महाराष्ट्रातील अमळनेर येथे मंगळदेवासह विराजमान जगातील पहिली भूमातेची मूर्ती

- श्री डिगंबर महाले
नमस्कार प्रियजनांनो! जगातील पहिले 'भूमाता' आणि 'पंचमुखी हनुमान' मंदिराचे बांधकाम मंगल ग्रह देवता संस्थेने पूर्ण केले आहे. देवतांच्या मूर्तींना अभिषेक करण्यात आला आहे. या संदर्भात प्रत्येकाला माहिती देण्याचा उद्देश आहे.

संपूर्ण भारतातील हिंदू समाज आपल्या देशाच्या भूमीला (भूभाग) 'भारत माता' असे संबोधतो, म्हणजेच आपण ज्या मातीत जन्मलो, जिथे आपण मोठे झालो आणि जिथे आपल्याला काम आणि अन्न मिळते, त्याच मातीला 'आई' म्हणून संबोधित करणे हे आपल्या सनातन धर्माचे संस्कार आहे.

वेद, उपनिषदे, पुराणे आणि धर्मग्रंथांचा संदर्भ घेऊन संपूर्ण पृथ्वीला ‘भूमाते’चे रूप देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. मंगल ग्रह देवता संस्थान (अमळनेर, जि. जळगाव, महाराष्ट्र) यांनी या संकल्पनेचे मंदिरात रूपांतर करण्याचा प्रयत्न केला आहे.

हा प्रयत्न कशासाठी ? या प्रश्नाचे उत्तर स्पष्ट असणे आवश्यक आहे. भूमातेचा उल्लेख आपल्या वेद, उपनिषद, पुराणात अनेक कथांमध्ये आढळतो. भू देवीचे संस्कृत नाव 'पृथ्वी' आहे आणि तिला भूदेवी किंवा देवी भूमी असेही म्हणतात. त्या भगवान विष्णूंची पत्नी देखील आहे. लक्ष्मींची दोन रूपे मानली जातात - भूदेवी आणि श्रीदेवी. भूदेवी ही पृथ्वीची देवी आहे आणि श्रीदेवी स्वर्गाची देवी आहे. पहिली उर्वराशी (सुपीक जमीन) आणि दुसरी वैभव आणि शक्तीशी संबंधित आहे.

भूदेवी सोन्याच्या आणि धान्याच्या रूपात पाऊस पाडते. इतर शक्ती समृद्धी आणि मान्यता देतात. भूदेवी एक साधी आणि सहकारी पत्नी आहे ज्या आपल्या पती विष्णूंची सेवा करते. विष्णूंची पत्नी म्हणून पृथ्वी देवतेच्या रूपात होत्या, परंतु त्यांचे रूप अगदी लहान होते. पृथ्वीवर समुद्राचे पाणी भरले होते. जमीन खूपच कमी होती. पृथ्वीवरील जमीन वाढवायची असेल तर समुद्रमंथन करणे आवश्यक आहे. विष्णुंनी ही कल्पना विश्वाचा निर्माता ब्रह्मदेवाला सांगितली. मग देवता आणि असुर मिळून समुद्रमंथन करण्यास तयार झाले. समुद्रमंथनासाठी मंदार पर्वताला मंथन आणि वासुकी नागाला दोरी बनवण्यात आली. समुद्रमंथन करताना मंदार पर्वताला पाण्यात खालचा तळ हवा होता. त्यानंतर भगवान विष्णुंनी कासवाचे रूप धारण केले, म्हणजेच या कथेत क्षीरसागरात लक्ष्मींच्या शोधाचे उपकथानकही आहे. त्यानंतर समुद्रमंथन करण्याचा निर्णय झाला.

इतर कथांनुसार समुद्रमंथनाची माहिती मिळते. पृथ्वी मातेच्या जन्माशी संबंधित इतर संदर्भ आहेत, जसे की एका कथेनुसार, नगलागढूचे ग्रामप्रमुख गौरीशंकर यांच्या मते, मार्कंडेयजी ऋषींनी आपल्या संकल्पाने पृथ्वीची निर्मिती केली. दुसर्‍या एका कथेनुसार गारुडीने एक अंडी घातली होती आणि ती पडून तुटली. त्याचा एक भाग पृथ्वी आणि दुसरा आकाश झाला. हे अंडे सोन्याचे होते आणि पाण्यातून बाहेर आले. पौराणिक कथेनुसार मधु आणि कैटभ नावाच्या राक्षसांच्या वसापासून पृथ्वीचा जन्म झाला. यासाठी पृथ्वीला मेदिनी म्हणतात. ब्रह्मदेवाची निर्मिती असल्याने पृथ्वी ही ब्रह्मदेवाची कन्या आहे.

रामायणात माता सीतेची उत्पत्ती भू मातेपासून झाल्याचा संदर्भ आहे. चंद्र आणि मंगळाची उत्पत्ती देखील पृथ्वी मातेपासून आहे असे मानले जाते. खगोलशास्त्र देखील हे सत्य ओळखते. आता वास्तवाच्या आरशात पाहिलं तर पृथ्वी मातेचं रूप विशाल होतं. ज्याला आपण भारत माता म्हणतो तीच खरं तर पृथ्वी माता. म्हणूनच आम्ही पृथ्वी मातेचं संबोधन करत आहोत.

भूमातेचे संबोधन दिल्यानंतर भूमातेची मूर्ती किंवा मूर्तीचे स्वरूप काय असेल, असा प्रश्न उपस्थित झाला होता. भारतमातेच्या पुतळ्याला कलाकार/शिल्पकारांनी निश्चित स्वरूप दिले आहे. परंतु पृथ्वी मातेच्या मूर्तीबाबत वेद आणि पुराणात कोणताही संदर्भ नाही. भारतमातेची मूर्तीही कुठेही सुनिश्चित रुपात नाही. काही ठिकाणी भारतमातेच्या मूर्तीचे चार हात आहेत. तर काही जागी मूर्तीसोबत सिंह आहे. काही मुरत्यांमध्ये फक्त दोन हात असतात. तर काही ठिकाणी आईच्या हातात भगवा ध्वज आहे. काहींचा हातात त्रिशूळ आहे. एक गोष्ट नक्कीच साम्य आहे की भारताच्या भूमीचा नकाशा पृथ्वीमातेच्या पार्श्वभूमीवर नक्कीच आढळतो. भारत मातेच्या मूर्तीची स्वतःची स्वतंत्र ओळख आहे. भारतमातेबद्दलची आपली खरी भक्ती त्यांच्या रुपापेक्षा कितीतरी वरचढ आहे, म्हणूनच प्रत्येक भारतीय हिंदूसाठी भारत माता पूजनीय आहे. त्यांचे अस्तित्व पवित्र आहे.

भारत माता आणि भू माता यांच्या मूर्ती उभारताना धार्मिक पंडित आणि संतांचे विचार आणि मार्गदर्शन यांचा समावेश करून काही गोष्टी निश्चित करणे आवश्यक होते. या कामाच्या जबाबदारीला अमळनेर येथील वाडी संस्थानचे प्रमुख संत श्रीमान प्रसाद महाराज यांनी ठोस स्वरूप दिले. विष्णुंचे अवतार मानल्या जाणार्‍या पंढरपूर येथील विठ्ठल आणि विठू माऊली (हे देखील आईचे संबोधन) या परम भक्तांशी चर्चा केल्यानंतर समुद्रमंथनाचा संदर्भ समोर आला.

या कथेचा संदर्भ घेऊन भूमातेच्या मूर्तीचे बांधकाम करण्यात आले आहे. भूमातेच्या मूर्तीमध्ये कासवाच्या पाठीवर पृथ्वीचे वर्तुळ असून त्यावर मातेची मूर्ती आहे.

अशा प्रकारे जगातील पहिल्या भूमाता मूर्तीचे बांधकाम पूर्ण झाले. 10 जानेवारी 2021 रोजी या मूर्तीला अभिषेक करण्यात आला. या शुभप्रसंगी यथोचित होम, हवन, मूर्ती प्रतिष्ठापना व महाप्रसादाचे आयोजन करण्यात आले होते. आणि त्याच प्रकारे पृथ्वी माता देखील मंगळाच्या निवासस्थानाच्या परिसरात वास्तव्य करते. मंगळदेवाच्या सर्व भक्तांना आणि प्रेमींना अमळनेर येथील पुत्र आणि आईच्या प्रेमळ मिलनातील जिवंत आणि चैतन्यमय मूर्तीचे दर्शन घेण्याचे आणि दर्शनाचा अनोखा अनुभव व आनंद घेण्याचे आवाहन करण्यात येते. 

जय मंगल भवतु !!