इतिहास
UNESCO ने आंतरराष्ट्रीय मातृभाषा दिन घोषित केल्याने बांगलादेशच्या भाषा चळवळ दिनाला आंतरराष्ट्रीय मान्यता मिळाली, जो बांगलादेशमध्ये 1952 पासून साजरा केला जातो. हा दिवस बांगलादेशमध्ये राष्ट्रीय सुट्टी आहे. 2008 हे आंतरराष्ट्रीय भाषा वर्ष म्हणून घोषित करून, संयुक्त राष्ट्रांच्या आमसभेने पुन्हा एकदा आंतरराष्ट्रीय मातृभाषा दिनाच्या महत्त्वावर जोर दिला.
आधुनिक परिदृश्य
भारतीय राज्यघटनेच्या निर्मात्यांची आकांक्षा होती की, स्वातंत्र्यानंतर भारताचा कारभार त्यांच्याच भाषेत व्हावा, जेणेकरून सर्वसामान्य जनता सरकारशी जोडली जावी आणि समाजात एकोपा प्रस्थापित होऊन सर्वांची प्रगती होऊ शकेल. भारत प्रगतीच्या मार्गावर चालला आहे यात शंका नाही. पण या प्रगतीचा लाभ देशातील सर्वसामान्यांपर्यंत पूर्णपणे पोहोचत नाही, हेही खरे आहे. यामागची कारणे पाहिल्यावर आपल्या लक्षात येते की, सरकारला त्यांच्याच भाषेत लोकांपर्यंत पोहोचवण्यात आजपर्यंत आपल्याला यश आलेले नाही. हे एक प्रमुख कारण आहे. या कामाला गती दिली नाही तर देशाच्या कोणत्याही क्षेत्रातल्या मोठ्या यशाला आणि प्रगतीला काहीच किंमत राहणार नाही. आंतरराष्ट्रीय नकाशावर इंग्रजीचा प्रभाव नाकारता येत नाही. पण आज जागतिक शर्यतीत मराठीही मागे नाही. ही केवळ बोलली जाणारी भाषा नाही, तर सामान्य कामापासून ते इंटरनेटपर्यंतच्या क्षेत्रांमध्ये ती अतिशय चांगल्या प्रकारे वापरली जात आहे.
मातृभाषा ही माणसाच्या संस्कारांची वाहक असते. मातृभाषेशिवाय कोणत्याही देशाच्या संस्कृतीची कल्पना करणे निरर्थक आहे. मातृभाषा आपल्याला राष्ट्रीयतेशी जोडते आणि देशभक्तीची भावना प्रेरित करते. मातृभाषा ही आत्म्याचा आवाज आहे आणि जपमाळाच्या पट्ट्याप्रमाणे देशाला धागा देते. आईच्या कुशीत विकसित होणारी भाषा ही मुलाच्या मानसिक विकासाला शब्द आणि पहिला संवाद प्रदान करते. मातृभाषा सर्वप्रथम अनौपचारिक शिक्षण देते आणि विचार, समज आणि वर्तनाची समज देते. मुलाचे प्राथमिक शिक्षण मातृभाषेतूनच झाले पाहिजे.
