh

ऋषिकेश हा पौराणिक 'केदारखंड' चा एक भाग आहे. पौराणिक कथांनुसार रावणाशी युद्ध करण्यापूर्वी भगवान रामांनी येथे तपश्चर्या केली होती. आपल्या वनवासाच्या वेळी भगवान राम यांना एकदा पवित्र गंगा नदी पार करण्याची आवश्यकता होती, त्यानंतर त्याचा धाकटा भाऊ लक्ष्मण यांनी या ठिकाणी दोरी पूल बांधला होता, जो आज आपण सर्वजण लक्ष्मण झुला म्हणून ओळखतो.

1889 मध्ये जूट दोरीने बनलेला पूल लोखंडी दोरीच्या सस्पेंशन ब्रिजने बदलला. 1924 च्या पूरात वाहून गेल्यानंतर 1939 मध्ये या ठिकाणी पुलाची पुनर्बांधणी करण्यात आली. लक्ष्मण झुलापासून थोड्या अंतरावर असलेल्या शिवानंद नगरात 1986 मध्ये राम झूला बांधण्यात आला.

त्रिवेणी घाट ऋषिकेश - Triveni Ghat Rishikesh

ऋषिकेश येथे येणारे बहुतेक भाविक केवळ त्रिवेणी घाटावर स्नान करतात. येथे सकाळी अनेक भाविक पवित्र गंगा नदीत स्नान करतात. त्रिवेणी घाटावर स्नान करण्यासाठी आलेल्या भक्तांमध्ये असा विश्वास आहे की या ठिकाणी स्नान करून धार्मिक विधी केल्यावर त्यांना त्यांच्या पापांपासून मुक्त केले जाईल.

असे मानले जाते की त्रिवेणी घाटावर हिंदू धर्मातील तीन मुख्य नद्यांचा, गंगा, यमुना आणि सरस्वतीचा संगम होतो. या ठिकाणाहून गंगा नदी उजवीकडे वळते. असा विश्वास आहे की जारा शिकारीच्या बाणाने जखमी झाल्यानंतर भगवान श्रीकृष्ण देखील त्रिवेणी घाटावर आले होते. सायंकाळी होणारी गंगा आरतीचे दृश्य खूपच आकर्षक आहे.

संध्याकाळी होणारी गंगा आरतीची वेळ संध्याकाळी 6:00 ते सायंकाळी 7:00 आहे.

परमार्थ निकेतन घाट ऋषिकेश - Paramarth Niketan Ghat Rishikesh

लक्ष्मण झुलाजवळील परमार्थ निकेतन आश्रम स्वामी विष्णुदानंद यांनी स्थापन केलेला ऋषिकेशमधील सर्वात जुना आश्रम आहे. स्वामी विशुद्धानंद जी यांना 'काली कमली वाले' या नावाने देखील ओळखले जात असे. घाटाजवळ अनेक सुंदर व प्राचीन मंदिरे बांधली आहेत. सायंकाळी 6:00 नंतर परमार्थ निकेतन घाटातही गंगा आरतीचे आयोजन केले जाते.

नीलकंठ महादेव मंदिर ऋषिकेश - Neelkanth Mahadev Temple Rishikesh

ऋषिकेशपासून सुमारे 32 कि.मी. अंतरावर भगवान शिव यांचे प्राचीन मंदिर आहे, जे नीलकंठ महादेव म्हणून प्रसिद्ध आहे. मंदिराची उंची जमिनीपासून सुमारे 5500 फूट आहे. हे मंदिर स्वर्ग आश्रमाच्या टेकडीच्या शिखरावर आहे, असे मानले जाते की या ठिकाणी महासागराच्या मंथनातून भगवान शिव यांनी विष प्राशन केलं होतं.

विष घेतल्यानंतर आई पार्वतीने परमेश्वराचा गळा आवळला ज्याने विष शरीरात पोहोचू नये आणि नंतर विषाच्या प्रभावामुळे त्यांचा गळा निळा झाला आणि भगवान शिव नीलकंठ म्हणून ओळखले जाऊ लागले. मंदिराच्या आवारात पाण्याचा झरा आहे जिथे भाविक मंदिरात येण्यापूर्वी स्नान करतात.

भरत मंदिर ऋषिकेश - Bharat Mandir Rishikesh

१२ व्या शतकात आदिगुरू शंकराचार्य यांनी बांधलेले हे मंदिर भगवान राम यांच्या लहान भाऊ भरताला समर्पित आहे. हे ऋषिकेशमधील सर्वात प्राचीन मंदिर आहे. भरत मंदिर त्रिवेणी घाटाजवळील जुन्या शहरात आहे. 1398 मध्ये परदेशी आक्रमणकर्ता तैमूरने या मंदिरावर हल्ला करुन त्याचे नुकसान केले.

तैमूरच्या आक्रमणानंतर आजही मंदिराच्या अनेक महत्वाच्या गोष्टी जतन केल्या गेल्या आहेत. शालिग्राम दगडावर मंदिराच्या अंतर्गत गर्भगृहात विष्णूची मूर्ती अतिशय सुंदर कोरलेली आहे. आदिगुरू शंकराचार्य यांनी ठेवलेला श्रीयंत्र येथेही दिसू शकतो.

कैलाश निकेतन मंदिर ऋषिकेश - Kailash Niketan Temple Rishikesh

लक्ष्मण झुला जवळ बांधलेले कैलास निकेतन मंदिर हे 13 मजली विशाल इमारतीसारखे आहे. या मंदिराची विशालता ऋषिकेशच्या इतर मंदिरांपेक्षा त्याला वेगळे करते. या मंदिराबद्दल आणखी एक विशेष गोष्ट म्हणजे या मंदिरात सर्व देवतांच्या मूर्ती स्थापित केल्या गेल्या आहेत.

वशिष्ठ गुफा ऋषिकेश - Vasistha Cave Rishikesh

बद्रीनाथ-केदारनाथ मार्गावर ऋषिकेश पासून वशिष्ठ लेणीचे अंतर २२ किलोमीटर आहे, अशी समज आहे की ही गुहा 3000 वर्षांहून अधिक जुनी आहे. आजही या गुहेभोवती अनेक संत आणि महात्मा विश्रांती घेत आहेत. असे मानले जाते की हे स्थान रामाचे गुरू आणि राजा दशरथचे पुजारी वशिष्ठ यांचे निवासस्थान होते आणि गुहेच्या आत प्रवेशद्वारावर एक शिवलिंग देखील दिसतं.

ऋषिकेश मध्ये रिवर राफ्टिंग - River rafting in Rishikesh

ऋषिकेश हे एक प्रसिद्ध योग सेंटर आणि एक प्राचीन धार्मिक स्थळ असूनही एका गोष्टीसाठी प्रसिद्ध आहे आणि ती म्हणजे येथे घडणार्‍या अडवेंचर एक्टिविटी. साहसी प्रेमींसाठी हे स्थान नंदनवनापेक्षा कमी नाही. तसे, येथे करावयाच्या साहसी क्रियाकलापांची यादी खूप लांब आहे, ज्यामध्ये रिव्हर राफ्टिंग, बंजी जंपिंग, कॅम्पिंग आणि बोनफायर, माउंटन बाइकिंग, फ्लाइंग फॉक्स, क्लिफ जंपिंग , बॉडी सर्फिंग, ट्रेकिंग इ. सर्व अडवेंचर एक्टिविटी केल्या जातात.

नीर गढ़ जलप्रपात ऋषिकेश - Neer Garh Falls Rishikesh

ऋषिकेशपासून 12 किमी अंतरावर असलेल्या बद्रीनाथ रोडवर आपण छोट्याश्या प्रवासानंतर येथे पोहोचता, हिरव्यागार टेकड्यांनी वेढलेला धबधबा खूपच सुंदर दृश्य देतो, धबधब्याच्या थंड पाण्याने अंघोळ करुन आपण आपला थकवा दूर करू शकता.

ऋषिकेश स्थानिक बाजार - Rishikesh Local Market

धार्मिक स्थळ असल्यामुळे येथे धार्मिक वस्तूंची विक्री करणारी अनेक दुकाने तसेच हस्तकलेच्या वस्तू खरेदी करण्यासाठी अनेक दुकाने आहेत. येथून आपण साड्या, बेड कव्हर, हैन्डलूम फॅब्रिक्स, सूती कापड इ. खरेदी देखील करू शकता.

ऋषिकेशमध्ये अशी अनेक शासकीय मान्यता प्राप्त हैन्डलूम दुकान, खादी स्टोअर्स, गढवाल वूल आणि हस्तकला दुकाने आहेत जिथून एखादी व्यक्ती उच्च प्रतीची वस्तू खरेदी करू शकते. जर आपण या दुकानांमध्ये भाव केला तर आपल्याला चांगल्या किंमतीवर माल मिळू शकेल. 

ऋषिकेश कसे पोहचाल - How to reach Rishikesh

दिल्लीहून इंटर स्टेट बस टर्मिनस (ISBT) आणि कश्मीरी गेटपासून उत्तराखंडासाठी नियमित बस आहे. दिल्ली ते ऋषिकेशचे अंतर 230 किमी आहे.

रेल्वे द्वारे ऋषिकेश कसे पोहचाल- How to reach Rishikesh by Train

ऋषिकेशमध्ये रेल्वे स्थानक आहे. आपण ऋषिकेश रेल्वेने जाऊ इच्छित असाल तर हरिद्धार हून देशातील सर्व मोठ्या शहरांची कनेक्टिवटी आहे.

विमानाने ऋषिकेश कसे पोहचाल - How to reach Rishikesh by Flight 

ऋषिकेशहून जवळीक विमानतळ जॉली ग्रांट एअरपोर्ट देहरादूनमध्ये आहे. देहरादूनहून ऋषिकेश 20  किमी अंतरवर आहे.