Independence Day Special: शिक्षण क्षेत्रात कुठे चुकतंय? भारत कसा पुढे जाईल?
बुधवार, 9 ऑगस्ट 2023 (14:53 IST)
15 August 2023 Independence Day: स्वातंत्र्य मिळाल्यापासून आपण शैक्षणिक क्षेत्रात खूप प्रगती केली आहे. आज देशातील अनेक शहरांमध्ये आयआयटी, आयआयएमसारख्या संस्था कार्यरत आहेत. अभियांत्रिकी आणि वैद्यकीय महाविद्यालयेही मुबलक प्रमाणात आहेत. मोठमोठ्या इमारतींमध्ये मुलांना उच्च शिक्षण घेताना पाहून अभिमान वाटतो. पण या सगळ्यात काही गोष्टी खटकतात. स्वातंत्र्य दिनानिमित्त, वेबदुनियाने देशातील शिक्षणाच्या स्थितीबद्दल प्रसिद्ध शिक्षणतज्ञ आणि IIST, IIP आणि IIMR सारख्या शैक्षणिक संस्थांचे महासंचालक अरुण एस भटनागर यांच्याशी चर्चा केली.
डॉ.भटनागर म्हणाले की, स्वातंत्र्याच्या वेळी 4 दंत महाविद्यालये होती, आज 323 आहेत. 28 वैद्यकीय महाविद्यालये होती आज 618 आहेत. 33 अभियांत्रिकी महाविद्यालये होती, आज त्यांची संख्या 6000 पेक्षा जास्त आहे. आज अभियांत्रिकी महाविद्यालय आणि वैद्यकीय महाविद्यालयातून युवक उत्तीर्ण होत आहेत, हीच आमची ताकद आहे. स्वातंत्र्यानंतर देशात महाविद्यालये खूप वाढली असली तरी शिक्षण व्यवस्थेत खूप सुधारणा करण्याची गरज आहे.
शिक्षणाचा मूळ उद्देश काय : भटनागर म्हणाले की, मुलांच्या अंगभूत कलागुणांना बाहेर काढणे हा शिक्षणाचा मूळ उद्देश आहे. उद्दालक ऋषींनी त्यांचा शिष्य श्वेतकेतुला सांगितले की तत्वमसी श्वेतकेतू. तू तो श्वेतकेतू आहेस ज्याला तू शोधत आहेस. मुलांना त्यांच्या आत दडलेल्या कलागुणांची माहिती नसते. त्यांना बाहेर काढण्याची जबाबदारी शिक्षक, शिक्षण संस्था आणि शिक्षण व्यवस्थेची आहे. त्याला संधी द्या, व्यासपीठ द्या. त्याचा सर्वांगीण विकास करा.
आम्ही आमच्या महाविद्यालयांच्या गटामध्ये समग्र समुत्कर्ष योजना राबवत आहोत. याचा अर्थ सर्वांगीण उन्नती. या योजनेअंतर्गत आम्ही विद्यार्थ्यांच्या शारीरिक, मानसिक आणि नैतिक तंदुरुस्तीवर काम करत आहोत. जेणेकरून त्याला देश, समाज आणि निसर्गाप्रती असलेल्या कर्तव्याची जाणीव होईल.
ग्रीन वेव चळवळ : यासाठी आम्ही आमच्या महाविद्यालयांमध्ये हरित लहरी चळवळ सुरू केली असल्याचे त्यांनी सांगितले. यामध्ये आम्ही एग्रो फॉरेस्टीला चालना देत आहोत. मुले येथे झाडे लावतात. वृक्षारोपणासह पाणी साठविल्याने प्लास्टिकचा वापर कमी करण्याची प्रेरणा मिळते. यामुळे मुलांमध्ये त्यांच्या भूमीबद्दल, जमिनीकडे चेतना निर्माण होते. जर आपण पर्यावरणाकडे लक्ष दिले नाही, पृथ्वीची काळजी घेतली नाही, तर मानवी संस्कृतीला फार कमी वेळ उरला आहे. माती वाचवा सारखी मोहीम खूप महत्वाची आहे. वृक्षारोपण खूप महत्वाचे आहे.
100 हून अधिक देशांमध्ये कार्यरत होलिस्टिक हार्टफुल मेडिटेशन सोसायटी, AICTEने इच्छुक विद्यार्थ्यांना योग आणि ध्यानाचे शिक्षण मोफत देण्यासाठी त्यांच्यासोबत एक सामंजस्य करार केला आहे. लोकांना ध्यानाविषयी माहिती मिळावी यासाठी आम्ही तिन्ही महाविद्यालयांसाठी सामंजस्य करारही केले.
तरुण पिढीला कुणीच काही सांगत नाही : आजच्या तरुण पिढीला कुणीच काही सांगत नाही. तिचा गोंधळ होत आहे. इंग्रज निघून गेले पण आपली मानसिकता फक्त पाश्चिमात्य आहे. आता जसे कथ्थक इ.स.पूर्व चौथ्या शतकातील आहे. पण कोणालाच माहीत नाही. नॅशनल गॅलरीचे संग्रहालय पाहण्यासाठी वर्षभरात केवळ 30 हजार लोक येथे येतात. लंडनची गॅलरी पाहण्यासाठी दरवर्षी 40 लाख लोक येतात.
आपल्या प्राचीन संस्कृतीबद्दल लोकांना फारशी माहिती नाही. कणाद, वराहमिहिरासारख्या दिग्गजांची माहिती किती जणांना आहे. जेव्हा आम्ही वसतिगृहाचे नाव वराहमिहिराच्या नावावर ठेवले तेव्हा एका मुलाने विचारले वराहमिहिर कोण आहे? मला खूप आश्‍चर्य वाटले, मी म्हणालो- वराहमिहिर हे उज्जैनचे होते, ते विक्रमादित्याच्या 9 रत्नांमध्ये होते. जर लोकांना त्यांच्याबद्दल माहिती नसेल तर दोष कोणाचा, मुलांचा की तुमचा?
संस्कृतीशी नाते आवश्यक : आपल्या संस्कृतीशी जोडले जाणे ही अभिमानाची बाब असल्याचे ते म्हणाले. त्यात सहभागी होऊन तुम्हाला काय शिकायचे आहे ते शिका. कोणीही नकार दिला नाही. स्पॅनिश, जर्मन शिका, पण आपल्या मूळ संस्कृतीला कमी लेखणे चुकीचे ठरेल, नाही का? ही एक मोठी समस्या आहे ज्याकडे लक्ष देण्याची गरज आहे.
हेमचंद्र गोपाल यांनी 1135 मध्ये फिबोनाची संख्यांचा शोध लावला. महान गणितज्ञ आर्यभट्ट बद्दल सर्वांना माहिती आहे. भारतातील विज्ञान संस्कृतीही 5 हजार वर्षांपूर्वीची आहे. तुम्ही सुश्रुतचे नाव ऐकले असेल, ते प्लास्टिक सर्जरीचे जनक आहेत, त्यांनी सुश्रुत संहिता लिहिली आहे. हे आता मुलांना कुठे सांगितले जात आहे? हे सगळं मुलांना सांगावं लागतं.
संशोधन आणि विकासावर लक्ष द्यावे लागेल : अजून एक गोष्ट करायला हवी, असे ते म्हणाले. भारतात नवोन्मेष होत नाही. आमची कंपनी R&D वर खूप कमी खर्च करत आहे. आज आपल्याला संशोधन आणि विकासावर खर्च करावा लागेल. आपण पेटंट दाखल करून चांगले शोधनिबंध लिहिल्यास त्याला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळायला हवी. उद्योग आणि महाविद्यालयातील वरिष्ठ प्राध्यापकांना यावर खूप काम करावे लागणार आहे.
शिक्षणाचा दर्जा सुधारला पाहिजे जो आता गडबड होत आहे. देश सुधारला तर तीन गोष्टी सुधारतील. शिक्षण, अधिक शिक्षण आणि अधिक शिक्षण. शिक्षणाला आपले प्राधान्य असले पाहिजे. शिक्षणातही दर्जेदार शिक्षण हवे.
Edited by : Smita Joshi
