आरोग्य : व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता का निर्माण होते? त्यामुळे काय त्रास होतात?
बुधवार, 14 डिसेंबर 2022 (17:45 IST)
शरीरामध्ये व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता असल्यामुळे अनेक जणांना वेगवेगळ्या शारीरिक समस्यांना सामोरं जावं लागतं.डॉक्टरांनाही चटकन या कमतरतेचं निदान आणि त्यावर उपचार करणं शक्य होत नाही.
व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता असण्याचं सर्वांत महत्त्वाचं कारण म्हणजे तुमच्या रोजच्या आहारात या जीवनसत्त्वाचं प्रमाण कमी असलेल्या पदार्थांचा अभाव. आपल्याला खरंतर दररोज केवळ 2.4 मायक्रोग्रॅम्स व्हिटॅमिन B12 ची आवश्यकता असते. वाचताना हा आकडा अतिशय लहान वाटतो. पण अनेकदा ती गरजही पूर्ण होत नाही आणि मग अनेक आरोग्यविषयक समस्या सुरू होतात.
व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता- काय आहेत लक्षणं?
शरीरात व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता असल्याचं सर्वांत ठळक लक्षण म्हणजे प्रचंड थकवा. त्यामुळे तुमच्या रोजच्या कामांवरही परिणाम होतो.
व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेमुळे न्यूरॉलॉजिकल प्रॉब्लेम निर्माण होतात. बधीरता, विस्मरण, तोल जाणं, गोंधळ अशा समस्या निर्माण होतात.
जर व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेवर वेळीच उपचार झाले नाहीत, तर या समस्यांमुळे कायमस्वरूपी शारीरिक नुकसान होऊ शकतं.
व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेमागे अनेक कारणं आहेत. याची लक्षणं इतरही अनेक आजारांमध्ये दिसत असल्यामुळे डॉक्टरांनाही पटकन त्याचं निदान होत नाही.
आपल्याला असं वाटतं की, आपण अतिशय चौरस आणि आरोग्यदायी आहार घेतो. त्यामुळे आपल्याला व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता जाणवणार नाही. पण तसं नाहीये.
आपल्या शरीरात व्हिटॅमिन B12 कसं शोषलं जातं?
जे लोक शाकाहारी आहेत त्यांना अनेकदा शरीरातली व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता दूर करण्यासाठी त्याच्या गोळ्या घ्याव्या लागतात. शरीरात व्हिटॅमिन B12 शोषून घेण्याची प्रक्रिया ही अतिशय गुंतागुंतीची आणि अनेक पातळ्यांवर होणारी असते. ही प्रक्रिया आपल्या तोंडामध्ये सुरू होते आणि छोट्या आतड्यात जाऊन संपते. जेव्हा आपण अन्न खातो, तेव्हा आपली लाळ त्यात मिसळते. आपल्या लाळेमध्ये असलेलं R प्रोटीन हे पोटात अन्नासोबत मिसळतं, आपल्या पोटातली अॅसिडमुळे व्हिटॅमिन B12 नष्ट होऊ नये याची काळजी R प्रोटीन घेतं.
पोटाला असलेल्या अस्तरातून B12 शोषून घेण्यासाठी दोन इन्झाइम्स स्रवतात. त्यापैकी एक अन्न आणि B12 वेगळं करतं आणि ते व्हिटॅमिन लाळेतील R प्रोटीनसोबत मिसळायला मदत करतं.
दुसऱ्या इन्झाइममुळे हे व्हिटॅमिन B12 शरीरात शोषलं जातं.
या व्हिटॅमिन B12 शरीरात शोषले जाण्याचे दोन प्रमुख टप्पे आहेत. यामध्ये इतर अनेक छोट्याछोट्या पायऱ्या असतात आणि इथेच कोठेतरी व्हिटॅमिन B12ची कमतरता निर्माण होण्याची शक्यता असते.
व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता का निर्माण होते?
जर पुरेशा प्रमाणात लाळ स्रवत नसेल तर व्हिटॅमिन B12 हे R प्रोटीनसोबत मिसळत नाही. त्यामुळे शरीराची B12 शोषून घेण्याची क्षमता कमी होते.
अनेकदा वेगवेगळ्या औषधांमुळे आपलं तोंड कोरडं पडतं, पुरेशा प्रमाणात लाळ स्रवत नाही. ब्लड प्रेशरवरील औषधं तसंच नैराश्यावर उपचारासाठी वापरण्यात येणारी औषधं यांमुळे अनेकदा तोंड कोरडं पडतं.
पोटामध्ये जर कमी प्रमाणात अॅसिड स्रवत असेल तरी B12 ची कमतरता निर्माण होते. पोटाच्या अल्सरवर उपचारासाठी जी औषधं वापरली जातात, त्यामुळे अॅसिड स्रवण्याचं प्रमाण कमी होतं. व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता आणि अल्सरच्या गोळ्यांमध्ये संबंध असल्याचं संशोधकांना आढळून आलं आहे.
वय वाढत जातं, तसं पोटातील अॅसिड स्रवण्याची प्रक्रिया मंदावते.
गॅस्ट्रिक सर्जरी, जुनाट सूज, दीर्घकाळ असलेला अॅनिमिया, थकवा अशा कारणांमुळे पोटाच्या समस्या निर्माण होतात. स्वादुपिंडात बिघाड हेही व्हिटॅमिन B12 च्या कमतरतेचं प्रमुख कारण असतं.
कंपलीट ब्लड काउंट (CBC) आणि मेटॅबॉलिक पॅनेलसारख्या टेस्टमध्ये व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता आहे की नाही हे पाहिलं जात नाही.
त्यामुळे जर तुम्हाला व्हिटॅमिन B12 ची कमतरता असल्यासारखी लक्षणं जाणवत असतील तर डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन त्यासंबंधीची चाचणी तातडीने करून घ्यायला हवी.
त्यानंतर शरीरात B12 ची किती कमतरता आहे, त्यानुसार पुढच्या उपचारांची दिशा ठरते. जर B12 अत्यंत कमी झालं असेल, तर तुम्हाला ती कमतरता पूर्ण भरून काढण्यासाठी तुम्हाला किमान वर्ष लागू शकतं. अर्थात, त्यासाठी योग्य उपचार घ्यावे लागतात.
B12 च्या कमतरतेसाठी मुख्यतः गोळ्या दिल्या जातात. पण जर तीव्रता अधिक असेल तर इंजेक्शनही दिले जातात. डॉक्टर त्यासाठी आवश्यक सल्ला देतात.
