महाराष्ट्रातील अजिंठा आणि एलोरा लेणी ही प्राचीन भारताच्या कला, वास्तुकला आणि अध्यात्माची उत्कृष्ट उदाहरणे असून अजिंठा ही मुख्यतः बौद्ध लेणी असून, एलोरा ही बौद्ध, हिंदू आणि जैन धर्माची मिश्रित लेणी आहे. या दोन्ही स्थळांना १९८३ मध्ये यूनेस्को जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित केले गेले. या लेण्यांमध्ये हजारो वर्षांपूर्वीच्या शिल्पकला, चित्रे आणि वास्तुशिल्पाचे रहस्य लपलेले आहे, ज्यामुळे आजही इतिहासकार, पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ आणि पर्यटक थक्क होतात.
लपलेली रहस्ये
शोध कसा लागला?
अजिंठा लेण्या शतकानुशतके जंगलात हरवलेल्या होत्या. १८१९ मध्ये ब्रिटिश अधिकारी जॉन स्मिथ शिकार करत असताना वाघाच्या मागे लागला आणि लेणी क्र. १० चा प्रवेशद्वार उघडा पडला. त्याने तिथे आपले नाव आणि तारीख कोरली!
कैलास मंदिर
एलोरा लेणी क्र. १६ मधील कैलास मंदिर हे जगातील सर्वात मोठे एकच दगडातून कापलेले मोनोलिथिक रचना आहे. २००,००० टनांहून अधिक दगड कापले गेले, पण कोणताही कचरा किंवा अवशेष सापडला नाही. उलट, ते वरून खाली कापले गेले असावे, कारण खालच्या भागात प्राचीन शिलालेख आहे. राष्ट्रकूट राजा कृष्ण प्रथम (इ.स. ७५७-७८३) यांनी हे बनवले असे मानले जाते, पण इतक्या अचूक अभियांत्रिकी कशी शक्य झाली? काही सिद्धांत म्हणतात, एलियन्स किंवा प्राचीन तंत्रज्ञानाचा वापर झाला असावा.
अजिंठ्याच्या चित्रांमध्ये लपलेल्या कथा
अजिंठ्यातील ३० लेण्यांमध्ये बुद्धांच्या जीवनकथा, जातक कथा आणि नृत्य-नाट्य दृश्यांचे रंगीत चित्रे आहे. ही चित्रे अंधारात कशी इतकी तीक्ष्ण आणि रंगीत राहिली? वापरलेले रंग नैसर्गिक आहे, पण त्यांचे रहस्य अजूनही उलगडले नाही
ध्वनी आणि प्रकाशाचे रहस्य
एलोरा आणि अजिंठ्यातील काही खांब ध्वनी शोषून घेतात किंवा प्रतिध्वनी देतात, जणू ध्यानासाठी डिझाइन केलेले असावे. सर्गिक प्रकाश व्यवस्था इतकी अचूक आहे की, सूर्योदय-सूर्यास्तात चित्रे आणि मूर्तींना 'जिवंत' प्रकाश मिळतो. पण अंधारात ही कलाकृती कशी बनवली? काही सिद्धांत म्हणतात, प्राचीन दिवे किंवा प्रतिबिंब तंत्राचा वापर झाला.
धार्मिक संमिश्रण आणि मूर्तींचे रहस्य
एलोरा ही एकमेव जागा जिथे बौद्ध (१२ लेणी), हिंदू (१७ लेणी) आणि जैन (५ लेणी) एकत्र आहे. हे प्राचीन भारतातील धार्मिक सहिष्णुतेचे प्रतीक. काही मूर्ती नग्न आहे, ज्याला 'ध्यानस्थ' मूर्ती म्हणतात, कारण ही लेणी मुनींच्या साधनेसाठी होती. पण काही सिद्धांत म्हणतात, हे कामुकता आणि अध्यात्म यांचे मिश्रण दाखवतात.
अपूर्ण लेणी आणि गुप्त मार्ग
अजिंठा आणि एलोरात काही लेणी अपूर्ण आहे. जसे एलोरा क्र. ३० जसे की अचानक थांबल्या. यात गुप्त मार्ग आणि छोट्या छिद्रे, जे शक्यतो आपत्कालीन स्थिती करिता होते. काही पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ म्हणतात, हे प्राचीन 'सुरक्षा प्रणाली' होत्या. तसेच या लेण्या फक्त दगड नाहीत, तर प्राचीन भारताच्या वैभवाची साक्ष आहे.
महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यामध्ये स्थापित अजिंठा लेणी मधील गुफा औरंगाबाद पासून 100 किलोमीटर अंतरावर स्थित आहे. तुम्ही इथे कोणत्याही माध्यमातून सहज पोहचू शकतात. तसेच जर तुम्हाला विमानमार्गाने जायचे असल्यास औरंगाबाद विमानतळ इथून जवळ आहे.
याशिवाय अजिंठा गुफा पाहायला रेल्वे मार्गाने जायचे असले तर जवळच औरंगाबाद किंवा जळगाव रेल्वे स्टेशन स्थित आहे. तसेच स्थानीय परिवहने देखील औरंगाबाद किंवा जळगाव वरून अजिंठा लेणी पाहवयास जाता येते.अजिंठा लेणीचा मार्ग औरंगाबाद आणि जळगावला जोडलेला आहे. खाजगी किंवा इतर वाहन, परिवहन बस ने सहज पोहचता येते.
अस्वीकरण (Disclaimer) : या लेखात दिलेली माहिती आणि उपाय सामान्य माहितीवर आधारित आहे.या माहितीची पूर्णता, विश्वासार्हता आणि अचूकता याबाबत वेबदुनिया कोणतीही हमी देत नाही. अधिक माहितीसाठी संबंधित तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.
