National Forest Martyrs Day 2025 राष्ट्रीय वन शहीद दिन

राष्ट्रीय वन शहीद दिन म्हणजे काय?

११ सप्टेंबर हा दिवस भारतभर राष्ट्रीय वन शहीद दिन म्हणून पाळला जातो. या दिवशी जंगल आणि पर्यावरण वाचवताना आपले प्राण अर्पण केलेल्या वनरक्षक, अधिकारी आणि पर्यावरणप्रेमी शहीदांना श्रद्धांजली वाहिली जाते.

राष्ट्रीय वन शहीद दिन इतिहास

११ सप्टेंबर 1730 रोजी राजस्थानमधील खेजरली गावात (जोधपूर जिल्हा) एक मोठं बलिदान झालं. त्या काळी जोधपूरचा राजा अभयसिंह याला किल्ला बांधण्यासाठी चुन्याच्या भट्टीसाठी खेजडीची झाडं तोडायची होती. या आदेशाला गावातील बिश्नोई समाजाने तीव्र विरोध केला. बिश्नोई समाजात झाडं आणि वन्यजीव वाचवणं ही जीवनशैलीचाच भाग होता. अमृता देवी बिश्नोई नावाच्या स्त्रीनं झाडं तोडू नका असं सांगितलं. त्या म्हणाल्या "सर सांतें रूख रहे तो भी सस्तो जाण" (डोकं जाईल तरी चालेल पण झाडं जगली पाहिजेत). झाडांना कवटाळून ३६३ बिश्नोई समाजातील लोकांनी आपले प्राण दिले. हीच घटना "खेजरली हत्याकांड" म्हणून प्रसिद्ध आहे.

राष्ट्रीय पातळीवरील मान्यता

२०१३ मध्ये भारत सरकारच्या पर्यावरण, वन व हवामान बदल मंत्रालयाने ११ सप्टेंबर हा दिवस अधिकृतपणे राष्ट्रीय वन शहीद दिन म्हणून घोषित केला. त्या दिवसापासून दरवर्षी देशभरात स्मृतीदिन पाळला जातो.

या दिवशी काय केलं जातं?

वनविभागातर्फे स्मरण सोहळे आयोजित होतात.

झाडं लावण्याचे उपक्रम, पर्यावरण जागृती रॅली, कार्यशाळा होतात.

वनरक्षक शहीद स्मारकांवर श्रद्धांजली वाहिली जाते.

शाळा, महाविद्यालयांमध्ये विद्यार्थ्यांना वनसंवर्धनाचं महत्त्व पटवून सांगितलं जातं.

भारतभरातील सरकारी संस्था, वन विभाग आणि पर्यावरणीय संघटना वन शहीदांना श्रद्धांजली वाहण्यासाठी कार्यक्रम आयोजित करतात.

वन आच्छादनाचे संरक्षण आणि भरपाई करण्याच्या त्यांच्या वचनबद्धतेचे प्रतीक म्हणून अनेक समुदाय आणि संघटना वृक्षारोपण मोहिमा राबवतात.

शाळा, महाविद्यालये आणि पर्यावरणीय स्वयंसेवी संस्था वन संवर्धनाचे महत्त्व आणि वन शहीदांच्या बलिदानाबद्दल जनतेला शिक्षित करण्यासाठी चर्चासत्रे, जागरूकता मोहिमा आयोजित करतात.

अमृता देवी बिश्नोई आणि इतर असंख्य अज्ञात वीरांच्या शौर्याचे स्मरण समारंभ आणि भाषणांद्वारे केले जाते.

राष्ट्रीय वन शहीद दिन महत्त्व

हा दिवस वन अधिकारी, रक्षक आणि पर्यावरणप्रेमींना सन्मानित करतो ज्यांनी बेकायदेशीर वृक्षतोड, शिकार आणि इतर हानिकारक कृत्यांपासून जंगलांचे संरक्षण करताना आपले प्राण अर्पण केले आहेत.

हा दिवस पर्यावरणीय संतुलन राखण्यासाठी जंगलांचे महत्त्व अधोरेखित करतो. तसेच तो जंगलतोड, वन्यजीवांची शिकार आणि पर्यावरणीय ऱ्हास यामुळे निर्माण होणाऱ्या सततच्या धोक्याची आठवण करून देतो.

हा दिवस तरुण पिढ्यांना पर्यावरण संवर्धनात सहभागी होण्यासाठी प्रेरणा आणि प्रेरित करण्याचा प्रयत्न करतो, जसे शहीदांनी केले होते.

हवामान बदल, जैवविविधतेचे नुकसान आणि परिसंस्थेचा नाश यासारख्या पर्यावरणीय समस्या अधिक तीव्र होत असताना, राष्ट्रीय वन शहीद दिन नैसर्गिक संसाधनांचे रक्षण करण्यासाठी सुरू असलेल्या संघर्षावर प्रकाश टाकतो.

हा दिवस आपल्याला आठवण करून देतो की झाडं आणि वन्यजीवांशिवाय आपलं जीवन अशक्य आहे. पर्यावरण वाचवणाऱ्या शूर शहीदांचं स्मरण करताना आपण स्वतःही निसर्गसंवर्धनाची जबाबदारी घ्यायला हवी. म्हणजेच, राष्ट्रीय वन शहीद दिन हा फक्त शोकाचा दिवस नाही तर निसर्ग आणि पर्यावरण वाचवण्याचा संकल्प दिवस आहे.