तुकाराम गाथा - अभंग संग्रह १५०१ ते २०००

१५०१

तुम्ही बैसलेती निर्गुणाचे खोळे । आम्हां कां हे डोळे कान दिले ॥१॥

नाइकवे तुझी अपकीर्ति देवा । अव्हेरली सेवा न देखवे ॥ध्रु.॥

आपुले पोटीं तों राखियेला वाव । आम्हांसी कां भाव अल्प दिला ॥२॥

तुका म्हणे दुःखी असें हें कळों द्या । पुढिलिया धंद्या मन नेघे ॥३॥

१५०२

सोंगें छंदें कांहीं । देव जोडे ऐसें नाहीं ॥१॥

सारा अवघें गाबाळ । डोळ्या आडील पडळ ॥ध्रु.॥

शुद्ध भावाविण । जो जो केला तो तो सीण ॥२॥

तुका म्हणे कळे । परि होताती अंधळे ॥३॥

१५०३

अवघीं भूतें साम्या आलीं । देखिलीं म्यां कैं होतीं ॥१॥

विश्वास तो खरा मग । पांडुरंगकृपेचा ॥ध्रु.॥

माझी कोणी न धरो शंका । हो कां लोकां निद्वपद्व ॥२॥

तुका म्हणे जें जें भेटे । तें तें वाटे मी ऐसें ॥३॥

१५०४

सत्यसंकल्पाचा दाता नारायण । सर्व करी पूर्ण मनोरथ ॥१॥

येथें अळंकार शोभती सकळ । भावबळें फळ इच्छेचेंतें ॥ध्रु.॥

अंतरींचें बीज जाणे कळवळा । व्यापक सकळां ब्रम्हांडाचा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं चालत तांतडी । प्राप्तकाळघडी आल्याविण ॥३॥

१५०५

काय वाणूं आतां न पुरे हे वाणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

थोरींव सांडिली आपुली परिसें । नेणे सिवों कैसें लोखंडासी ॥ध्रु.॥

जगाच्या कल्याणा संतांच्या विभूति । देह कष्टविती उपकारें ॥२॥

भूतांची दया हे भांडवल संतां । आपुली ममता नाहीं देहीं ॥३॥

तुका म्हणे सुख पराविया सुखें । अमृत हें मुखें जरवतसे ॥४॥

१५०६

जन्मा आलों त्याचें । आजि फळ जालें साचें ॥१॥

तुम्ही सांभाळिलों संतीं । भय निवारली खंती ॥ध्रु.॥

कृत्याकृत्य जालों । इच्छा केली ते पावलों ॥२॥

तुका म्हणे काळ । आतां करूं न शके बळ ॥३॥

१५०७

काय पुण्यराशी । गेल्या भेदूनि आकाशीं ॥१॥

तुम्ही जालेति कृपाळ । माझा केला जी सांभाळ ॥ध्रु.॥

काय वोळलें संचित । ऐसें नेणें अगणित ॥२॥

तुका म्हणे नेणें । काय केलें नारायणें ॥३॥

१५०८

असें येथींचिया दिनें । भाग्यहीन सकळां ॥१॥

भांडवल एवढें गांठी । नाम कंठीं धरियेलें ॥ध्रु.॥

आणिक तें दुजें कांहीं । मज नाहीं यावरी ॥२॥

तुका म्हणे केली कोणें । एवढा नेणें लौकिक ॥३॥

१५०९

गायें नाचें वायें टाळी । साधन कळी उत्तम हें ॥१॥

काय जाणों तरले किती । नाव ऐती या बैसा ॥ध्रु.॥

सायासाचें नाहीं काम । घेतां नाम विठोबाचें ॥२॥

तुका म्हणे निर्वाणीचें । शस्त्र साचें हें एक ॥३॥

१५१०

सर्वकाळ माझे चित्ती । हे चि खंती राहिली ॥१॥

बैसलें तें रूप डोळां । वेळोवेळां आठवे ॥ध्रु.॥

वेव्हाराची सरली मात । अखंडित अनुसंधान ॥२॥

तुका म्हणे वेध जाला । अंगा आला श्रीरंग ॥३॥

१५११

जैसें दावी तैसा राहे । तरि कां देव दुरी आहे ॥१॥

दुःख पावायाचें मूळ । रहनी ठाव नाहीं ताळ ॥ध्रु.॥

माळामुद्रांवरी । कैंचा सोंगें जोडे हरि ॥२॥

तुका म्हणे देखें । ऐसे परीचीं बहुतेकें ॥३॥

१५१२

अवघा तो शकुन । हृदयीं देवाचे चरण ॥१॥

येथें नसतां वियोग । लाभा उणें काय मग ॥ध्रु.॥

संग हरिच्या नामाचा । शुचिर्भूत सदा वाचा ॥२॥

तुका म्हणे हरिच्या दासां । शुभकाळ अवघ्या दिशा ॥३॥

१५१३

ब्रम्हरूपाचीं कर्में ब्रम्हरूप । विरहित संकल्प होती जाती ॥१॥

ठेविलिया दिसे रंगाऐसी शिळा । उपाधि निराळा स्फटिक मणि ॥ध्रु.॥

नानाभाषामतें आळविती बाळा । प्रबोध तो मूळा जननीठायीं ॥२॥

तुका म्हणे माझें नमन जाणतियां । लागतसें पायां वेळोवेळां ॥३॥

१५१४

नाहीं सुगंधाची लागती लावणी । लावावी ते मनीं शुद्ध होतां ॥१॥

वार्‍या हातीं माप चाले सज्जनाचें । कीर्ति मुख त्याचें नारायण ॥ध्रु.॥

प्रभा आणि रवि काय असे आन । उदयीं तंव जन सकळ साक्षी ॥२॥

तुका म्हणे बरा सत्याचा सायास । नवनीता नाश नाहीं पुन्हा ॥३॥

१५१५

तीर्थाटणें एकें तपें हुंबरती । नाथिले धरिती अभिमान ॥१॥

तैसे विष्णुदास नव्हती साबडे । एकाचिया पडे पायां एक ॥ध्रु.॥

अक्षरें आणिती अंगासी जाणीव । इच्छा ते गौरव पूज्य व्हावें ॥२॥

तुका म्हणे विधिनिषधाचे डोहीं । पडिले त्यां नाहीं देव कधीं ॥३॥

१५१६

पटे ढाळूं आम्ही विष्णुदास जगीं । लागों नेदूं अंगीं पापपुण्य ॥१॥

निर्भर अंतरीं सदा सर्वकाळ । घेतला सकळ भार देवें ॥ध्रु.॥

बळिवंत जेणें रचिलें सकळ । आम्हां त्याचें बळ अंकितांसी ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही देखत चि नाहीं । देवाविण कांहीं दुसरें तें ॥३॥

१५१७

कथेचा उलंघ तो अधमां अधम । नावडे ज्या नाम ओळखा तो ॥१॥

कासया जीऊन जाला भूमी भार । अनउपकार माते कुंसी ॥ध्रु.॥

निद्रेचा आदर जागरणीं वीट । त्याचे पोटीं कीट कुपथ्याचें ॥२॥

तुका म्हणे दोन्ही बुडविलीं कुळें । ज्याचें तोंड काळें कथेमाजी ॥३॥

१५१८

सांडोनी दों अक्षरां । काय करूं हा पसारा ।

विधिनिषेधाचा भारा । तेणें दातारा नातुडेसी ॥१॥

म्हणोनि बोबडा उत्तरीं । वाचें जपें निरंतरीं ।

नाम तुझें हरी । भवसागरीं तारूं तें ॥ध्रु.॥

सर्वमय ऐसें वेदांचें वचन । श्रुति गर्जती पुराणें ।

नाहीं आणीक ध्यान । रे साधन मज चाड ॥२॥

शेवटीं ब्रम्हार्पण । या चि मंत्राचें कारण ।

काना मात्र वांयांविण । तुका म्हणे बिंदुलीं ॥३॥

१५१९

हरिनामाचें करूनि तारूं । भवसिंधुपार उतरलों ॥१॥

फावलें फावलें आतां । पायीं संतां विनटलों ॥ध्रु.॥

हरिनामाचा शस्त्र घोडा । संसार गाढा छेदिला ॥२॥

हरिनामाचीं धनुष्यकांडें । विन्मुख तोंडें कळिकाळ ॥३॥

येणें चि बळें सरते आम्ही । हरिचे नामें लोकीं तिहीं ॥४॥

तुका म्हणे जालों साचे । श्रीविठ्ठलाचे डिंगर ॥५॥

१५२०

नव्हें हें गुरुत्व मेघवृष्टि वाणी । ऐकावी कानीं संतजनीं ॥१॥

आरुष हा शब्द देवाचा प्रसाद । करविला वाद तैसा केला ॥ध्रु.॥

देहपिंड दान दिला एकसरें । मुळिचें तें खरें टांकसाळ ॥२॥

तुका म्हणे झरा लागला नवनीत । सेविलिया हित पोट धाय ॥३॥

१५२१

घटीं अलिप्त असे रवि । अग्नि काष्ठामाजी जेवी । तैसा नारायण जीवीं । जीवसाक्षीवर्तनें ॥१॥

भोग ज्याचे तया अंगीं । भिन्न प्रारब्ध जगीं । विचित्र ये रंगीं । रंगें रंगला गोसावी ॥ध्रु.॥

देह संकल्पासारिखें । एक एकांसी पारिखें । सुख आणि दुःखें । अंगी कर्में त्रिविध ॥२॥

तुका म्हणे कोडें । न कळे तयासी सांकडें । त्याचिया निवाडें । उगवे केलें विंदान ॥३॥

१५२२

सद्गदित कंठ दाटो । येणें फुटो हृदय ॥१॥

चिंतनाचा एक लाहो । तुमच्या अहो विठ्ठला ॥ध्रु.॥

नेत्रीं जळ वाहो सदां । आनंदाचे रोमांच ॥२॥

तुका म्हणे कृपादान । इच्छी मन हे जोडी ॥३॥

१५२३

जेथें देखें तेथें उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा ॥१॥

डोळां बैसलें बैसलें । ध्यान राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥

सरसावलें मन । केले सोज्वळ लोचन ॥२॥

तुका म्हणे सवें । आतां असिजेत देवें ॥३॥

१५२४

तान्हे तान्ह प्याली । भूक भुकेने खादली ॥१॥

जेथें तें च नाहीं जालें । झाडा घेतला विठ्ठलें ॥ध्रु.॥

वास वासनेसी नाहीं । मन पांगुळलें पायीं ॥२॥

शेष उरला तुका । जीवा जीवीं जाला चुका ॥३॥

१५२५

पाणिपात्र दिगांबरा । हस्त करा सारिखे ॥१॥

आवश्यक देव मनीं । चिंतनींच सादर ॥ध्रु.॥

भिक्षा कामधेनुऐशी । अवकाशीं शयन ॥२॥

पांघरोनि तुका दिशा । केला वास अलक्षीं ॥३॥

१५२६

विषयीं विसर पडिला निःशेष । अंगीं ब्रम्हरस ठसावला ॥१॥

माझी मज झाली अनावर वाचा । छंद या नामाचा घेतलासे ॥ध्रु.॥

लाभाचिया सोसें पुढें चाली मना । धनाचा कृपणा लोभ जैसा ॥२॥

तुका म्हणे गंगासागरसंगमीं । अवघ्या जाल्या ऊर्मि एकमय ॥३॥

१५२७

कृष्णरामनाम मांडीं पां वोळी । तेणें होइल होळी पापा धुनी ॥१॥

ऐसा मना छंद लावीं रे अभ्यास । जया नाहीं नास ब्रम्हरसा ॥ध्रु.॥

जोडी तरी ऐसी करावी न सरे । पुढें आस नुरे मागुताली ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें धरा कांहीं मनीं । यातायाती खाणीं चुकतील ॥३॥

१५२८

परमार्थी तो न म्हणावा आपुला । सलगी धाकुला हेळूं नये ॥१॥

थोडा चि स्फुलिंग बहुत दावाग्नी । वाढतां इंधनीं वाढविला ॥ध्रु.॥

पितियानें तैसा वंदावा कुमर । जयाचें अंतर देवें वसे ॥२॥

तुका म्हणे शिरीं वाहावें खापर । माजी असे सार नवनीत ॥३॥

१५२९

ज्याचा ऐसा अनुभव । विश्व देव सत्यत्वें ॥१॥

देव तया जवळी असे । पाप नासे दरुषणें ॥ध्रु.॥

कामक्रोधा नाहीं चाली । भूतीं जाली समता ॥२॥

तुका म्हणे भेदाभेद । गेले वाद खंडोनि ॥३॥

१५३०

सेवा ते आवडी उच्चारावें नाम । भेदाभेदकाम निवारूनि ॥१॥

न लगे हालावें चालावें बाहेरी । अवघें चि घरीं बैसलिया ॥ध्रु.॥

देवाचीं च नामें देवाचिये शिरीं । सर्व अळंकारीं समर्पावीं ॥२॥

तुका म्हणे आहे भावें चि संतोषी । वसे नामापाशीं आपुलिया ॥३॥

१५३१

ज्ञानियांचे घरीं चोजवितां देव । तेथें अहंभाव पाठी लागे ॥१॥

म्हणोनियां ऐसे सांडिले उपाय । धरियेले पाय दृढ तुझे ॥ध्रु.॥

वेदपारायण पंडित वाचक । न मळिती एक एकांमधीं ॥२॥

पाहों गेलों भाव कैसी आत्मनिष्ठा । तेथें देखें चेष्टा विपरीत ॥३॥

आपुलिया नाहीं निवाले जे अंगें । योगी करती रागें गुरगुरु ॥४॥

तुका म्हणे मज कोणांचा पांगिला । नको बा विठ्ठला करूं आतां ॥५॥

१५३२

पंढरीची वाट पाहें निरंतर । निडळावरी कर ठेवूनियां ॥१॥

जातियां निरोप पाठवीं माहेरा । कां मज सासुरा सांडियेलें ॥ध्रु.॥

पैल कोण दिसे गरुडाचे वारिकें । विठ्ठलासारिकें चतुर्भुज ॥२॥

तुका म्हणे धीर नाहीं माझ्या जीवा । भेटसी केधवां पांडुरंगा ॥३॥

१५३३

ऐसी जोडी करा राम कंठीं धरा । जेणें चुके फेरा गर्भवास ॥१॥

नासिवंत आटी प्रियापुत्रधन । बीज ज्याचा सीण तें चि फळ ॥ध्रु.॥

नाव धड करा सहजरा नामांची । जे भवसिंधूची थडी पावे ॥२॥

तुका म्हणे काळा हाणा तोंडावरी । भाता भरा हरिरामबाणीं ॥३॥

१५३४

पाहें मजकडे भरोनियां दृष्टी । बहुत हिंपुष्टी जालों माते ॥१॥

करावेंसे वाटे जीवा स्तनपान । नव्हे हें वचन श्रुंघारिक ॥ध्रु.॥

सत्यासाटीं माझी शब्दविवंचना । जोडिल्या वचनाचें तें नव्हे ॥२॥

तुका म्हणे माझी कळवळ्याची कींव । भागलासे जीव कर्तव्यानें ॥३॥

१५३५

तुज म्हणतील कृपेचा सागर । तरि कां केला धीर पांडुरंगा ॥१॥

आझुनि कां नये तुज माझी दया । काय देवराया पाहातोसि ॥ध्रु.॥

आळवितों जैसें पाडस कुरंगिणी । पीडिलिया वनीं तानभूक ॥२॥

प्रेमरसपान्हा पाजीं माझे आई । धांवें वो विठाईं वोरसोनि ॥३॥

तुका म्हणे माझें कोण हरी दुःख । तुजविण एक पांडुरंगा ॥४॥

१५३६

भक्ति तों कठिण शुळावरील पोळी । निवडे तो बळी विरळा शूर ॥१॥

जेथें पाहें तेथें देखीचा पर्वत । पायाविण भिंत तांतडीची ॥ध्रु.॥

कामावलें तरि पाका ओज घडे । रुचि आणि जोडे श्लाघ्यता हे ॥२॥

तुका म्हणे मना पाहिजे अंकुश । नित्य नवा दिस जागृतीचा ॥३॥

१५३७

पापी म्हणों तरि आठवितों पाय । दोष बळी काय तयाहूनि ॥१॥

ऐशा विचाराचे घालूनि कोंडणी । काय चक्रपाणी निजलेती ॥ध्रु.॥

एकवेळ जेणें पुत्राच्या उद्देशें । घेतल्याचें कैसें नेलें दुःख ॥२॥

तुका म्हणे अहो वैकुंठनायका । चिंता कां सेवका तुमचिया ॥३॥

१५३८

उगविल्या गुंती । ऐशा मागें नेणों किती ॥१॥

ख्यात केली अजामेळें । होतें निघालें दिवाळें ॥ध्रु.॥

मोकलिला प्रायश्चित्ती । कोणी न धरिती हातीं ॥२॥

तुका म्हणे मुक्त वाट । वैकुंठीची घडघडाट ॥३॥

१५३९

सरळीं हीं नामें उच्चारावीं सदा । हरि बा गोविंदा रामकृष्णा ॥१॥

पुण्य पर्वकाळ तीर्थे ही सकळ । कथा सिंधुजळ न्हाऊं येती ॥ध्रु.॥

अवघे चि लाभ बैसलिया घरा । येती भाव धरा एके ठायीं ॥२॥

सेळ्या मेंढ्या गाई सेवा घेती म्हैसी । कामधेनु तैसी नव्हे एक ॥३॥

तुका म्हणे सुखें पाविजे अनंता । हें वर्म जाणतां सुलभ चि ॥४॥

१५४०

पवित्र तो देह वाणी पुण्यवंत । जो वदे अच्युत सर्व काळ ॥१॥

तयाच्या चिंतनें तरतील दोषी । जळतील रासी पातकाच्या ॥ध्रु.॥

देव इच्छी रज चरणींची माती । धांवत चालती मागें मागें ॥२॥

काय त्यां उरलें वेगळें आणीक । वैकुंठनायक जयां कंठीं ॥३॥

तुका म्हणे देवभक्तांचा संगम । तेथें ओघ नाम त्रिवेणीचा ॥४॥

१५४१

पाप ताप दैन्य जाय उठाउठीं । जालिया भेटी हरिदासांची ॥१॥

ऐसें बळ नाहीं आणिकांचे अंगीं । तपें तिर्थे जगीं दानें व्रतें ॥ध्रु.॥

चरणींचे रज वंदी शूळपाणी । नाचती कीर्तनीं त्यांचे माथां ॥२॥

भव तरावया उत्तम हे नाव । भिजों नेंदी पाव हात कांहीं ॥३॥

तुका म्हणे मन जालें समाधान । देखिले चरण वैष्णवांचे ॥४॥

१५४२

येणें बोधें आम्ही असों सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥१॥

आम्ही भूमीवरी एक देवांचे । निधान हें वाचे सांपडलें ॥ध्रु.॥

तरतील कुळें दोन्ही उभयतां । गातां आइकतां सुखरूप ॥२॥

न चळे हा मंत्र न म्हणों यातीकुळ । न लगे काळ वेळ विचारावी ॥३॥

तुका म्हणे माझा विठ्ठल विसांवा । सांटवीन हांवा हृदयांत ॥४॥

१५४३

बहुतां जन्मींचें संचित । सबळ होय जरि बहुत । तरि चि होय हरिभक्त । कृपावंत मानसीं ॥१॥

म्हणवी म्हणियारा तयांचा । दास आपुल्या दासांचा । अनुसरले वाचा । काया मनें विठ्ठलीं ॥ध्रु.॥

असे भूतदया मानसीं । अवघा देखे हृषीकेशी । जीवें न विसंबे तयासी । मागें मागें हिंडतसे ॥२॥

तुका म्हणे निर्विकार । शरणागतां वज्रपंजर । जे जे अनुसरले नर । तयां जन्म चुकलें ॥३॥

१५४४

तारूं लागलें बंदरीं । चंद्रभागेचिये तिरीं ॥१॥

लुटा लुटा संतजन । अमुप हें रासी धन ॥ध्रु.॥

जाला हरिनामाचा तारा । सीड लागलें फरारा ॥२॥

तुका जवळी हमाल । भार चालवी विठ्ठल ॥३॥

१५४५

आळवीन स्वरें । कैशा मधुरा उत्तरें ॥१॥

यें वो यें वो पांडुरंगे । प्रेमपान्हा मज दें गे ॥ध्रु.॥

पसरूनि चोंची । वचन हें करुणेची ॥२॥

तुका म्हणे बळी । आम्ही लडिवाळें आळीं ॥३॥

१५४६

सकळिकांचें समाधान । नव्हे देखिल्यावांचून ॥१॥

रूप दाखवीं रे आतां । सहजरभुजांच्या मंडिता ॥ध्रु.॥

शंखचक्रपद्मगदा । गरुडासहित ये गोविंदा ॥२॥

तुका म्हणे कान्हा । भूक लागली नयनां ॥३॥

१५४७

पतितपावना । दिनानाथा नारायणा ॥१॥

तुझें रूप माझे मनीं । राहो नाम जपो वाणी ॥ध्रु.॥

ब्रम्हांडनायका । भक्तजनाच्या पाळका ॥२॥

जीवांचिया जीवा । तुका म्हणे देवदेवा ॥३॥

१५४८

करीं हें चि काम । मना जपें राम राम ॥१॥

लागो हा चि छंद । मना गोविंद गोविंद ॥२॥

तुका म्हणे मना । मज भीक द्यावी दीना ॥३॥

१५४९

आपुलिया लाजा । धांवे भक्तांचिया काजा ॥१॥

नाम धरिलें दिनानाथ । सत्य करावया व्रत ॥ध्रु.॥

आघात निवारी । छाया पीतांबरें करी ॥२॥

उभा कर कटीं । तुका म्हणे याजसाटीं ॥३॥

१५५०

साधावया भक्तिकाज । नाहीं लाज हा धरीत ॥१॥

ऐसियासी शरण जावें । शक्ती जीवें न वंची ॥ध्रु.॥

भीष्मपण केला खरा । धनुर्धरा रक्षीलें ॥२॥

तुका म्हणे साक्ष हातीं । तो म्यां चित्ती धरियेला ॥३॥

१५५१

धेनु चरे वनांतरीं । चत्ति बाळकापें घरीं ॥१॥

तैसें करीं वो माझे आईं । ठाव देऊनि राखें पायीं ॥ध्रु.॥

न काढितां तळमळी । जिवनाबाहेर मासोळी ॥२॥

तुका म्हणे कुडी । जीवाप्राणांची आवडी ॥३॥

१५५२

हरिजनाची कोणां न घडावी निंदा । साहात गोविंदा नाहीं त्याचें ॥१॥

रूपा येऊनियां धरी अवतार । भक्तां अभयंकर खळां कष्ट ॥ध्रु.॥

दुर्वास हा छळों आला आंबॠषी । सुदर्शन त्यासी जाळित फिरे ॥२॥

द्रौपदीच्या क्षोभें कौरवांची शांति । होऊनि श्रीपति साहे केलें ॥३॥

न साहे चि बब्रु पांडवां पारिखा । धुडाविला सखा बळिभद्र ॥४॥

तुका म्हणे अंगीं राखिली दुर्गंधि । अश्वत्थामा वधी पांडवपुत्रां ॥५॥

१५५३

ज्यासी आवडी हरिनामांची । तो चि एक बहु शुचि ॥१॥

जपतो हरिनामें बीज । तो चि वर्णांमाजी द्विज ॥२॥

तुका म्हणे वर्णा धर्म । अवघें आहे सम ब्रम्ह ॥३॥

१५५४

विठ्ठल हा चित्ती । गोड लागे गातां गीतीं ॥१॥

आम्हां विठ्ठल जीवन । टाळ चिपळिया धन ॥ध्रु.॥

विठ्ठल हे वाणी । अमृत हे संजिवनी ॥२॥

रंगला या रंगें । तुका विठ्ठल सर्वांगें ॥३॥

१५५५

विठ्ठल विठ्ठल मंत्र सोपा । करी पापा निर्मूळ ॥१॥

भाग्यवंता छंद मनीं । कोडें कानीं ऐकती ॥ध्रु.॥

विठ्ठल हें दैवत भोळें । चाड काळें न धरावी ॥२॥

तुका म्हणे भलते याती । विठ्ठल चित्ती ते शुद्ध ॥३॥

१५५६

म्हणे विठ्ठल ब्रम्ह नव्हे । त्याचे बोल नाइकावे ॥१॥

मग तो हो का कोणी एक । आदि करोनि ब्रम्हादिक ॥ध्रु.॥

नाहीं विठ्ठल जया ठावा । तो ही डोळां न पाहावा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । त्याची भीड मज कांहीं ॥३॥

१५५७

एक पाहातसां एकांचीं दहनें । सावध त्या गुणें कां रे नव्हा ॥१॥

मारा हाक देवा भय अटाहासें । जंव काळाऐसें जालें नाहीं ॥ध्रु.॥

मरणांची तंव गांठोडी पदरीं । जिणें तो चि वरि माप भरी ॥२॥

तुका म्हणे धींग वाहाती मारग । अंगा आलें मग हालों नेदी ॥३॥

१५५८

संतांसी तों नाहीं सन्मानाची चाड । परि पडे द्वाड अव्हेरितो ॥१॥

म्हणऊनि तया न वजावें ठाया । होतसे घात या दुर्बळाचा ॥ध्रु.॥

भावहीना आड येतसे आशंका । उचितासी चुका घालावया ॥२॥

तुका म्हणे जया संकोच दर्शनें । तया ठाया जाणें अनुचित ॥३॥

१५५९

संसारसंगें परमार्थ जोडे । ऐसें काय घडे जाणतेनो ॥१॥

हेंडग्याच्या आळां अवघीं चिपाडें । काय तेथें गोडें निवडावीं ॥ध्रु.॥

ढेकणाचे बाजे सुखाची कल्पना । मूर्खत्व वचना येऊं पाहे ॥२॥

तुका म्हणे मद्य सांडवी लंगोटी । सांगितला सेटीं विचार त्या ॥३॥

१५६०

जातीचें तें चढे प्रेम । पक्षी स्मरे राम राम ॥१॥

ते काय गुण लागती येरां । कागा पिंजरा शोभेना ॥ध्रु.॥

शिकविलें तें सुजात सोसी । मग तयासी मोल चढे ॥२॥

तुका म्हणे वेषधारी । हिजड्या नारी नव्हती ॥३॥

१५६१

वसनें थिल्लरीं । बेडुक सागरा धिक्कारी ॥१॥

नाहीं देखिला ना ठावा । तोंड पिटी करी हांवा ॥ध्रु.॥

फुगातें काउळें । म्हणे मी राजहंसा आगळें ॥२॥

गजाहूनि खर । म्हणे चांगला मी फार ॥३॥

मुलाम्याचें नाणें । तुका म्हणे नव्हे सोनें ॥४॥

१५६२

मुक्त होता परी बळें जाला बद्ध । घेउनियां छंद माझें माझें ॥१॥

पाप पुण्य अंगीं घेतलें जडून । वर्म नेणे कोण करिता तो ॥२॥

तुका म्हणे वांयां गेलें वांयां विण । जैसा मृगशीण मृगजळीं ॥३॥

१५६३

पंढरीये माझें माहेर साजणी । ओविये कांडणीं गाऊं गीत ॥१॥

राही रखुमाईं सत्यभामा माता । पांडुरंग पिता माहियेर ॥ध्रु.॥

उद्धव अक्रूर व्यास आंबॠषि । भाईं नारदासी गौरवीन ॥२॥

गरुड बंधु लडिवाळ पुंडलीक । यांचें कवतुक वाटे मज ॥३॥

मज बहु गोत संत आणि महंत । नित्य आठवीत ओवियेसी ॥४॥

निवृत्ति ज्ञानदेव सोपान चांगया । जिवलगा माझिया नामदेवा ॥५॥

नागोजन मित्रा नरहरि सोनारा । रोहिदास कबिरा सोईंरिया ॥६॥

परसो भागवता सुरदास सांवता । गाईंन नेणतां सकळांसी ॥७॥

चोखामेळा संत जिवाचे सोइरे । न पडे विसर यांचा घडी ॥८॥

जीवींच्या जीवना एका जनार्दना । पाटका कान्हया मिराबाईं ॥९॥

आणीक हे संत महानुभाव मुनि । सकळां चरणीं जीव माझा ॥१०॥

आनंदें ओविया गाईंन मी त्यांसी । जाती पंढरीसी वारकरी ॥११॥

तुका म्हणे माझा बळिया बापमाय । हरुषें नांदों सये घराचारी ॥१२॥

१५६४

पोट लागलें पाठीशीं । हिंडवितें देशोदेशीं ॥१॥

पोटाभेणें जिकडे जावें । तिकडे पोट येतें सवें ॥ध्रु.॥

जप तप अनुष्ठान । पोटासाटीं जाले दीन ॥२॥

पोटें सांडियेली चवी । नीचापुढें तें नाचवी ॥३॥

पोट काशियानें भरे । तुका म्हणे झुरझुरूं मरे ॥४॥

आरत्या ॥ १३ ॥

१५६५

जगदेश जगदेश तुज म्हणती । परि या जनामाजी असशील युक्ति ।

पुण्यपापविरहित सकळां अधिपति । दृष्टा परि नळणी अलिप्त गति ॥१॥

जय देव जय देव जय पंढरिनाथा । श्रीपंढरिनाथा । नुरे पाप विठ्ठल म्हणतां सर्वथा ॥ध्रु.॥

आगम निगम तुज नेणती कोणी । परि तूं भाव भक्ति जवळी च दोन्ही ।

नेणतां विधियुक्त राते पूजेनी । न माये ब्रम्हांडीं संपुष्टशयनीं ॥२॥

असुरां काळ भासे विक्राळ पुढें । पसरी मुखएक चावितो धुडें ।

भक्ता शरणागता चाले तो पुढें । दावी वाट जाऊ नेदी वांकडें ॥३॥

एकाएकीं बहु विस्तरला सुखें । खेळे त्याची लीळा तो चि कवतुकें।

तेथें नरनारी कवण बाळकें । काय पापपुण्य कवण सुखदुःखें ॥४॥

सकळा वर्मां तूं चि जाणशी एक । बद्ध मोक्ष प्राप्त आणि सुखदुःख।

जाणों म्हणतां तुज टकलीं बहुतेकें । तुका म्हणे शरण आलों मज राखें ॥५॥

१५६६

दैत्यभारें पीडिली पृथुवी बाळा । म्हणोनि तूज येणें जालें गोपाळा ।

भक्तिप्रतिपाळक उत्सव सोहळा । मंगळें तुज गाती आबळ बाळा ॥१॥

जय देव जय देव जय गरुडध्वजा । श्रीगरुडध्वजा । आरती ओवाळूं तुज भक्तीकाजा ॥ध्रु.॥

गुण रूप नाम नाहीं जयासी । चिंतितां तैसा चि होसी तयांसी ।

मत्स्य कूर्म वराह नरसिंह जालासी । असुरां काळ मुणि ठाके ध्यानासी ॥२॥

सहजर रूपें नाम सांवळा ना गोरा । श्रुति नेती म्हणती तुज विश्वंभरा ।

जीवनां जीवन तूं चि होसी दातारा । न कळे पार ब्रम्हादिकां सुरवरां ॥३॥

संतां महंतां घरीं म्हणवी म्हणियारा । शंखचक्रगदाआयुधांचा भारा ।

सुदर्शन घरटी फिरे अवश्वरा । सकुमार ना स्थूळ होसी गोजिरा ॥४॥

भावेंविण तुझें न घडे पूजन । सकळ ही गंगा जाल्या तुजपासून ।

उत्पत्ति प्रळय तू चि करिसी पाळण । धरूनि राहिला तुका निश्चयीं चरण ॥५॥

१५६७

काय तुझा महिमा वर्णू मी किती । नामें मात्रे भवपाश तुटती ।

पाहातां पाउले हे विष्णुमूर्ती । कोटिकुळां सहित जे उद्धरती ॥१॥

जय देव जय देव जय पंढरिराया । श्रीपंढरिराया। करुनियां कुरवंडी । सांडीन काया ॥ध्रु.॥

मंगळआरतीचा थोर महिमा । आणीक द्यावया नाहीं उपमा ।

श्रीमुखासहित देखे जो कर्मा । पासुन सुटे जैसा रवि नासी तमा ॥२॥

धन्य व्रतकाळ हे एकादशी । जागरण उपवास घडे जयांसी ।

विष्णूचें पूजन एकाभावेंसी । नित्यमुक्त पूज्य तिहीं लोकांसी ॥३॥

न वजे वांयां काळ जे तुज ध्याती । असे तुझा वास तयांच्या चित्ती ।

धालें सुखें सदा प्रेमें डुल्लती । तीर्थे मळिन वास तयांचा वाहाती ॥४॥

देव भक्त तूं चि जालासी दोन्ही । वाढावया सुख भक्ति हे जनीं ।

जड जीवां उद्धार होय लागोनि । शरण तुका वंदी पाउलें दोन्ही ॥५॥

१५६८

कंसरायें गर्भ वधियेले सात । म्हणोनि गोकुळासी आले अनंत ।

घ्यावया अवतार जालें हें चि निमित्य । असुर संहारूनि तारावे भक्त ॥१॥

जय देव जय देव जय विश्वरूपा । श्रीविश्वरूपा । ओवाळीन तुज देहदीपें बापा ॥ध्रु.॥

स्थूळरूप होऊनि धरितसे सानें । जैसा भाव तैसा तयांकारणें ।

दैत्यांसी भासला सिहीं गजान । काळासी महाकाळ यशोदेसी तान्हें ॥२॥

अनंत वर्णी कोणा न कळे चि पार । सगुण कीं निर्गुण हा ही निर्धार ।

पांगलीं साईं अठरा करितां वेव्हार । तो वळितसे गौळियांचें खिल्लार ॥३॥

तेहतिस कोटि तिहीं देवांसी श्रेष्ठ । पाउलें पाताळीं नेणती स्वर्ग मुगुट ।

गिळिलीं चौदा भूवनें तरि न भरे चि पोट । तो खाउन धाला गोपाळाचें उच्छिष्ट ॥४॥

महिमा वर्णू तरि पांगलिया श्रुति । सिणला शेष चिरल्या जिव्हा करितां स्तुती ।

भावेंविण कांहीं न चले चि युक्ति । राखें शरण तुकयाबंधु करी विनंती ॥५॥

१५६९

परमानंदा परमपुरुषोत्तमरामा । अच्युता अनंता हरि मेघश्यामा ।

अविनाशा अलक्षा परता परब्रम्हा । अकळकळा कमळापती न कळे महिमा ॥१॥

जय देव जय देव जया जी श्रीपती । मंगळशुभदायका करीन आरती ॥ध्रु.॥

गोविंदा गोपाळा गोकुळरक्षणा । गिरिधरकर भवसागरतारक दधिमथना ।

मधुसूदन मुनिजीवन धरणीश्रमहरणा । दीनवत्सळ सकळां मूळ जय जयनिधाना ॥२॥

विश्वंभरा सर्वेश्वर जगदाधारा । चक्रधर करुणाकर पावन गजेंद्रा ।

सुखसागर गुणआगर मुगुटमणी शूरा । कल्याणकैवल्यमूर्ति मनोहरा ॥३॥

गरुडासना शेषशयना नरहरी । नारायणा ध्याना सुरहरवरगौरी ।

नंदा नंदनवंदन त्रिभुवनांभीतरी । अनंतनामीं ठसा अवतारांवरी ॥४॥

सगुणनिर्गुणसाक्ष श्रीमंत संतां । भगवाना भगवंता कालकृदांता ।

उत्पत्तिपाळणपासुन संहारणसत्ता । शरण तुकयाबंधु तारीं रिति बहुतां ॥५॥

१५७०

पंढरि पुण्यभूमी भीमा दिक्षणावाहिनी । तीर्थ हें चंद्रभागा महा पातकां धुनी ।

उतरलें वैकुंठमहासुख मेदिनी ॥१॥

जय देवा पांडुरंगा जय अनाथनाथा । आरती ओंवाळीन तुम्हां लक्ष्मीकांता ॥ध्रु.॥

नित्य नवा सोहळा हो महावाद्यां गजर । सन्मुख गरुड पारीं उभा जोडुनि कर ।

मंडितचतुर्भुजा कटीं मिरवती कर ॥२॥

हरिनाम कीर्तन हो आनंद महाद्वारीं । नाचती प्रेमसुखें नर तेथिंच्या नारी ।

जीवन्मुक्त लोक नित्य पाहाती हरी ॥३॥

आषाढी कार्तिकी हो गरुडटकयां भार । गर्जती नाम घोष महावैष्णववीर ।

पापासी रीग नाहीं असुर कांपती सुर ॥४॥

हें सुख पुंडलिकें कसें आणिलें बापें । निर्गुण साकारले आम्हांलागिं हें सोपें ।

म्हणोनि चरण धरोनि तुका राहिला सुखें ॥५॥

१५७१

अवतार गोकुळीं हो जन तारावयासी । लावण्यरूपडें हे तेजपुंजाळरासी ।

उगवतां कोटि बिंबें रवि लोपले शशी । उत्साव सुरवरां मही थोर मानसीं ॥१॥

जय देवा कृष्णनाथा जय रखुमाईंकांता । आरती ओंवाळीन तुम्हां देवकीसुता ।

जय देवा कृष्णनाथा ॥ध्रु.॥

वसुदेवदेवकीची बंद फोडुनी शाळ । होउनि विश्वजनिता तया पोटिंचा बाळ ।

दैत्य हे त्रासियेले समूळ कंसासी काळ । राजया उग्रसेना केला मथुरापाळ ॥२॥

राखतां गोधनें हो इंद्र कोपला वरि । मेघ जो कडाडिला शिळा वर्षतां धारीं ।

राखिलें गोकुळ हें नखीं धरिला गिरी । निर्भय लोकपाळ अवतरले हरी ॥३॥

कौतुक पाहावया माव ब्रम्ह्यानें केली । वत्सें चोरोनियां सत्यलोकासि नेलीं ।

गोपाळ गाईंवत्सें दोहीं ठायीं राखीलीं । सुखाचा प्रेमसिंधु अनाथांची माउली ॥४॥

तारिलें भक्तजना दैत्य निर्दाळूनि । पांडवां साहकारी आडल्यां निर्वाणी ।

गुण मी काय वर्णू मति केवढी वाणी । विनवितो दास तुका ठाव देई चरणीं ॥५॥

१५७२

सुंदर अंगकांती मुखें भाळ सुरेख । बाणली उटी अंगीं टिळा साजिरी रेख ।

मस्तकीं मुगुट कानीं कुंडलां तेज फांके । आरक्त दंत हिरे कैसे शोभले निके ॥१॥

जय देवा चुतर्भुजा जया लावण्यतेजा । आरती ओवाळीन भवतारिया हा वोजा । जय. ॥ध्रु.॥

उदार जुंझार हा जया वाणिती श्रुति । परतल्या नेति म्हणती तयां न कळे गति ।

भाट हा चतुर्मुखें अनुवाद करिती । पांगलीं साही अठरा रूप न गति ॥२॥

ऐकोनि रूप ऐसें तुजलागीं धुंडिती । बोडके नग्न एक निराहार ईति ।

साधनें योग नाना तपें दारुण किती । सांडिलें सुख दिली संसारा शांती ॥३॥

भरूनि माजी लोकां तिहीं नांदसि एक । कामिनी मनमोहना रूप नाम अनेक ।

नासति नाममात्रें भवपातकें शोक । पाउलें वंदिताती सिद्ध आणि साधक ॥४॥

उपमा द्यावयासी दुजें काय हें तुज । तत्वासि तत्वसार मूळ जालासी बीज ।

खेळसि बाळलीळा अवतार सहज । विनवितो दास तुका कर जोडोनि तुज ॥५॥

१५७३

सकुमार मुखकमळ निजसारनिर्मळ । सावळी सुनीळ तनु भ्रमरांग कुरळ ।

झळकति दिव्य तेजें दंत माज पातळ । मिरवलिं मयोरपत्रें मुगुट कुंडलें माळ ॥१॥

जय देवा जगदीश्वरा । धन्य रखुमाईंवरा । आरती करीन काया । ओंवाळिन सुंदरा । जय. ॥ध्रु.॥

गोजिरें ठाणमाण भुजा मंडित चारी । शोभति शंखचक्रगदापद्म मोहरी ।

हृदयीं ब्रम्हपद बाणलें शृंगारीं । गर्जति चरणीं वांकी कंठ कोकळिास्वरीं ॥२॥

घवघवित उटी अंगीं बावन चंदनांची । लल्हाट कस्तुरिचा कास पितांबरीची ।

कटिसूत्र वरि साजिरें प्रभा वर मोतियांची । संगीत सकळ मुद्रा पाउलें कुंकुमाचीं ॥३॥

सौभाग्यसुख सागर गुणलावण्यखाणी । लाघवी दीनवत्सळ विश्व लाविलें ध्यानीं ।

आश्चर्य देव करिती ॠषि राहिले मुनि । धन्य ते प्रसवली ऐसिया नंदपत्नी ॥४॥

वर्णितां ध्यान महिमा श्रुति राहिल्या नेति । रविकोटि चंद्र तारा प्रकाशा न तुळती ।

उदार सुर गंभीर पूर्ण आनंदमूर्ति । तुकयाबंधु म्हणे स्तवूं मी काय किती ॥५॥

१५७४

महा जी महादेवा महाकाळमर्दना । मांडियेलें उग्रतप महादीप्त दारुणा ।

परिधान व्याघ्रांबर चिदाभस्मलेपना । स्मशान क्रीडास्थळ तुम्हा जी त्रिनयना ॥१॥

जय देवा हरेश्वरा जय पार्वतीवरा । आरती ओंवाळिन कैवल्यदातारा । जय. ॥ध्रु.॥

रुद्र हें नाम तुम्हां उग्र संहारासी । शंकर शिव भोळा उदार सर्वस्वीं ।

उदक बेलपत्र टाळी वाहिल्या देसी । आपुलें पद दासां ठाव देई कैलासीं ॥२॥

त्रैलोक्यव्यापका हो जन आणि विजन । विराटस्वरूप हें तुझें साजिरें ध्यान ।

करितो वेद स्तुती कीर्ती मुखें आपण । जाणतां नेणवे हो तुमचें महिमान ॥३॥

बोलतां नाम महिमा असे आश्चर्य जगीं । उपदेश केल्यानंतरें पापें पळती वेगीं ।

हरहर वाणी गर्जे प्रेम संचरे अंगीं । राहिलि दृष्टी चरणीं रंग मीनला रंगीं ॥४॥

पुजूनि लिंग उभा तुका जोडोनी हात । करिती विज्ञापना परिसावी हे मात ।

अखंड राहूं द्यावें माझें चरणीं चत्ति । घातले साष्टांग मागे मस्तकीं हात ॥५॥

१५७५

अवतारनामभेद गणा आदि अगाद । जयासि पार नाहीं पुढें खुंटला वाद ।

एक चि दंत शोभे मुख विक्राळ दोंद । ब्रम्हांडामाजि दावी अनंत हे छंद ॥१॥

जय जया गणपती ओंवाळित आरती । साजिर्‍या सरळ भुजा फरशकमळ शोभती ॥ध्रु.॥

हे मही ठेंगणी हो तुज नृत्यनायका । भोंवरि फेर देतां असुर मदिले एकां ।

घातले तोडरीं हो भक्तजनपाळका । सहस्र नाम तुज भक्तिमुक्तिदायका ॥२॥

सुंदर शोभला हो रूपें लोपलीं तेजें । उपमा काय देऊं असे आणिक दुजें ।

रविशशितारागणें जयामाजी सहजें । उदरी सामावलीं जया ब्रम्हांडबीजें ॥३॥

वर्णिता शेष लीळा तया भागलीं मुखें । पांगुळले वेद चारी कैसे राहिले सुखें ।

अवतार जन्मला हो लिंगनाभी या मुखें । अमूर्त मूर्तिमंत होय भक्तीच्या सुखें ॥४॥

विश्व हें रूप तुझें हस्त पाद मुखडें । ऐसा चि भाव देई तया नाचतां पुढें ।

धूप दीप पंचारति ओंवाळिन निवाडें । राखें या शरणागता तुका खेळतां लाडें ॥५॥

१५७६

कनकाच्या परियेळीं उजळूनि आरती । रत्नदीपशोभा कैशा पाजळल्या ज्योती ॥१॥

ओंवाळूं गे माये सबाह्य साजिरा । राहिरखुमाईंसत्यभामेच्या वरा ॥ध्रु.॥

मंडितचतुर्भुज दिव्य कानीं कुंडलें । श्रीमुखाची शोभा पाहातां तेज फांकलें ॥२॥

वैजयंती माळ गळां शोभे श्रीमंत । शंखचक्रगदापद्म आयुधें शोभत ॥३॥

सांवळा सकुमार जैसा कर्दळीगाभा । चरणीचीं नेपुरें वांकी गर्जती नभा ॥४॥

ओंवाळितां मन हें उभें ठाकलें ठायीं । समदृष्टि समाधि तुकया लागली पायीं ॥५॥

१५७७

भक्तीचिया पोटीं बोध कांकडा ज्योती । पंचप्राण जीवें भावें ओंवाळूं आरती ॥१॥

ओंवाळू आरती माझ्या पंढरीनाथा । दोन्ही कर जोडोनि चरणीं ठेवीन माथा ॥ध्रु.॥

काय महिमा वर्णू आतां सांगणें तें किती । कोटि ब्रम्हहत्या मुख पाहतां जाती ॥२॥

राही रखुमाईं दोही दों बाही । मयूर पिच्छचामरें ढाळिति ठायीं ठायीं ॥३॥

तुका म्हणे दीप घेऊनि उन्मनति शोभा । विटेवरी उभा दिसे लावण्यगाभा ॥४॥

॥१३॥

१५७८

धन्य दिवस आजि दरुषण संतांचें । नांदे तया घरीं दैवत पंढरीचें ॥१॥

धन्य पुण्य रूप कैसा जालें संसार । देव आणि भक्त दुजा नाहीं विचार ॥ध्रु.॥

धन्य पूर्व पुण्य वोडवलें निरुतें । संतांचें दर्शन जालें भाग्यें बहुतें ॥२॥

तुका म्हणे धन्य आम्हां जोडली जोडी । संतांचे चरण आतां जीवें न सोडीं ॥३॥

१५७९

गाऊं वाणूं तुज विठो तुझा करूं अनुवाद । जिकडे पाहें तिकडे सर्वमय गोविंद ॥१॥

आनंद रे विठोबा जाला माझे मनीं । देखिले लोचनीं विटेसहित पाउले ॥ध्रु.॥

न करीं तपसाधनें रे मुक्तीचे सायास । हा चि जन्मोजन्मी गोड भक्तीचा रस ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां प्रेमा उणें तें काईं । पंढरीचा राणा सांटविला हृदयीं ॥३॥

१५८०

मागणें तें एक तुजप्रति आहे । देशी तरि पाहें पांडुरंगा ॥१॥

या संतांसी निरवीं हें मज देई । आणिक दुजें काहीं न मगें तुज ॥२॥

तुका म्हणे आतां उदार होई । मज ठेवीं पायीं संतांचिया ॥३॥

स्वामींनीं काया ब्रम्ह केली ते अभंग ॥ २४ ॥

१५८१

शोधितां चि नये । म्हणोनि वोळगतों पाये ॥१॥

आतां दिसों नये जना । ऐसें करा नारायणा ॥ध्रु.॥

परतोनि मन । गेलें ठायीं चि मुरोन ॥२॥

विसरला तुका । बोलों चालों जाला मुका ॥३॥

१५८२

रज्जुसर्पाकार । भासयेलें जगडंबर ॥१॥

म्हणोनि आठवती पाय । घेतों आलाय बलाय ॥ध्रु.॥

द्रुश द्रुमाकार लाणी । केलों सर्व सासी धणी ॥२॥

तुकीं तुकला तुका । विश्वीं भरोनि उरला लोकां ॥३॥

१५८३

म्हणवितों दास । परि मी असें उदास ॥१॥

हा चि निश्चय माझा । परि मी निश्चयाहुनि दुजा ॥ध्रु.॥

सरतें कर्तुत्व माझ्यानें । परि मी त्याही हून भिन्न ॥२॥

तुका तुकासी तुकला । तुका तुकाहुनि निराळा ॥१॥

१५८४

घोंटवीन लाळ ब्रम्हज्ञान्या हातीं । मुक्तां आत्मस्थिती सांडवीन ॥१॥

ब्रम्हभूत होते काया च कीर्तनीं । भाग्य तरी ॠणी देवा ऐसा ॥ध्रु.॥

तीर्थ भ्रमकासी आणीन आळस । कडु स्वर्गवास करिन भोग ॥२॥

सांडवीन तपोनिधा अभिमान । यज्ञा आणि दान लाजवीन ॥३॥

भक्तिभाग्यप्रेमा साधीन पुरुषार्थ । ब्रम्हींचा जो अर्थ निजठेवा ॥४॥

धन्य म्हणवीन येहे लोकीं लोकां । भाग्य आम्हीं तुका देखियेला ॥५॥

१५८५

संसाराचे अंगीं अवघीं च वेसनें । आम्ही या कीर्तनें शुद्ध जालों ॥१॥

आतां हें सोंवळें जालें त्रिभुवन । विषम धोऊन सांडियेलें ॥ध्रु.॥

ब्रम्हपुरीं वास करणें अखंड । न देखिजे तोंड विटाळाचें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां एकांताचा वास । ब्रम्हीं ब्रम्हरस सेवूं सदा ॥३॥

१५८६

तुम्ही सनकादिक संत । म्हणवितां कृपावंत ॥१॥

एवढा करा उपकार । देवा सांगा नमस्कार ॥ध्रु.॥

भाकूनि करुणा । विनवा वैकुंठींचा राणा ॥२॥

तुका म्हणे मज आठवा । मुळ लवकरी पाठवा ॥३॥

१५८७

आपुल्या माहेरा जाईंन मी आतां । निरोप या संतां हातीं आला ॥१॥

सुख दुःख माझें ऐकिलें कानीं । कळवळा मनीं करुणेचा ॥ध्रु.॥

करुनी सिद्ध मूळ साउलें भातुकें । येती दिसें एकें न्यावयासी ॥२॥

त्या चि पंथें माझें लागलेंसे चत्ति । वाट पाहें नित्य माहेराची ॥३॥

तुका म्हणे आतां येतील न्यावया । अंगें आपुलिया मायबाप ॥४॥

१५८८

चिन्हें उमटताती अंगीं । शकुना जोगीं उत्तम ॥१॥

आठवला बापमाय । येइल काय मूळ नेणों ॥ध्रु.॥

उत्कंठित जालें मन । ते चि खुण तेथींचि ॥२॥

तुका म्हणे काम वारीं । आळस घरीं करमेना ॥३॥

१५८९

आरोनियां पाहे वाट । कटकट सोसेना ॥१॥

आलियांस पुसें मात । तेथें चत्ति लागलें ॥ध्रु.॥

दळीं कांडीं लोकांऐसें । परि मी नसें ते ठायीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें पिसें । तेथें तैसें असेल ॥३॥

१५९०

येथीलिया अनुभवें । कळों जीवें हें येतसे ॥१॥

दोहीं ठायीं एक जीव । माझी कींव त्या अंगीं ॥ध्रु.॥

भूक भुके चि खाउनि धाय । नाहीं हाय अन्नाची ॥२॥

तुका म्हणे सुख जालें । अंतर धालें त्यागुणें ॥३॥

१५९१

पैल आले हरि । शंख चक्र शोभे करीं ॥१॥

गरुड येतो फडत्कारें । ना भी ना भी म्हणे त्वरे ॥ध्रु.॥

मुगुटकुंडलांच्या दीप्ति । तेजें लोपला गभस्ति ॥२॥

मेघश्यामवर्ण हरि । मूर्ति डोळस साजिरी ॥३॥

चुतर्भुज वैजयंती । गळां माळ हे रुळती ॥४॥

पीतांबर झळके कैसा । उजळल्या दाही दिशा ॥५॥

तुका जालासे संतुष्ट । घरा आलें वैकुंठपीठ ॥६॥

१५९२

शंखचक्रगदापद्म । पैल आला पुरुषोत्तम ॥१॥

ना भी ना भी भक्तराया । वेगीं पावलों सखया ॥ध्रु.॥

दुरूनि येतां दिसे दृष्टी । धाकें दोष पळती सृष्टी ॥२॥

तुका देखोनि एकला । वैकुंठींहूनि हरि आला ॥३॥

१५९३

पैल दिसतील भार । दिंडी पताका अपार ॥१॥

आला पंढरीचा राणा । दिसतील त्याच्या खुणा ।

सुख वाटे मना । डोळे बाह्या स्फुरती ॥ध्रु.॥

उठिले गजर नामाचे । दळभार वैष्णवांचे ॥२॥

तुका करी रिता ठाव । त्यांसी बैसावया वाव ॥३॥

१५९४

चला जाऊं रे सामोरे । पुढें भेटों विठ्ठल धुरे ॥१॥

तुका आनंदला मनीं । कैसा जातो लोटांगणीं ।

फेडावया धणी । प्रेमसुखाची आजि ॥ध्रु.॥

पुढें आले कृपावंत । मायबाप साधुसंत ॥२॥

आळंगिला बाहीं । ठेविला विठोबाचे पायीं ॥३॥

१५९५

पाहुणे घरासी । आजि आले हृषीकेशी ॥१॥

काय करूं उपचार । कोंप मोडकी जर्जर ।

कण्या दरदर । पाण्यामाजी रांधिल्या ॥ध्रु.॥

घरीं मोडकिया बाजा । वरि वाकळांच्या शेजा ॥२॥

मुखशुद्धि तुळसी दळ । तुका म्हणे मी दुर्बळ ॥३॥

१५९६

संतीं केला अंगीकार । त्यासी अभिमान थोर ॥१॥

कांहीं ठेविलें चरणीं । घेतीं तें चि पुरवूनि ।

तुका पायवणी । घेऊनियां निराळा ॥ध्रु.॥

नसतां कांहीं संचित । भेटी जाली अवचित ॥२॥

देव मिळोनियां भक्त । तुका केलासे सनाथ ॥३॥

१५९७

अवघियांच्या आलों मुळें । एका वेळे न्यावया ॥१॥

सिद्ध व्हावें सिद्ध व्हावें । आधीं ठावें करितों ॥ध्रु.॥

जोंवरि ते घटिका दुरी । आहे उरी तो काळ ॥२॥

मंगळाचे वेळे उभे । असों शोभे सावध ॥३॥

अवघियांचा योग घडे । तरी जोडे श्लाघ्यता ॥४॥

तुका म्हणे पाहें वाट । बहु आट करूनि ॥५॥

१५९८

सकळ ही माझी बोळवण करा । परतोनि घरा जावें तुम्हीं ॥१॥

कर्मधर्में तुम्हां असावें कल्याण । घ्या माझें वचन आशीर्वाद ॥ध्रु.॥

वाढवूनि दिलों एकाचिये हातीं । सकळ निश्चिंती जाली तेथें ॥२॥

आतां मज जाणें प्राणेश्वरासवें । माझिया भावें अनुसरलों ॥३॥

वाढवितां लोभ होईंल उसीर । अवघींच स्थिर करा ठायीं ॥४॥

धर्म अर्थ काम जाला एके ठायीं । मेळविला जिंहीं हाता हात ॥५॥

तुका म्हणे आतां जाली हे चि भेटी । उरल्या त्या गोष्टी बोलावया ॥६॥

१५९९

बोलिलों तें आतां पाळावें वचन । ऐसें पुण्य कोण माझे गांठी ॥१॥

जातों आतां आज्ञा घेऊनियां स्वामी । काळक्षेप आम्ही करूं कोठें ॥ध्रु.॥

न घडे यावरि न धरवे धीर । पीडतां राष्ट्र देखोनि जग ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही दिसे मोकलिलें । काय आतां आलें जीवित्वाचें ॥३॥

१६००

करावें तें काम । उगाच वाढवावा श्रम ॥१॥

अवघें एकमय । राज्य बोलों चालों नये ॥ध्रु.॥

दुजयाची सत्ता । न चलेसी जाली आतां ॥२॥

आतां नाहीं तुका । पुन्हा हारपला लोकां ॥३॥

१६०१

आम्ही जातों तुम्ही कृपा असों द्यावी । सकळा सांगावी विनंती माझी ॥१॥

वाडवेळ जाला उभा पांडुरंग । वैकुंठा श्रीरंग बोलावितो ॥२॥

अंतकाळीं विठो आम्हांसी पावला । कुडीसहित जाला गुप्त तुका ॥३॥

१६०२

तुका उतरला तुकीं । नवल जालें तिहीं लोकीं ॥१॥

नित्य करितों कीर्तन । हें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥

तुका बैसला विमानीं । संत पाहाती लोचनीं ॥२॥

देव भावाचा भुकेला । तुका वैकुंठासी नेला ॥३॥

१६०३

न देखिजे ऐसें केलें । या विठ्ठलें दुःखासी ॥१॥

कृपेचिये सिंव्हासनीं । अधिष्ठानीं बैसविलें ॥ध्रु.॥

वाजता तो नलगे वारा । क्षीरसागरा शयनीं ॥२॥

तुका म्हणें अवघें ठायीं । मज पायीं राखिलें ॥३॥

१६०४

वाराणसीपयपत असों सुखरूप । सांगावा निरोप संतांसी हा ॥१॥

येथूनियां आम्हां जाणें निजधामा । सवें असे आम्हां गरुड हा ॥२॥

कृपा असों द्यावी मज दीनावरी । जातोंसों माहेरी तुका म्हणे ॥३॥

॥२४॥

शखे १५७१ एकाहत्तरीं विरोधनामसंवत्सरीं फालगुनवद्य

द्वितीया सोमवासरीं प्रथमप्रहरीं तुकोबा गुप्त जाले ॥१॥

१६०५

जाती पंढरीस । म्हणे जाईंन तयांस ॥१॥

तया आहे संवसार । ऐसें बोले तो माहार ॥ध्रु.॥

असो नसो भाव । जो हा देखे पंढरिराव ॥२॥

चंद्रभागे न्हाती । तुका म्हणे भलते याती ॥३॥

१६०६

धरियेलीं सोंगें । येणें अवघीं पांडुरंगें ॥१॥

तें हें ब्रम्ह विटेवरी । उभें चंद्रभागे तिरीं ॥ध्रु.॥

अंतर व्यापी बाहे । धांडोळितां कोठें नोहे ॥२॥

योगयागतपें । ज्याकारणें दानजपें ॥३॥

दिले नेदी जति । भोग सकळ ज्या होती ॥४॥

अवघी लीळा पाहे । तुका म्हणे दासां साहे ॥५॥

१६०७

ज्याचे गर्जतां पवाडे । कळिकाळ पायां पडे ॥१॥

तो हा पंढरीचा राणा । पुसा सा चौं अठरा जणां ॥ध्रु.॥

चिंतितां जयासी । भुक्तिमुक्ति कामारी दासी ॥२॥

वैकुंठासी जावें । तुका म्हणे ज्याच्या नांवें ॥३॥

१६०८

ज्याचे गर्जतां पवाडे । श्रुतिशास्त्रां मौन्य पडे ॥१॥

तेथें माझी वाचा किती । पुरे करावया स्तुती ॥ध्रु.॥

सिणलें सहजर तोंडें । शेषाफणी ऐसें धेंडें ॥२॥

तुका म्हणे मही । पत्र सिंधु न पुरे शाही ॥३॥

१६०९

देव राखे तया मारील कोण । न मोडे कांटा हिंडतां वन ॥१॥

न जळे न बुडे नव्हे कांहीं । विष तें ही अमृत पाहीं ॥ध्रु.॥

न चुके वाट न पडे फंदीं । नव्हे कधीं कधीं यमबाधा ॥२॥

तुका म्हणे नारायण । येता गोर्‍या वारी वाण ॥३॥

१६१०

कोठे गुंतलासी द्वारकेच्या राया । वेळ कां सखया लावियेला ॥१॥

दिनानाथ ब्रीद सांभाळीं आपुले । नको पाहों केलें पापपुण्य ॥ध्रु.॥

पतितपावन ब्रीदें चराचर । पातकी अपार उद्धरिले ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे द्रौपदीचा धांवा । केला तैसा मला पावें आतां ॥३॥

१६११

कोठें गुंतलासी कोणांच्या धांवया । आली देवराया निद्रा तुज ॥१॥

कोठें गुंतलासी भक्तिप्रेमसुखें । न सुटेती मुखें गोपिकांचीं ॥ध्रु.॥

काय पडिलें तुज कोणाचें संकट । दुरी पंथ वाट न चालवे ॥२॥

काय माझे तुज गुण दोष दिसती । म्हणोनि श्रीपती कोपलासी ॥३॥

काय जालें सांग माझिया कपाळा । उरला जीव डोळां तुका म्हणे ॥४॥

१६१२

परस्त्रीतें म्हणतां माता । चत्ति लाजवितें चित्ती ॥१॥

काय बोलोनियां तोंडें । मनामाजी कानकोंडें ॥ध्रु.॥

धर्मधारष्टिगोष्टी सांगे । उष्ट्या हाते नुडवी काग ॥२॥

जें जें कर्म वसे अंगीं । तें तें आठवे प्रसंगीं ॥३॥

बोले तैसा चाले । तुका म्हणे तो अमोल ॥४॥

१६१३

असत्य वचन होतां सर्व जोडी । जरी लग्नघडी परउपकार ॥१॥

जाईंल पतना यासि संदेह नाहीं । साक्ष आहे कांहीं सांगतों ते ॥ध्रु.॥

वदविलें मुखें नारायणें धर्मा । अंगुष्ठ त्या कर्मासाटीं गेला ॥२॥

तुका म्हणे आतां सांभळा रे पुढें । अंतरिंचे कुडें देइल दुःख ॥३॥

१६१४

जळों त्याचें तोंड । ऐसी कां ते व्याली रांड ॥१॥

सदा भोवयासी गांठी । क्रोध धडधडीत पोटीं ॥ध्रु.॥

फोडिली गोंवरी । ऐसी दिसे तोंडावरी ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । चित्ती समाधान कांहीं ॥३॥

१६१५

तोंडें खाये फार । पादे बोचा करी मार ॥१॥

एक ऐसे ते शाहाणे । आपुले अधीन तें नेणें ॥ध्रु.॥

कुले घालूनि उघडे । रागें पाहे लोकांकडे ॥२॥

खेळे जुतकर्म । मग बोंबली जुलूम ॥३॥

निजतां आला मोहो । वीतां म्हणे मेला गोहो ॥४॥

तुका म्हणे त्यांनीं । मनुष्यपणा केली हानी ॥५॥

१६१६

पतिव्रता नेणे आणिकांची स्तुती । सर्वभावें पति ध्यानीं मनीं ॥१॥

तैसें माझें मन एकविध जालें । नावडे विठ्ठलेंविण दुजें ॥ध्रु.॥

सूर्यविकासिनी नेघे चंद्रकळा । गाय ते कोकिळावसंतेंसी ॥२॥

तुका म्हणे बाळ मातेपुढें नाचे । बोल आणिकांचे नावडती ॥३॥

१६१७

पंडित म्हणतां थोर सुख । परि तो पाहातां अवघा मूर्ख ॥१॥

काय करावें घोकिलें । वेदपठण वांयां गेलें ॥ध्रु.॥

वेदीं सांगितलें तें न करी । सम ब्रम्ह नेणे दुराचारी ॥२॥

तुका देखे जीवीं शिव । हा तेथींचा अनुभव ॥३॥

१६१८

पंडित तो चि एक भला । नित्य भजे जो विठ्ठला ॥१॥

अवघें सम ब्रम्ह पाहे । सर्वां भूतीं विठ्ठल आहे ॥ध्रु.॥

रिता नाहीं कोणी ठाव । सर्वां भूतीं वासुदेव ॥२॥

तुका म्हणे तो चि दास । त्यां देखिल्या जाती दोष ॥३॥

१६१९

ऐका पंडितजन । तुमचे वंदितों चरण ॥१॥

नका करूं नरस्तुति । माझी परिसा हे विनंती ॥ध्रु.॥

अन्न आच्छादन । हें तों प्रारब्धा अधीन ॥२॥

तुका म्हणे वाणी । सुखें वेचा नारायणीं ॥३॥

१६२०

विठ्ठल टाळ विठ्ठल दिंडी । विठ्ठल तोंडीं उच्चारा ॥१॥

विठ्ठल अवघ्या भांडवला । विठ्ठल बोला विठ्ठल ॥ध्रु.॥

विठ्ठल नाद विठ्ठल भेद । विठ्ठल छंद विठ्ठल ॥२॥

विठ्ठल सुखा विठ्ठल दुःखा । तुकया मुखा विठ्ठल ॥३॥

१६२१

काय तुझें वेचे मज भेटी देतां । वचन बोलतां एक दोन ॥१॥

काय तुझें रूप घेतों मी चोरोनि । त्या भेणें लपोनि राहिलासी ॥ध्रु.॥

काय तुझें आम्हां करावें वैकुंठ । भेवों नको भेट आतां मज ॥२॥

तुका म्हणे तुझी नलगे दसोडी । परि आहे आवडी दर्शनाची ॥३॥

१६२२

संतनिंदा ज्याचे घरीं । नव्हे घर ते यमपुरी ॥१॥

त्याच्या पापा नाहीं जोडा । संगें जना होय पीडा ॥ध्रु.॥

संतनिंदा आवडे ज्यासी । तो जिता चि नर्कवासी ॥२॥

तुका म्हणे तो नष्ट । जाणा गाढव तो स्पष्ट ॥३॥

१६२३

आलें देवाचिया मना । तेथें कोणाचें चालेना ॥१॥

हरिश्चंद्र ताराराणी । वाहे डोंबा घरीं पाणी ॥ध्रु.॥

पांडवांचा साहाकारी । राज्यावरोनि केले दुरी ॥२॥

तुका म्हणे उगेचि राहा । होईंल तें सहज पाहा ॥३॥

१६२४

निजल्यानें गातां उभा नारायण । बैसल्या कीर्तन करितां डोले ॥१॥

उभा राहोनियां मुखीं नाम वदे । नाचे नाना छंदें गोविंद हा ॥ध्रु.॥

मारगीं चालतां मुखीं नाम वाणी । उभा चक्रपाणी मागें पुढें ॥२॥

तुका म्हणे यासी कीर्तनाची गोडी । प्रेमे घाली उडी नामासाटीं ॥३॥

१६२५

काम क्रोध आम्ही वाहिले विठ्ठलीं । आवडी धरिली पायांसवें ॥१॥

आतां कोण पाहे मागें परतोनि । गेले हारपोनि देहभाव ॥ध्रु.॥

रिद्धिसिद्धी सुखें हाणितल्या लाता । तेथें या प्राकृता कोण मानी ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही विठोबाचे दास । करूनि ठेलों ग्रास ब्रम्हांडाचा ॥३॥

१६२६

उठाउठीं अभिमान । जाय ऐसें स्थळ कोण ॥१॥

तें या पंढरीस घडे । खळां पाझर रोकडे ॥ध्रु.॥

अश्रूचिया धारा । कोठें रोमांच शरीरा ॥२॥

तुका म्हणे काला । कोठें अभेद देखिला ॥३॥

१६२७

पंढरी पंढरी । म्हणतां पापाची बोहोरी ॥१॥

धन्य धन्य जगीं ठाव । होतो नामाचा उत्साव ॥ध्रु.॥

रिद्धिसिद्धी लोटांगणीं । प्रेमसुखाचिया खाणी ॥२॥

अधिक अक्षरानें एका । भूवैकुंठ म्हणे तुका ॥३॥

१६२८

भार घालीं देवा । न लगे देश डोईं घ्यावा ॥१॥

देह प्रारब्धा अधीन । सोसें अधिक वाढे सीण ॥ध्रु.॥

व्यवसाय निमत्ति । फळ देतसे संचित ॥२॥

तुका म्हणे फिरे । भोंवडीनें दम जिरे ॥३॥

१६२९

भोग भोगावरी द्यावा । संचिताचा करुनी ठेवा ॥१॥

शांती धरणें जिवासाटीं । दशा उत्तम गोमटी ॥ध्रु.॥

देह लेखावें असार । सत्य परउपकार ॥२॥

तुका म्हणे हे मिरासी । बुडी द्यावी ब्रम्हरसी ॥३॥

१६३०

येथें बोलोनियां काय । व्हावा गुरू तरि जाय ॥१॥

मज न साहे वांकडें । ये विठ्ठलकथेपुढें ॥ध्रु.॥

ऐकोनि मरसी कथा। जंव आहेसि तुं जीता ॥२॥

हुरमतीची चाड । तेणें न करावी बडबड ॥३॥

पुसेल कोणी त्यास । जा रे करीं उपदेश ॥४॥

आम्ही विठ्ठलाचे वीर । फोडूं कळिकाळाचें शीर ॥५॥

घेऊं पुढती जन्म । वाणूं कीर्त मुखें नाम ॥६॥

तुका म्हणे मुक्ती । नाहीं आस चि ये चित्ती ॥७॥

१६३१

आनुहातीं गुंतला नेणे बाह्य रंग । वृत्ति येतां मग बळ लागे ॥१॥

मदें माते तया नाहीं देहभाव । आपुले आवेव आवरितां ॥ध्रु.॥

आणिकांची वाणी वेद तेणें मुखें । उपचारदुःखें नाठवती ॥२॥

तें सुख बोलतां आश्चर्य या जना । विपरीत मना भासतसे ॥३॥

तुका म्हणे बाह्य रंग तो विठ्ठल । अंतर निवालें ब्रम्हरसें ॥४॥

१६३२

ब्रम्हरसगोडी तयांसी फावली । वासना निमाली सकळ ज्यांची ॥१॥

नाहीं त्या विटाळ अखंड सोंवळीं । उपाधीवेगळीं जाणिवेच्या ॥ध्रु.॥

मन हें निश्चळ जालें एके ठायीं । तयां उणें काईं निजसुखा ॥२॥

तीं चि पुण्यवंतें परउपकारी । प्रबोधी त्या नारीनरलोकां ॥३॥

तुका म्हणे त्यांचे पायीं पायपोस । होऊनियां वास करिन तेथें ॥ ४॥

१६३३

जैसें तैसें राहे देवाचें हें देणें । यत्न करितां तेणें काय नव्हे ॥१॥

दासां कृपासिंधु नुपेक्षी सर्वथा । अंतरींची व्यथा कळे त्यासी ॥ध्रु.॥

मागों नेणे परी माय जाणे वर्म । बाळा नेदी श्रम पावों कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे मज अनुभव अंगें । वचन वाउगें मानेना हें ॥३॥

१६३४

आम्हां हरिच्या दासां कांहीं । भय नाहीं त्रैलोकीं ॥१॥

देव उभा मागें-पुढें । उगवी कोडें संकट ॥ध्रु.॥

जैसा केला तैसा होय । धांवे सोय धरोनि ॥२॥

तुका म्हणे असों सुखें । गाऊं मुखें विठोबा ॥३॥

१६३५

परद्रव्यपरनारीचा अभिळास । तेथूनि हारास सर्वभाग्या ॥१॥

घटिका दिवस मास वरुषें लागेतीन । बांधलें पतन गांठोडीस ॥ध्रु.॥

पुढें घात त्याचा रोकडा शकुन । पुढें करी गुण निश्चयेंसी ॥२॥

तुका म्हणे एकां तडतांथवड । काळ लागे नाड परी खरा ॥३॥

१६३६

समर्थाचें केलें । कोणां जाईंल मोडिलें ॥१॥

वांयां करावी ते उरे । खटपटें सोस पुरे ॥ध्रु.॥

ठेविला जो ठेवा । आपुलाला तैसा खावा ॥२॥

ज्याचें त्याचें हातीं । भुके तयाची फजिती ॥३॥

तुका म्हणे कोटी । बाळे जाले शूळ पोटी ॥४॥

१६३७

हे माझी मिराशी । ठाव तुझ्या पायांपाशीं ॥१॥

याचा धरीन अभिमान । करीन आपुलें जतन ॥ध्रु.॥

देऊनियां जीव । बळी साधिला हा ठाव ॥२॥

तुका म्हणे देवा । जुन्हाट हे माझी सेवा ॥३॥

१६३८

नेणे गति काय कवण अधोगति । मानिली निश्चिंती तुझ्या पायीं ॥१॥

कर्म धर्म कोण नेणें हा उपाव । तुझ्या पायीं भाव ठेवियेला ॥ध्रु.॥

नेणें निरसं पाप पुण्य नेणें काय । म्हणऊनि पाय धरिले तुझे ॥२॥

वेडा मी अविचार न कळे विचार । तुज माझा भार पांडुरंगा ॥३॥

तुका म्हणे तुज करितां नव्हे काय । माझा तो उपाय कवण तेथें ॥४॥

१६३९

तुझा म्हणऊनि जालों उतराईं । त्याचें वर्म काईं तें मी नेणें ॥१॥

हातीं धरोनियां दावीं मज वाट । पुढें कोण नीट तें चि देवा ॥ध्रु.॥

देवभक्तपण करावें जतन । दोहीं पक्षीं जाण तूं चि बळी ॥२॥

अभिमानें तुज लागली हे लाज । शरणागतां काज करावया ॥३॥

तुका म्हणे बहु नेणता मी फार । म्हणऊनि विचार जाणविला ॥४॥

१६४०

मारगीं चालतां पाउलापाउलीं । चिंतावी माउली पांडुरंग ॥१॥

सर्व सुख लागे घेउनिया पाठी । आवडींचा कंठीं रस ओती ॥ध्रु.॥

पीतांबरें छाया करी लोभापर । पाहे तें उत्तर आवडीचें ॥२॥

तुका म्हणे हें चि करावें जीवन । वाचे नारायण तान भूक ॥३॥

१६४१

जालों आतां दास । माझे तोडोनियां पाश ॥१॥

ठाव द्यावा पायांपाशीं । मी तो पातकांची राशी ॥ध्रु.॥

सकळ ही गोवा । माझा उगवूनि देवा ॥२॥

तुका म्हणे भय । करा जवळी तें नये ॥३॥

१६४२

अंतरींचें जाणां । तरि कां येऊं दिलें मना ॥१॥

तुमची करावी म्यां सेवा । आतां अव्हेरितां देवा ॥ध्रु.॥

नव्हती मोडामोडी । केली मागें ते चि घडी ॥२॥

तुका म्हणे दिला वाव । पायीं लागों दिला भाव ॥३॥

१६४३

पवित्र होईंन चरित्रउच्चारें । रूपाच्या आधारें गोजिरिया ॥१॥

आपुरती बुद्धी पुण्य नाहीं गांठी । पायीं घालीं मिठी पाहें डोळां ॥ध्रु.॥

गाईंन ओविया शिष्टांच्या आधारें । सारीन विचारें आयुष्या या ॥२॥

तुका म्हणे तुझें नाम नारायणा । ठेवीन मी मना आपुलिया ॥३॥

१६४४

काय ऐसा जन्म जावा वांयांविण । कांहीं तरी ॠण असो माथां ॥१॥

कोणे तरी काळें होईंल आठव । नाहीं जरी भाव भार खरा ॥ध्रु.॥

शता एकातरी जन्माच्या शेवटीं । कृपाळुवा पोटीं होइल दया ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं फांकों तरी देत । सर्वांचें उचित सांपडलें ॥३॥

१६४५

नाहीं कोणी दिस जात वांयांविण । साध्य नाहीं सीण लटिका चि ॥१॥

एकाचिये माथां असावें निमत्ति । नसो नाहीं हित कपाळीं तें ॥ध्रु.॥

कांहीं एक तरी बोलायाचा जागा । नेदिती वाउगा उभा ठाकों ॥२॥

तुका म्हणे वर्में कळों येती कांहीं । ओळखी जे नाहीं होईंल ते ॥३॥

१६४६

काय करील तें नव्हे विश्वंभर । सेवका दारद्रि लाज नाहीं ॥१॥

मजपासूनि हें पडिलें अंतर । काय तो अव्हेर करूं जाणे ॥ध्रु.॥

नामाच्या चिंतनें नासी गर्भवास । नेदी करूं आस आणिकांची ॥२॥

तुका म्हणे नेणों किती वांयां गेले । तयां उद्धरिलें पांडुरंगें ॥३॥

१६४७

संध्या करितोसी केशवाच्या नांवें । आरंभीं तें ठावें नाहीं कैसें ॥१॥

किती या सांगावें करूनि फजित । खळ नेणे हित जवळीं तें ॥ध्रु.॥

माजल्या न कळे उचित तें काय । नेघावें तें खाय घ्यावें सांडी ॥२॥

तुका म्हणे घेती भिंती सवें डोकें । वावसी तें एकें अंधारलीं ॥३॥

१६४८

दुधाचे घागरी मद्याचा हा बुंद । पडिलिया शुद्ध नव्हे मग ॥१॥

तैसे खळां मुखें न करावें श्रवण । अहंकारें मन विटाळलें ॥ध्रु.॥

काय करावीं तें बत्तीस लक्षणें । नाक नाहीं तेणें वांयां गेलीं ॥२॥

तुका म्हणे अन्न जिरों नेदी माशी । आपुलिया जैशी सवें श्वगॉ ॥३॥

१६४९

सांगावें तें बरें असतें हें पोटीं । दुःख देते खोटी बुद्धी मग ॥१॥

आपला आपण करावा वेव्हार । जिंकोनि अंतर मन ग्वाही ॥ध्रु.॥

नाहीं मागें येत बोलिलें वचन । पावावा तो सीण बरा मग ॥२॥

तुका म्हणे बहु भ्यालों खटपटे । आतां देवा खोटे शब्द पुरे ॥३॥

वाराणसीस यात्रा चालली तेव्हां स्वामींनीं भागीरथीस पत्र धाडिलें - ते अभंग ॥ ४ ॥

१६५०

परिसें वो माते माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

भागीरथी महादोष निवारणी । सकळां स्वामिणी तीर्थांचिये ॥ध्रु.॥

जीतां भुक्ति मोक्ष मरणें तुझ्या तिरीं । अहिक्यपरत्री सुखरूप ॥२॥

तुका विष्णुदास संतांचें पोसनें । वागपुष्प तेणें पाठविलें ॥३॥

१६५१

तुम्ही विश्वनाथ । दीनरंक मी अनाथ ॥१॥

कृपा कराल ते थोडी । पायां पडिलों बराडी ॥ध्रु.॥

काय उणें तुम्हांपाशीं । मी तों अल्पें चि संतोषी ॥२॥

तुका म्हणे देवा । कांहीं भातुकें पाठवा ॥३॥

१६५२

पिंड पदावरी । दिला आपुलिये करीं ॥१॥

माझें जालें गयावर्जन । फिटलें पितरांचें ॠण ॥ध्रु.॥

केलें कर्मांतर । बोंब मारिली हरिहर ॥२॥

तुका म्हणे माझें । भार उतरलें ओझें ॥३॥

॥३॥

१६५३

मथुरेच्या राया । माझें दंडवत पायां ॥१॥

तुमचे कृपेचें पोसनें । माझा समाचार घेणें ॥ध्रु.॥

नाम धरिलें कंठीं । असें आर्तभूत पोटीं ॥२॥

जीवींचें ते जाणा । तुका म्हणे नारायणा ॥३॥

१६५४

जाय तिकडे लागे पाठीं । नाहीं तुटी आठवाची ॥१॥

हरूनियां नेलें चत्ति । माझें थीत भांडवल ॥ध्रु.॥

दावूनियां रूप डोळां । मन चाळा लावियेलें ॥२॥

आणीक तोंडा पडिली मिठी । कान गोठी नाइकती ॥३॥

बोलिल्याचा आठव न घडे । वाणी ओढे ते सोईं ॥४॥

तुका म्हणे प्रेमधगी । भरली अंगीं अखंड ॥५॥

१६५५

नको ऐसें जालें अन्न । भूक तान ते गेली ॥१॥

गोविंदाची आवडी जीवा । करीन सेवा धणीवरी ॥ध्रु.॥

राहिलें तें राहो काम । सकळ धर्म देहीचे ॥२॥

देह घरिला त्याचें फळ । आणीक काळ धन्य हा ॥३॥

जाऊं नेदीं करितां सोस । क्षेमा दोष करवीन ॥४॥

तुका म्हणे या च पाठी । आता साटी जीवाची ॥५॥

१६५६

वाट पाहें हरि कां नये आझूनि । निष्ठ‍ कां मनीं धरियेलें ॥१॥

काय करूं धीर होत नाहीं जीवा । काय आड ठेवा उभा ठेला ॥ध्रु.॥

नाहीं माझा धांवा पडियेला कानीं । कोठें चक्रपाणी गुंतलेती ॥२॥

नाही आलें कळों अंतरा अंतर । कृपावंत फार ऐकतो ॥३॥

बहुता दिसांचें राहिलें भातुकें । नाहीं कवतुकें कृवाळिलें ॥४॥

तुका म्हणे देई एकवेळा भेटी । शीतळ हें पोटीं होइल मग ॥५॥

१६५७

नाहीं दिलें कधीं कठिण उत्तर । तरी कां अंतर पडियेलें ॥१॥

म्हणऊनि आतां वियोग न साहे । लांचावलें देहे संघष्टणें ॥ध्रु.॥

वेळोवेळां वाचे आठवितों नाम । अधिक चि प्रेम चढे घेतां ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगे जननिये । घेऊनि कडिये बुझाविलें ॥३॥

१६५८

आतां न करीं सोस । सेवीन हा ब्रम्हरस ॥१॥

सुखें सेवीन अमृत । ब्रम्हपदींचें निश्चित ॥ध्रु.॥

तुमचा निज ठेवा । आम्ही पाडियेला ठावा ॥२॥

तुका म्हणे देवरांया । आतां लपालेती वांयां ॥३॥

१६५९

जेथें जेथें जासी । तेथें मज चि तूं पासी ॥१॥

ऐसा पसरीन भाव । रिता नाहीं कोणी ठाव ॥ध्रु.॥

चत्ति जडलें पायीं । पाळती हें ठायीं ठायीं ॥२॥

तुका म्हणे पोटीं । देव घालुनि सांगें गोष्टी ॥३॥

१६६०

सांपडला हातीं । तरी जाली हे निश्चिंती ॥१॥

नाहीं धांवा घेत मन । इंद्रियांचें समाधान ॥ध्रु.॥

सांडियेला हेवा । अवघा संचिताचा ठेवा ॥२॥

तुका म्हणे काम । निरसुनियां घेतों नाम ॥३॥

१६६१

मुक्तिपांग नाहीं विष्णुचिया दासां । संसार तो कैसा न देखती ॥१॥

बैसला गोविंद जडोनियां चित्ती । आदि ते चि अंतीं अवसान ॥ध्रु.॥

भोग नारायणा देऊनि निराळीं । ओविया मंगळीं तो चि गाती ॥२॥

बळ बुद्धी त्यांची उपकारासाटीं । अमृत तें पोटी सांटवलें ॥३॥

दयावेंत तरी देवा च सारिखीं । आपुलीं पारखीं नोळखती ॥४॥

तुका म्हणे त्यांचा जीव तो चि देव । वैकुंठ तो ठाव वसती तो ॥५॥

१६६२

सेवीन उच्छिष्ट लोळेन अंगणीं । वैष्णवां चरणीं होइन जोडा ॥१॥

ऐसें जन्म आतां मज देई देवा । आवडी हे जीवा सर्व काळ ॥ध्रु.॥

त्यांचे चरणरज येती अंगावरी । वंदीत ते शिरीं जाइन मागें ॥२॥

तुका म्हणे येथें राहिलासे भाव । सकळ ही वाव जाणोनियां ॥३॥

१६६३

क्षेम देयाला हो । स्फुरताती दंड बाहो ॥१॥

आतां झडझडां चालें । देई उचलूं पाउलें ॥ध्रु.॥

सांडीं हंसगती । बहु उत्कंठा हे चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे आईं । श्रीरंगे विठाबाईं ॥३॥

१६६४

जेणें वेळ लागे । ऐसें सांडीं पांडुरंगे ॥१॥

कंठ कंठा मिळे देई । माझा वोरस तूं घेई ॥ध्रु.॥

नको पीतांबर । सांवरूं हे अळंकार ॥२॥

टाकीं वो भातुकें । लौकिकाचें कवतुकें ॥३॥

हातां पायां नको । कांहीं वेगळालें राखों ॥४॥

तुका म्हणे यावरी । मग सुखें अळंकारीं ॥५॥

१६६५

कृपेचा ओलावा । दिसे वेगळा चि देवा ॥१॥

मी हें इच्छीतसें साचें । न लगे फुकटशाईं काचें ॥ध्रु.॥

जेणें जाय कळसा । पाया उत्तम तो तैसा ॥२॥

तुका म्हणे घरीं । तुझ्या अवघिया परी ॥३॥

१६६६

दावूनियां कोणां कांहीं । ते चि वाहीं चाळविलीं ॥१॥

तैसें नको करूं देवा । शुद्धभावा माझिया ॥ध्रु.॥

रिद्धिसिद्धी ऐसे आड । येती नाड नागवूं ॥२॥

उदकाऐसे दावुनि ओढी । उर फोडी झळईं ॥३॥

दर्पणींचें दिलें धन । दिसे पण चरफडी ॥४॥

तुका म्हणे पायांसाटीं । करीं आटी कळों द्या ॥५॥

१६६७

काय माता विसरे बाळा । कळवळा प्रीतीचा ॥१॥

आवडीनें गळां मिठी । घाली उठी बैसवी ॥ध्रु.॥

लावूं धांवे मुख स्तना । नये मना निराळें ॥२॥

भावंडाचें भातें दावी । आपुलें लावी त्यास जी ॥३॥

माझें थोडें त्याचें फार । उत्तर हें वाढवी ॥४॥

तुका म्हणे नारायणा । तुम्ही जाणां बुझावूं ॥५॥

१६६८

तरीं आम्ही तुझी धरियेली कास । नाहीं कोणी दास वांयां गेला ॥१॥

आगा पंढरीच्या उभ्या विटेवरी । येई लवकरी धांवें नेटे ॥ध्रु.॥

पालवितों तुज उभी करोनि बाहे । कृपावंता पाहे मजकडे ॥२॥

तुका म्हणे तुज बहु कान डोळे । कां हे माझे वेळे ऐसी परी ॥३॥

१६६९

करावा कांटाळा नव्हे हें उचित । आधीं च कां प्रीत लावियेली ॥१॥

जाणतसां तुम्हीं रूपाचें लाघव । आपुलें तें जीव घेतें ऐसा ॥ध्रु.॥

काय म्हणऊनि आलेती आकारा । आम्हां उजगरा करावया ॥२॥

तुका म्हणे भीड होती आजिवरी । आतां देवा उरी कोण ठेवी ॥३॥

१६७०

धरूनि पालव असुडीन करें । मग काय बरें दिसे लोकीं ॥१॥

काय तें विचारा ठायींचें आपणां । जो हा नारायणा अवकाश ॥ध्रु.॥

अंतर पायांसी तो वरी या गोष्टी । पडिलिया मिठी हालों नेदीं ॥२॥

रुसलेती तरी होईंल बुझावणी । तांतडी करूनि साधावें हें ॥३॥

सांपडलिया आधीं कारणासी ठाव । येथें करूं भाव दृढ आतां ॥४॥

तुका म्हणे तुझे ठाउके बोभाट । मग खटपट चुकली ते ॥५॥

१६७१

निष्ठ‍ा उत्तरीं न धरावा राग । आहे लागभाग ठायींचा चि ॥१॥

तूं माझा जनिता तूं माझा जनिता । रखुमाईंच्या कांता पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

मुळींच्या ठेवण्यां आहे अधिकार । दुरावोनि दूर गेलों होतों ॥२॥

पोटींच्या आठवा पडिला विसर । काहीं आला भार माथां तेणें ॥३॥

राखिला हा होता बहु चौघां चार । साक्षीने वेव्हार निवडिला ॥४॥

तुका म्हणे कांहीं बोलणें न लगे । आतां पांडुरंगे तूं मी ऐसें ॥५॥

१६७२

सांगतां गोष्टी लागती गोडा । हा तो रोकडा अनुभव ॥१॥

सुख जालें सुख जालें । नये बोले बोलतां ॥ध्रु.॥

अंतर तें नये दिसों । आतां सोस कासया ॥२॥

तुका म्हणे जतन करूं । हें चि धरूं जीवेंसी ॥३॥

१६७३

मजशीं पुरे न पडे वादें । सुख दोहींच्या संवादें ॥१॥

तूं चि आगळा काशानें । शिर काय पायांविणे ॥ध्रु.॥

वाहों तुझा भार । दुःख साहोनि अपार ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं भेद । देवा करूं नये वाद ॥३॥

१६७४

तुज नाहीं शक्ति । काम घेसी आम्हां हातीं ॥१॥

ऐसें अनुभवें पाहीं । उरलें बोलिजेसें नाहीं ॥ध्रु.॥

लपोनियां आड । आम्हां तुझा कैवाड ॥२॥

तुका म्हणे तुजसाठी । आम्हां संवसारें तुटी ॥३॥

१६७५

तुझाठायीं ओस । दोन्ही पुण्य आणि दोष ॥१॥

झडलें उरलें किती । आम्ही धरियेलें चित्ती ॥ध्रु.॥

कळलासी नष्टा । यातिक्रियाकर्मभ्रष्टा ॥२॥

तुका म्हणे बोला । नाहीं ताळा गा विठ्ठला ॥३॥

१६७६

भांडावें तों हित । ठायी पडा तें उचित ॥१॥

नये खंडों देऊं वाद । आम्हां भांडवलभेद ॥ध्रु.॥

शब्दासारसें भेटी । नये पडों देऊं तुटी ॥२॥

तुका म्हणे आळस । तो चि कारणांचा नास ॥३॥

१६७७

नव्हों गांढे आळसी । जो तूं आम्हांपुढें जासी ॥१॥

अरे दिलें आम्हां हातीं । वर्म वेवादाचें संतीं ॥ध्रु.॥

धरोनियां वाट । जालों शिरोमणि थोंट ॥२॥

तुका म्हणे देवा । वाद करीन खरी सेवा ॥३॥

१६७८

तुझा विसर नको माझिया जीवा । क्षण एक केशवा मायबापा ॥१॥

जाओ राहो देह आतां ये चि घडी । कायसी आवडी याची मज ॥ध्रु.॥

कुश्चीळ इंद्रियें आपुलिया गुणें । यांचिया पाळणें कोण हित ॥२॥

पुत्र पत्नी बंधु सोयरीं खाणोरीं । यांचा कोण धरी संग आतां ॥३॥

पिंड हा उसना आणिला पांचांचा । सेकीं लागे ज्याचा त्यासी देणें ॥४॥

तुका म्हणे नाहीं आणिक सोइरें । तुजविण दुसरें पांडुरंगा ॥५॥

१६७९

ऐसें सत्य माझें येईंल अंतरा । तरि मज करा कृपा देवा ॥१॥

वचनांसारिखें तळमळी चत्ति । बाहेरि तो आंत होइल भाव ॥ध्रु.॥

तरि मज ठाव द्यावा पायांपाशीं । सत्यत्वें जाणसी दास खरा ॥२॥

तुका म्हणे सत्य निकट सेवकें । तरि च भातुकें प्रेम द्यावें ॥३॥

१६८०

आदि वर्तमान जाणसी भविष्य । मागें पुढें नीस संचिताचा ॥१॥

आतां काय देऊं पायांपें परिहार । जाणां तो विचार करा देवा ॥ध्रु.॥

आपुलें तें येथें काय चाले केलें । जोडावे ते भले हात पुढें ॥२॥

तुका म्हणे फिके बोल माझे वारा । कराल दातारा होईंल तें ॥३॥

१६८१

सुखें न मनी अवगुण । दुःख भोगी त्याचें कोण ॥१॥

हें कां ठायींचें न कळे । राती करा झांकुनि डोळे ॥ध्रु.॥

चालोनि आड वाटे । पायीं मोडविले कांटे ॥२॥

तुका म्हणे कोणा । बोल ठेवितो शाहाणा ॥३॥

१६८२

आम्ही न देखों अवगुणां । पापी पवित्र शाहाणा ॥१॥

अवघीं रूपें तुझीं देवा । वंदूं भावें करूं सेवा ॥ध्रु.॥

मज मुक्ती सवें चाड । नेणें पाषाण धातु वाड ॥२॥

तुका म्हणे घोटीं । विष अमृत तुजसाटीं ॥३॥

१६८३

मज नाहीं तुझ्या ज्ञानाची ते चाड । घेतां वाटे गोड नाम तुझें ॥१॥

नेणतें लेंकरूं आवडीचें तान्हें । बोलतों वचनें आवडीनें ॥ध्रु.॥

भक्ती नेणें कांहीं वैराग्य तें नाहीं । घातला विठाईं भार तुज ॥२॥

तुका म्हणे नाचें निर्लज्ज होऊनि । नाहीं माझे मनीं दुजा भाव ॥३॥

१६८४

काय माझी संत पाहाती जाणीव । सर्व माझा भावत्यांचे पायीं ॥१॥

कारण सरतें करा पांडुरंगीं । भूषणाची जगीं काय चाड ॥ध्रु.॥

बोबडा उत्तरीं म्हणें हरिहरि । आणीक भीकारी नेणें दुजें ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही विठ्ठलाचे दास । करितों मी आस उच्छिष्टाची॥३॥

१६८५

जीवाचें जीवन अमृताची तनु । ब्रम्हांड भूषणु नारायण ॥१॥

सुखाचा सांगात अंतकासी अंत । निजांचा निवांत नारायण ॥ध्रु.॥

गोडाचें ही गोड हर्षाचें ही कोड । प्रीतीचा ही लाड नारायण ॥२॥

भावाचा निज भाव नांवांचा हा नांव । अवघा पंढरिराव अवतरलासे ॥३॥

तुका म्हणे जें हें साराचें हें सार । माझा अंगीकार तेणें केला ॥४॥

१६८६

आतां मी सर्वथा नव्हें गा दुर्बळ । यातिहीनकुळ दैन्यवाणा ॥१॥

माय रखुमाईं पांडुरंग पिता । शुद्ध उभयतां पक्ष दोन्ही ॥ध्रु.॥

बापुडा मी नव्हें दुर्बळ ठेंगणा । पांगिला हा कोणा आणिकांसी ॥२॥

दृष्ट नव्हों आम्ही अभागी अनाथ । आमुचा समर्थ कैवारी हा ॥३॥

संवसार आम्हां सरला सकळ । लपोनियां काळ ठेला धाकें ॥४॥

तुका म्हणे जालों निर्भर मानसीं । जोडलिया रासी सुखाचिया ॥५॥

१६८७

केलें नाहीं मनीं तया घडे त्याग । उबगें उद्वेग नाहीं चित्ती ॥१॥

देव चि हा जाणे अंतरींचा भाव । मिथ्या तो उपाव बाह्य रंग ॥ध्रु.॥

त्यागिल्याचें ध्यान राहिलें अंतरीं । अवघी ते परी विटंबना ॥२॥

तुका म्हणे आपआपण्यां विचारा । कोण हा दुसरा सांगे तुम्हां ॥३॥

१६८८

हित व्हावें तरी दंभ दुरी ठेवा । चित्त शुद्ध सेवा देवाची हे ॥१॥

आवडी विठ्ठल गाईंजे एकांतीं । अलभ्य ते येती लाभ घरा ॥ध्रु.॥

आणीकां अंतरीं निदावी वसति । करावी हे शांती वासनेची ॥२॥

तुका म्हणे बाण हा चि निर्वाणींचा । वाउगी हे वाचा वेचूं नये ॥३॥

१६८९

हो कां नर अथवा नारी । ज्यांचा आवडता हरि ॥१॥

ते मज विठोबासमान । नमूं आवडी ते जन ॥ध्रु.॥

ज्याचें अंतर निर्मळ । त्याचें सबाह्य कोमळ ॥२॥

तुका म्हणे भावें । जिव्हें प्रेम वोसंडावें ॥३॥

१६९०

हरिची हरिकथा नावडे जया । अधम म्हणतां तया वेळ लागे ।

मनुष्यदेहीं तया नाट लागलें । अघोर साधिलें कुंभपाक ॥१॥

कासया जन्मा आला तो पाषाण । जंत कां होऊन पडिला नाहीं ।

उपजे मरोनि वेळोवेळां भांड । परिलाज लंड न धरी कांहीं ॥ध्रु.॥

ऐसियाची माता कासया प्रसवली । वर नाहीं घातली मुखावरी ।

देवधर्मांविण तो हा चांडाळ नर । न साहे भूमि भार क्षणभरी ॥२॥

राम म्हणतां तुझें काय वेचेल । कां हित आपुलें न विचारिसी ।

जन्मोजन्मींचा होईंल नरकीं । तुका म्हणे चुकी जरी यासी ॥३॥

१६९१

उपेक्षिला येणें कोणी शरणागत । ऐसी नाहीं मात आईंकिली ॥१॥

आतां काय ब्रीद सांडील आपुलें । ठायींचें धरिलें जाणोनियां ॥ध्रु.॥

माझ्या दोषासाटीं होइल पाठमोरा । ऐसा कोण पुरा भोग बळी ॥२॥

तुका म्हणे रूप आमुच्या कैवारें । धरिलें गोजिरें चतुर्भुज ॥३॥

१६९२

आवडीसारिखें संपादिलें सोंग । अनंत हें मग जालें नाम ॥१॥

कळे ऐशा वाटा रचिल्या सुलभा । दुर्गम या नभाचा ही साक्षी ॥ध्रु.॥

हातें जेवी एक मुखीं मागे घांस । माउली जयास तैसी बाळा ॥२॥

तुका म्हणे माझें ध्यान विटेंवरी । तैसी च गोजिरी दिसे मूर्ति ॥३॥

१६९३

धन्य मी मानीन आपुलें संचित । राहिलीसे प्रीत तुझे नामीं ॥१॥

धन्य जालों आतां यासि संदेह नाहीं । न पडों या वाहीं काळा हातीं ॥ध्रु.॥

ब्रम्हरस करूं भोजन पंगती । संतांचे संगती सर्वकाळ ॥२॥

तुका म्हणे पोट धालें चि न धाये । खादलें चि खायें आवडीनें ॥३॥

१६९४

आवडी न पुरे सेवितां न सरे । पडियेली धुरेसवें गांठी ॥१॥

न पुरे हा जन्म हें सुख सांटितां । पुढती ही आतां हें चि मागों ॥ध्रु.॥

मारगाची चिंता पालखी बैसतां । नाहीं उसंतितां कोसपेणी ॥२॥

तुका म्हणे माझी विठ्ठल माउली । जाणे ते लागली भूक तान ॥३॥

१६९५

नाहीं त्रिभुवनीं सुख या समान । म्हणऊनि मन स्थिरावलें ॥१॥

धरियेलीं जीवीं पाउलें कोमळीं । केली एकावळी नाममाळा ॥ध्रु.॥

शीतळ होऊनियां पावलों विश्रांती । न साहे पुढती घाली चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे जाले सकळ सोहळे । पुरविले डोहळे पांडुरंगें ॥३॥

१६९६

मायबापापुढें लाटिकें लेंकरूं । तैसे बोल करूं कवतुकें ॥१॥

कृपावंता घालीं प्रेमपान्हारस । वोळली वोरसे पांडुरंग ॥ध्रु.॥

नाहीं धीर खुंटी जवळी हुंबरे । ठायीं च पाखर कवळिते ॥२॥

तुका म्हणे मज होऊं नेदी सीण । कळों नेदी भिन्न आहे ऐसें ॥३॥

१६९७

आठवों नेंदी आवडी आणीक । भरूनियां लोक तिन्ही राहे ॥१॥

मन धांवे तेथें तिचें चि दुभतें । संपूर्ण आइतें सर्वकाळ ॥ध्रु.॥

न लगे वोळावीं इंद्रियें धांवतां । ठाव नाहीं रिता उरों दिला ॥२॥

तुका म्हणे समपाउलाचा खुंट । केला बळकट हालों नेदी ॥३॥

१६९८

उत्तम घालावें आमुचिये मुखीं । निवारावें दुःखी होऊनि तें ॥१॥

न बैसे न वजे जवळूनि दुरी । मागें पुढें वारी घातपात ॥ध्रु.॥

नाहीं शंका असो भलतिये ठायीं । मावळलें पाहीं द्वैताद्वैत ॥२॥

तुका म्हणे भार घेतला विठ्ठलें । अंतरीं भरलें बाहए रूप ॥३॥

१६९९

आम्हां अळंकार मुद्रांचे शृंगार । तुळसीचे हार वाहों कंठीं ॥१॥

लाडिके डिंगर पंढरिरायाचे । निरंतर वाचे नामघोष ॥ध्रु.॥

आम्हां आणिकांची चाड चि नाहीं । सर्व सुखें पायीं विठोबाच्या ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही नेघों या मुक्ती । एकविण चित्ती दुजें नाहीं ॥३॥

१७००

चला पंढरीसी जाऊं । रखुमादेवीवरा पाहूं ॥१॥

डोळे निवतील कान । मना तेथें समाधान ॥ध्रु.॥

संतां महंतां होतील भेटी । आनंदें नाचों वाळवंटीं ॥२॥

तें तीर्थांचे माहेर । सर्वसुखाचें भांडार ॥३॥

जन्म नाहीं रे आणीक । तुका म्हणे माझी भाक ॥४॥

१७०१

पैल घरीं जाली चोरी । देहा करीं बोंब ॥१॥

हाबा हाबा करिसी काये । फिराऊनि नेट्यां वायें ॥ध्रु.॥

सांडुनियां शुद्धी । निजलासी गेली बुद्धी ॥२॥

चोरीं तुझा काढला बुर । वेगळें भावा घातलें दूर ॥३॥

भलतियासी देसी वाव । लाहेसि तूं एवढा ठाव ॥४॥

तुका म्हणे अझुनि तरी । उरलें तें जतन करीं ॥५॥

१७०२

किती वेळा खादला दगा । अझून कां जागसी ना ॥१॥

लाज नाहीं हिंडतां गांवें । दुःख नवें नित्य नित्य ॥ध्रु.॥

सवें चोरा हातीं फांसे । देखतां कैसे न देखसी ॥२॥

तुका म्हणे सांडिती वाट । तळपट करावया ॥३॥

१७०३

मुदलामध्यें पडे तोटा । ऐसा खोटा उदीम ॥१॥

आणिकांची कां लाज नाहीं । आळसा जिहीं तजिलें ॥ध्रु.॥

एके सांते सरिखीं वित्ते । हानि हित वेगळालीं ॥२॥

तुका म्हणे हित धरा । नव्हे पुरा गांवढाळ ॥३॥

१७०४

निरोप सांगतां । न धरीं भय न करीं चिंता ॥१॥

असो ज्याचें त्याचे त्याचे माथां । आपण करावी ते कथा ॥ध्रु.॥

उतरावा भार । किंवा न व्हावें सादर ॥२॥

तुका म्हणे धाक । तया इह ना परलोक ॥३॥

१७०५

शूरत्वासी मोल । नये कामा फिके बोल ॥१॥

केला न संडी कैवाड । जीवेंसाटीं तों हे होड ॥ध्रु.॥

धीर तो कारण । साह्य होतो नारायण ॥२॥

तुका म्हणे हरि । दासां रक्षितो निर्धारीं ॥३॥

१७०६

हरिच्या दासां भये । ऐसें बोलों तें ही नये ॥१॥

राहोनियां आड । उभा देव पुरवी कोड ॥ध्रु.॥

हरिच्या दासां चिंता । अघटित हे वार्ता ॥२॥

खावे ल्यावें द्यावें । तुका म्हणे पुरवावें ॥३॥

१७०७

दासां सर्व काळ । तेथें सुखाचे कल्लोळ ॥१॥

जेथें वसती हरिदास । पुण्य पिके पापा नास ॥ध्रु.॥

फिरे सुदर्शन । घेऊनियां नारायण ॥२॥

तुका म्हणे घरीं । होय म्हणियारा कामारी ॥३॥

१७०८

आमचा स्वदेश । भुवनत्रयामध्यें वास ॥१॥

मायबापाचीं लाडकीं । कळों आलें हें लौकिकीं ॥ध्रु.॥

नाहीं निपराद । कोणां आम्हांमध्यें भेद ॥२॥

तुका म्हणे मान । अवघें आमचें हें धन ॥३॥

१७०९

काय ढोरापुढें घालूनि मिष्टान्न । खरा विलेपन चंदनाचें ॥१॥

नको नको देवा खळाची संगति । रस ज्या पंगती नाहीं कथे ॥ध्रु.॥

काय सेज बाज माकडा विलास । अळंकारा नास करुनी टाकी ॥२॥

तुका म्हणे काय पाजूनि नवनीत । सर्पा विष थीत अमृताचें ॥३॥

१७१०

आनंदें एकांतीं प्रेमें वोसंडत । घेऊं अगणित प्रेमसुख ॥१॥

गोप्य धन वारा लागों यास । पाहों नेदूं वास दुर्जनासी ॥ध्रु.॥

झणी दृष्टि लागे आवडीच्या रसा । सेवूं जिरे तैसा आपणासी ॥२॥

तुका म्हणे हें बहु सकुमार । न साहावे भार वचनाचा ॥३॥

१७११

मोक्षपदें तुच्छ केलीं याकारणें । आम्हां जन्म घेणें युगायुगीं ॥१॥

विटे ऐसें सुख नव्हे भक्तिरस । पुडतीपुडती आस सेवावें हें ॥ध्रु.॥

देवा हातीं रूप धरविला आकार । नेदूं निराकार होऊं त्यासी ॥२॥

तुका म्हणे चत्ति निवांत राहिलें । ध्याई तीं पाउलें विटेवरि ॥३॥

१७१२

नको बोलों भांडा । खीळ घालुन बैस तोंडा ॥१॥

ऐक विठोबाचे गुण । करीं सादर श्रवण ॥ध्रु.॥

प्रेमसुखा आड । काय वाजातें चाभाड ॥२॥

तुका म्हणे हिता । कां रे नागवसी थीता ॥३॥

१७१३

अति जालें उत्तम वेश्येचें लावण्य । परि ते सवासीण न म्हणावी ॥१॥

उचित अनुचित केले ठाया ठाव । गुणां मोल वाव थोरपण ॥ध्रु.॥

शूरत्वावांचूनि शूरांमाजी ठाव । नाहीं आयुर्भाव आणिलिया ॥२॥

तुका म्हणे सोंग पोटाचे उपाय । कारण कमाईंविण नाहीं ॥३॥

१७१४

शूरां साजती हतियारें । गांढव्या हासतील पोरें ॥१॥

काय केली विटंबण । मोतीं नासिकावांचून ॥ध्रु.॥

पतिव्रते रूप साजे । सिंदळ काजळ लेतां लाजे ॥२॥

दासी पत्नी सुता । नव्हे सरी एक पिता ॥३॥

मान बुद्धीवंतां । थोर न मनिती पिता ॥४॥

तुका म्हणे तरी । आंत शुद्ध दंडे वरी ॥५॥

१७१५

काय केलें जळचरीं । ढीवर त्यांच्या घातावरी ॥१॥

हा तों ठायींचा विचार । आहे यातिवैराकार ॥ध्रु.॥

श्वापदातें वधी । निरपराधें पारधी ॥२॥

तुका म्हणे खळ । संतां पीडिती चांडाळ ॥३॥

१७१६

वाइटानें भलें । हीनें दाविलें चांगलें ॥१॥

एकाविण एका । कैचें मोल होतें फुका ॥ध्रु.॥

विषें दाविलें अमृत । कडू गोड घातें हित ॥२॥

काळिमेनें ज्योती । दिवस कळों आला राती ॥३॥

उंच निंच गारा । हिरा परिस मोहरा ॥४॥

तुका म्हणे भले । ऐसे नष्टांनीं कळले ॥५॥

१७१७

असो खळ ऐसे फार । आम्हां त्यांचे उपकार ॥१॥

करिती पातकांची धुनी । मोल न घेतां साबनीं ॥ध्रु.॥

फुकाचे मजुर । ओझें वागविती भार ॥२॥

पार उतरुन म्हणे तुका । आम्हां आपण जाती नरका ॥३॥

१७१८

संत पंढरीस जाती । निरोप धाडीं तया हातीं ॥१॥

माझा न पडावा विसर । तुका विनवितो किंकर ॥ध्रु.॥

केरसुणी महाद्वारीं । ते मी असें निरंतरीं ॥२॥

तुमचे पायीं पाइतन । मोचे माझे तन मन ॥३॥

तांबुलाची पिकधरणी । ते मी असें मुख पसरूनि ॥४॥

तुमची इष्टा पंढरीराया । ते सारसुबी माझी काया ॥५॥

लागती पादुका । ते मी तळील मृत्तिका ॥६॥

तुका म्हणे पंढरिनाथा । दुजें न धरावें सर्वथा ॥७॥

१७१९

इच्छेचें पाहिलें । डोळीं अंतीं मोकलिलें ॥१॥

यांचा विश्वास तो काईं । ऐसें विचारूनि पाहीं ॥ध्रु.॥

सुगंध अभ्यंगें पाळितां । केश फिरले जाणतां ॥२॥

पिंड पाळितां ओसरे । अवघी घेऊनि मागें सरे ॥३॥

करितां उपचार । कोणां नाहीं उपकार ॥४॥

अल्प जीवन करीं । तुका म्हणे साधीं हरी ॥५॥

१७२०

यज्ञनिमित्त तें शरिरासी बंधन । कां रे तृष्णा वांयांविण वाढविली ॥१॥

नव्हे ते भक्ति परलोकसाधन । विषयांनीं बंधन केलें तुज ॥ध्रु.॥

आशा धरूनि फळाची । तीर्थी व्रतीं मुक्ति कैंचि ॥२॥

तुका म्हणे सिणसी वांया । शरण न वजतां पंढरिराया ॥३॥

१७२१

संध्या कर्म ध्यान जप तप अनुष्ठान । अवघें घडे नाम उच्चारितां ।

न वेचे मोल कांहीं लागती न सायास । तरी कां आळस करिसी झणी ॥१॥

ऐसें हे सार कां नेघेसी फुकाचें । काय तुझें वेचे मोल तया ॥ध्रु.॥

पुत्रस्नेहें शोक करी अजामेळ । तंव तो कृपाळ जवळी उभा ।

अनाथांच्या नाथें घातला विमानीं । नेला उचलूनि परलोका ॥२॥

अंतकाळीं गणिका पक्षियाच्या छंदें । राम राम उच्चारिलें ।

तंव त्या दिनानाथा कृपा आली । त्यानें तयेसी वैकुंठा नेलें ॥३॥

अवचिता नाम आलिया हे गती । चिंतितां चित्ती जवळी असे ।

तुका म्हणे भावें स्मरा राम राम । कोण जाणे तये दशे ॥४॥

१७२२

दुष्टाचें चत्ति न भिन्ने अंतरीं । जरी जन्मवरी उपदेशिला ।

पालथे घागरी घातलें जीवन । न धरी च जाण तें ही त्याला ॥१॥

जन्मा येउनि तेणें पतन चि साधिलें । तमोगुणें व्यापिलें जया नरा ।

जळो जळो हें त्याचें ज्यालेपण । कासया हे आलें संवसारा ॥ध्रु.॥

पाषाण जीवनीं असतां कल्पवरी । पाहातां अंतरीं कोरडा तो ।

कुचर मुग नये चि पाका । पाहातां सारिखा होता तैसा ॥२॥

तुका म्हणे असे उपाय सकळां । न चले या खळा प्रेत्न कांहीं ।

म्हणऊनि संग न करितां भला । धरितां अबोला सर्व हित ॥३॥

१७२३

कासियानें पूजा करूं केशीराजा । हा चि संदेह माझा फेडीं आतां ॥१॥

उदकें न्हाणूं तरी स्वरूप तुझें । तेथें काय माझें वेचे देवा ॥ध्रु.॥

गंधाचा सुगंध पुष्पाचा परिमळ । तेथें मी दुर्बळ काय करूं ॥२॥

फळदाता तूंच तांबोल अक्षता । तरी काय आतां वाहों तुज ॥३॥

वाहूं दक्षिणा जरी धातु नारायण । ब्रम्ह तें चि अन्न दुजें काईं ॥४॥

गातां तूं ओंकार टाळी नादेश्वर । नाचावया थार नाहीं कोठें ॥५॥

तुका म्हणें मज अवघें तुझें नाम । धूप दीप रामकृष्णहरि ॥६॥

१७२४

गातां आइकतां कांटाळा जो करी । वास त्या अघोरीं कुंभपाकीं ॥१॥

रागें यमधर्म जाचविती तया । तु दिलें कासया मुख कान ॥ध्रु.॥

विषयांच्या सुखें अखंड जगासी । न वजे एकादशी जागरणा ॥२॥

वेचूनियां द्रव्य सेवी मद्यपान । नाहीं दिलें अन्न अतीतासी ॥३॥

तीर्थाटण नाहीं केले उपकार । पाळिलें शरीर पुष्ट लोभें ॥४॥

तुका म्हणे मग केला साहे दंड । नाइकती लंड सांगितलें ॥५॥

१७२५

तुझें म्हणवितां काय नास जाला । ऐकें बा विठ्ठला कीर्ती तुझी ॥१॥

परी तुज नाहीं आमचे उपकार । नामरूपा थार केलियाचे ॥ध्रु.॥

समूळीं संसार केला देशधडी । सांडिली आवडी ममतेची ॥२॥

लोभ दंभ काम क्रोध अहंकार । यांसी नाहीं थार ऐसें केलें ॥३॥

मृत्तिका पाषाण तैसें केलें धन । आपले ते कोण पर नेणों ॥४॥

तुका म्हणे जालों देहासी उदार । आणीक विचार काय तेथें ॥५॥

१७२६

जाऊनियां तीर्था काय तुवां केलें । चर्म प्रक्षाळिलें वरीं वरीं ॥१॥

अंतरींचें शुद्ध कासयानें जालें । भूषण तों केलें आपणया ॥ध्रु.॥

इंद्रावण फळ घोळिलें साकरा । भीतरील थारा मोडे चि ना ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं शांति क्षमा दया । तोंवरी कासया फुंदा तुम्ही ॥३॥

१७२७

बैसोनि निवांत शुद्ध करीं चित्त । तया सुखा अंतपार नाहीं ॥१॥

येऊनि अंतरीं राहील गोपाळ । सायासाचें फळ बैसलिया ॥ध्रु.॥

राम कृष्ण हरि मुकुंद मुरारि । मंत्र हा उच्चारीं वेळोवेळां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें देईंन मी दिव्य । जरी होइल भाव एकविध ॥३॥

१७२८

धन्य पुंडलिका बहु बरें केलें । निधान आणिलें पंढरिये ॥१॥

न पवीजे केल्या तपांचिया रासी । तें जनलोकांसी दाखविलें ॥ध्रु.॥

सर्वोत्तम तीर्थ क्षेत्र आणि देव । शास्त्रांनी हा भाव निवडिला ॥२॥

विष्णुपद गया रामधाम काशी । अवघीं पायांपाशीं विठोबाच्या ॥३॥

तुका म्हणे मोक्ष देखिल्या कळस । तात्काळ या नास अहंकाराचा ॥४॥

१७२९

धन्य ते पंढरी धन्य भीमातीर । आणियेलें सार पुंडलिकें ॥१॥

धन्य तो हि लोक अवघा दैवांचा । सुकाळ प्रेमाचा घरोघरीं ॥ध्रु.॥

धन्य ते ही भूमी धन्य तरुवर । धन्य ते सुरवर तीर्थरूप ॥२॥

धन्य त्या नरनारी मुखीं नाम ध्यान । आनंदें भवन गर्जतसे ॥३॥

धन्य पशु पक्षी कीटक पाषाण । अवघा नारायण अवतरला ॥४॥

तुका म्हणे धन्य संसारातें आलीं । हरिरंगीं रंगलीं सर्वभावें ॥५॥

१७३०

मायबाप करिती चिंता । पोर नाइके सांगतां ॥१॥

नको जाऊं देउळासी । नेतो बागुल लोकांसी ॥ध्रु.॥

कर्णद्वारें पुराणिक । भुलवी शब्दें लावी भीक ॥२॥

वैष्णवां संगती । हातीं पडलीं नेणों किती ॥३॥

आम्हां कैंचा मग । करिसी उघडियांचा संग ॥४॥

तुका म्हणे जाणें नरका । त्यांचा उपदेश आइका ॥५॥

१७३१

मन माझें चपळ न राहे निश्चळ । घडी एकी पळ स्थिर नाहीं ॥१॥

आतां तूं उदास नव्हें नारायणा । धांवें मज दीना गांजियेलें ॥ध्रु.॥

धांव घालीं पुढें इंद्रियांचे ओढी । केलें तडातडी चत्ति माझें ॥२॥

तुका म्हणे माझा न चले सायास । राहिलों हे आस धरुनी तुझी ॥३॥

१७३२

मागतियाचे दोनि च कर । अमित भांडार दातियाचें ॥१॥

काय करूं आतां कासयांत भरूं । हा मज विचारु पडियेला ॥ध्रु.॥

एकें सांटवणें प्रेमें वोसंडलीं । जिव्हा हे भागली करितां माप ॥२॥

तुका म्हणे आतां आहे तेथें असो । अंखुनियां बैसों पायांपाशीं ॥३॥

१७३३

जिचें पीडे बाळ । प्राण तयेचा विकळ ॥१॥

ऐसा मातेचा स्वभाव । सूत्र दोरी एक जीव ॥ध्रु.॥

सुखाची विश्रांती । उमटे मातेचिये चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे संत । तुम्ही बहु कृपावंत ॥३॥

१७३४ या

वें माहेरास । हे च सर्वकाळ आस ॥१॥

घ्यावी उच्छिष्टाची धणी । तीर्थ इच्छी पायवणी ॥ध्रु.॥

भोग उभा आड । आहे तोंवरी च नाड ॥२॥

तुका म्हणे देवें । माझें सिद्धी पाववावें ॥३॥

१७३५

लेंकराचें हित । वाहे माउलीचें चित्त ॥१॥

ऐसी कळवळ्याची जाती । करी लाभेंविण प्रीती ॥ध्रु.॥

पोटीं भार वाहे । त्याचें सर्वस्व ही साहे ॥२॥

तुका म्हणे माझें । तैसे तुम्हां संतां ओझें ॥३॥

१७३६

आम्हां गांजी जन । तरि कां मेला नारायण ॥१॥

जालों पोरटीं निढळें । नाहीं ठाव बुड आळें ॥ध्रु.॥

आम्हीं जना भ्यावें। तरि कां न लाजिजे देवें ॥२॥

तुका म्हणे देश । जाला देवाविण ओस ॥३॥

१७३७

तुम्ही पाय संतीं । माझे ठेवियेले चित्ती ॥१॥

आतां बाधूं न सके काळ । जालीं विषम शीतळ ॥ध्रु.॥

भय नाहीं मनीं । देव वसे घरीं रानीं ॥२॥

तुका म्हणे भये । आतां स्वप्नीं ही नये ॥३॥

१७३८

काळाचे ही काळ । आम्ही विठोबाचे लडिवाळ ॥१॥

करूं सत्ता सर्वां ठायी । वसों निकटवासें पायीं ॥ध्रु.॥

ऐसी कोणाची वैखरी । वदे आमुचे समोरी ॥२॥

तुका म्हणे बाण । हातीं हरिनाम तीक्ष्ण ॥३॥

१७३९

जन्मा येऊन उदार जाला । उद्धार केला वंशाचा । मेळवूनि धन मेळवी माती । सदा विपत्ती भोगीतसे ॥१॥

नाम घेतां न मिळे अन्न । नव्हे कारण देखिलिया । धर्म करितां ऐके कानीं । बांधे निजोनि डोकियासी ॥ध्रु.॥

घरा व्याही पाहुणा आला । म्हणे त्याला बरें नाहीं । तुमचे गावीं वैद्य आहे । बैसोनि काय प्रयोजन ॥२॥

उजवूं किती होतिल पोरें । मरतां बरें म्हणे यांसी । म्हणऊनि देवा नवस करी । दावी घरींहुनि बोनें ॥३॥

पर्वकाळीं भट घरासी आला । बोंब घाला म्हणे पोरां । तुमचा उणा होईंल वांटा । काळ पिठासी आला ॥४॥

दाढी करितां अडका गेला । घरांत आला बाइलेपें । म्हणे आतां उगवीं मोडी । डोईं बोडीं आपुली ॥५॥

तीर्थ स्वप्नीं नेणें गंगा । पूजन लिंगा गांविंचिया । आडकुनि दार बैसे दारीं । आल्या घर म्हणे ओस ॥६॥

तुका म्हणे ऐसे आहेत गा हरी । या ही तारीं जीवांसी । माझ्या भय वाटे चित्ती । नरका जाती म्हणोनि ॥७॥

१७४०

जाणे वर्तमान । परि तें न वारे त्याच्याने ॥१॥

तो ही कारणांचा दास । देव म्हणवितां पावे नास ॥ध्रु.॥

वेची अनुष्ठान । सिद्धी कराया प्रसन्न ॥२॥

तुका म्हणे त्याचें । मुदल गेलें हाटवेचें ॥३॥

१७४१

घातला दुकान । पढीये तैसा आहे वान ॥१॥

आम्ही भांडारी देवाचे । द्यावें घ्यावें माप वाचे ॥ध्रु.॥

उगवूं जाणों मोडी । जाली नव्हे त्याची जोडी ॥२॥

तुका म्हणे पुडी । मोल तैसी खरी कुडी ॥३॥

१७४२

सादाविलें एका । सरें अवघियां लोकां ॥१॥

आतां आवडीचे हातीं । भेद नाहीं ये पंगती ॥ध्रु.॥

मोकळी च पोतीं । नाहीं पुसायाची गुंती ॥२॥

तुका म्हणे बरा । आहे ढसाळ वेव्हारा ॥३॥

१७४३

तडामोडी करा । परि उत्तम तें भरा ॥१॥

जेणें खंडे एके खेपे । जाय तेथें लाभें वोपे ॥ध्रु.॥

दाविल्या सारिखें । मागें नसावें पारिखें ॥२॥

मागें पुढें ॠण । तुका म्हणे फिटे हीण ॥३॥

१७४४

नसावें ओशाळ । मग मानिती सकळ ॥१॥

जाय तेथें पावे मान । चाले बोलिलें वचन ॥ध्रु.॥

राहों नेदी बाकी । दान ज्याचें त्यासी टाकी ॥२॥

होवा वाटे जना । तुका म्हणे साटीं गुणां ॥३॥

अनघडसिद्धाच्या शब्देंकरून रामेश्वरभटाच्या शरीरीं दाह जाला तो ज्यानें शमला तो अभंग ॥ १ ॥

१७४५

चित्त शुद्ध तरी शत्रु मित्र होती । व्याघ्र हे न खाती सर्प तया ॥१॥

विष तें अमृत अघातें हित । अकर्तव्य नीत होय त्यासी ॥ध्रु.॥

दुःख तें देईंल सर्व सुख फळ । होतील शीतळ अग्निज्वाळा ॥२॥

आवडेल जीवां जीवाचे परी । सकळां अंतरीं एक भाव ॥३॥

तुका म्हणे कृपा केली नारायणें । जाणियेते येणें अनुभवें ॥४॥

१७४६

लाज वाटे मज मानिती हे लोक । हें तों नाहीं एक माझे अंगी ॥१॥

मजुनि झिजलों मापाचिया परी । जाळावी हे थोरी लाभाविण ॥ध्रु.॥

कोमळ कंटक तीक्षण अगरीं । पोचट ते वरी अंगकांति ॥२॥

चित्रींचे लेप शृंगारिलें निकें । जीवेंविण फिकें रूप त्याचें ॥३॥

तुका म्हणे दिसें वांयां गेलों देवा । अनुभव ठावा नाहीं तेणें ॥४॥

१७४७

बोलविसी माझें मुख । परी या जना वाटे दुःख ॥१॥

जया जयाची आवडी । तया लागीं तें चरफडी ॥ध्रु.॥

कठीण देतां काढा । जल्पे रोगी मेळवी दाढा ॥२॥

खाऊं नये तें चि मागे । निवारितां रडों लागे ॥३॥

वैद्या भीड काय । अतित्याईं जीवें जाय ॥४॥

नये भिडा सांगों आन । पथ्य औषधाकारण ॥५॥

धन माया पुत्र दारा । हे तों आवडी नरका थारा ॥६॥

तुका म्हणे यांत । आवडे ते करा मात ॥७॥

१७४८

पतिव्रते आनंद मनीं । सिंदळ खोंचे व्यभिचारवचनीं ॥१॥

जळो वर्म लागो आगी । शुद्धपण भलें जगीं ॥ध्रु.॥

सुख पुराणीं आचारशीळा । दुःख वाटे अनर्गळा ॥२॥

शूरा उल्हास अंगीं । गांढव्या मरण ते प्रसंगीं ॥३॥

शुद्ध सोनें उजळे अगी । हीन काळें धांवे रंगीं ॥४॥

तुका म्हणे तो चि हिरा । घनघायें निवडे पुरा ॥५॥

१७४९

चालिती आड वाटा । आणिकां द्राविती जे नीटा ॥१॥

न मनीं तयांचे उपकार । नाहीं जोडा तो गंव्हार ॥ध्रु.॥

विष सेवूनि वारी मागें । प्राण जातां जेणें संगें ॥२॥

बुडतां हाक मारी । ठाव नाहीं आणिकां वारी ॥३॥

तुका म्हणे न करीं हिंका । गुण घेऊन अवगुण टाका ॥४॥

१७५०

कुळींचे दैवत ज्याचें पंढरीनाथ । होईंन दासीसुत त्याचे घरीं ॥१॥

शुद्ध यातिकुळवर्णा चाड नाहीं । करीं भलते ठायीं दास तुझा ॥ध्रु.॥

पंढरीस कोणी जाती वारेकरी । होईंन त्यांचे घरीं पशुयाति ॥२॥

विठ्ठलचिंतन दिवसरात्रीं ध्यान । होईंन पायतन त्याचे पायीं ॥३॥

तुळसीवृंदावन जयाचे अंगणीं । होइन केरसुणी त्याचे घरीं ॥४॥

तुका म्हणे हा चि भाव माझ्या चित्ती । नाहीं आणिकां गती चाड मज ॥५॥

१७५१

अवघिया चाडा कुंटित करूनि । लावीं आपुली च गोडी । आशा मनसा तृष्णा कल्पना । करूनियां देशधडी ।

मीतूंपणापासाव गुंतलों । मिथ्या संकल्प तो माझा तोडीं । तुझिये चरणीं माझे दोन्ही पक्ष । अवघी करुनि दाखवीं पिंडी रे रे ॥१॥

माझें साच काय केलें मृगजळ । वर्णा याती कुळ अभिमान । कुमारी भातुकें खेळती कवतुकें । काय त्यांचें साचपण ॥ध्रु.॥

वेगळाल्या भावें चित्ती तडातोडी । केलों देशधडी मायाजाळें । गोत वत्ति माय बाप बहिणी सुत ।

बंधुवर्ग माझीं बाळें । एका एक न धरी संबंध पुरलिया । पातलिया जवळी काळें ।

जाणोनियां त्याग सर्वस्वें केला । सांभाळीं आपुलें जाळें ॥२॥

एकां जवळी धरी आणिकां अंतरीं । तीं काय सोयरीं नव्हतीं माझीं । एकांचे पाळण एकांसी भांडण ।

चाड कवणिये काजीं । अधिक असे उणें कवण कवण्या गुणें । हे माव न कळे चि तुझी । म्हणोनि चिंतनीं राहिलों श्रीपती । तुका म्हणे भाक माझी ॥३॥

१७५२

आणिकां छळावया जालासी शाहाणा । स्वहिता घातले खानें । आडिके पैके करूनि सायास । कृपणें सांचलें धन ।

न जिरे क्षीर श्वानासी भिक्षतां । याती तयाचा गुण । तारुण्यदशे अधम मातला । दवडी हात पाय कान ॥१॥

काय जालें यांस वांयां कां ठकले । हातीं सांपडलें टाकीतसे ।

घेउनि स्फटिकमणी टाकी चिंतामणी । नागवले आपुले इच्छे ॥ध्रु.॥

सिद्धीं सेविलें सेविती अधम । पात्रासारिखे फळ । सिंपिला मोतीं जन्मलें स्वाती ।

वरुषलें सर्वत्र जळ । कापुस पट नये चि कारणा । तयास पातला काळ ।

तें चि भुजंगें धरिलें कंठीं । मा विष जालें त्याची गरळ ॥२॥

भक्षूनि मिष्टान्न घृतसाकर । सहित सोलुनि केळें । घालुनियां घसां अंगोळिया ।

हाते वांत करू बळें । कुंथावयाची आवडी बोंबा । उन्हवणी रडवी बाळें ।

तुका म्हणे जे जैसें करिती । ते पवती तैसीं च फळें ॥३॥

१७५३

चंदनाचे गांवीं सर्पांच्या वसति । भोगिते ते होती द्वीपांतरीं ॥१॥

एका ओझें एका लाभ घडे देवा । संचिताचा ठेवा वेगळाला ॥ध्रु.॥

क्षीराची वसति अशुद्ध सेवावें । जवळी तें जावें भोगें दुरी ॥२॥

तुका म्हणे ऐसी बुद्धी ज्याची जड । त्याहुनि दगड बरे देवा ॥३॥

१७५४

तुज दिलें आतां करीं यत्न याचा । जीवाभाव-वाचाकायामन ॥१॥

भागलों दातारा सीण जाला भारी । आतां मज तारीं शरणागता ॥ध्रु.॥

नेणतां सोसिली तयाची आटणी । नव्हतां ही कोणी कांहीं माझीं ॥२॥

वर्म नेणें दिशा हिंडती मोकट । इंद्रियें सुनाट दाही दिशा ॥३॥

वेरझारीफेरा सिणलों सायासीं । आतां हृषीकेशी अंगिकारीं ॥४॥

तुका म्हणे मन इंद्रियांचे सोईं । धांवे यासी काईं करूं आतां ॥५॥

१७५५

स्वयें पाक करी । संशय तो चि धरी । संदेहसागरीं । आणीक परी बुडती ॥१॥

जाणे विरळा एक । जालें तेथींचे हें सुख । देखिले बहुतेक । पुसतां वाट चुकले ॥ध्रु.॥

तो चि जाणे सोंवळें । शोधी विकल्पाचीं मुळें । नाचती पाल्हाळें । जे विटाळें कोंडिले ॥२॥

तो चि साधी संधी । सावध त्रिकाळ जो बुद्धी । संदेहाचा संधी । वेठी आणि करियेले ॥३॥

अखंड ते ध्यान । समबुद्धी समाधान । सोंग वांयांविण । ते झांकून बैसती ॥४॥

करणें जयासाटीं । जो नातुडे कवणे आटी । तुका म्हणे साटी । चित्तवित्तेवांचूनि ॥५॥

१७५६

माझिया संचिता । दृढ देखोनि बळिवंता । पळसी पंढरिनाथा । भेणे आतां तयाच्या ॥१॥

तरि मज कळलासी । नव्हतां भेटी जाणीवेसी । एक संपादिसी । मान करिसी लोकांत ॥ध्रु.॥

तरि हें प्रारब्ध जी गाढें । कांहीं न चले तयापुढें । काय तुज म्यां कोंडें । रें सांकडें घालावें ॥२॥

भोगधीपति क्रियमाण । तें तुज नांगवे अजून । तरि का वांयांविण । तुज म्यां सीण करावा ॥३॥

तुज नव्हतां माझें कांहीं । परि मी न संडीं भक्तिसोईं । हो कां भलत्या ठायीं । कुळीं जन्म भलतैसा ॥४॥

तूं भितोसि माझिया दोषा । कांहीं मागणें ते आशा । तुका म्हणे ऐसा । कांहीं न धरीं संकोच ॥५॥

१७५७

लोकमान देहसुख । संपत्तिउपभोग अनेक । विटंबना दुःख । तुझिये भेटीवांचूनि ॥१॥

तरी मज ये भेट ये भेट । काय ठाकलासी नीट । थोर पुण्यें वीट । तुज दैवेंचि लाधली ॥ध्रु.॥

काय ब्रम्हज्ञान करूं कोरडें । रितें मावेचें मापाडें । भेटीविण कुडें । तुझिये अवघें मज वाटे ॥२॥

आत्मस्थितीचा विचार । काय करूं हा उद्धार। न देखतां धीर । चतुर्भुज मज नाहीं ॥३॥

रिद्धीसिद्धी काय करूं । अथवा अगम्य विचारू । भेटीविण भारु । तुझिये वाटे मज यांचा ॥४॥

तुजवांचूनि कांहीं व्हावें । ऐसें नको माझिया जीवें । तुका म्हणे द्यावें । दरुषण पायांचें ॥५॥

१७५८

तुझा म्हणवून तुज नेणें । ऐसें काय माझें जिणें ॥१॥

तरि मज कवणाचा आधार । करोनियां राहों धीर ॥ध्रु.॥

काय शब्दीं चि ऐकिला । भेटी नव्हतां गा विठ्ठला ॥२॥

तुका म्हणे आतां । अभय देई पंढरिनाथा ॥३॥

१७५९

उद्धवअक्रूरासी । आणीक व्यासआंबॠषी । रुक्मांगदाप्रल्हादासी । दाविलें तें दाखवीं ॥१॥

तरि मी पाहेन पाहेन । तुझे श्रीमुखचरण । उतावळि मन । तयाकारणें तेथें ॥ध्रु.॥

जनकश्रुतदेवा करीं । कैसा शोभलासी हरी । विदुराच्या घरीं । कण्या धरी कवतुकें ॥२॥

पांडवा अकांतीं । तेथें पावसी स्मरती । घातलें द्रौपदी । यागीं बिरडें चोळीचें ॥३॥

करी गोपीचें कवतुक । गाईंगोपाळांसी सुख । दावीं तें चि मुख । दृष्टी माझ्या आपुलें ॥४॥

तरि तूं अनाथाचा दाता । मागतियां शरणागतां । तुका म्हणें आतां । कोड पुरवीं हें माझें ॥५॥

१७६०

मागता भिकारी जालों तुझे द्वारीं । देई मज हरी कृपादान ॥१॥

प्रेम प्रीति नाम उचित करावें । भावें संचरावें हृदयामाजी ॥ध्रु.॥

सर्वभावें शरण आलों पांडुरंगा । कृपाळु तूं जगामाजी एक ॥२॥

तापत्रयें माझी तापविली काया । शीतळ व्हावया पाय तुझे ॥३॥

संबंधीं जनवाद पीडलों परोपरी । अंतरलों दुरी तुजसी तेणें ॥४॥

तुका म्हणे आतां तुझा शरणागता । करावें सनाथ मायबापा ॥५॥

१७६१

भाव नाहीं काय मुद्रा वाणी । बैसे बगळा निश्चळ ध्यानीं ॥१॥

न मनी नाम न मनी त्यासी । वाचाळ शब्द पिटी भासी ॥ध्रु.॥

नाहीं चाड देवाची कांहीं । छळणें टोंके तस्करघाईं ॥२॥

तुका म्हणे त्याचा संग । नको शब्द स्पर्शअंग ॥३॥

१७६२

दिनदिन शंका वाटे । आयुष्य नेणवतां गाढें ॥१॥

कैसीं भुललीं बापुडीं । दंबविषयांचे सांकडीं ॥ध्रु.॥

विसरला मरण । त्याची नाहीं आठवण ॥२॥

देखत देखत पाहीं । तुका म्हणे आठव नाहीं ॥३॥

१७६३

माझें मज आतां न देखें निरसतां । म्हणऊन आधार केला । संसाराची आस सांडुनि लौकिक । जीव भाव तुज दिला ।

नव्हतीं माझीं कोणी मी कवणांचा । अर्थ मोहो सांडवला ।

तारीं मारीं करीं भलतें दातारा । होऊन तुझा आतां ठेलों रे ॥१॥

असो माझें कोडें तुज हे सांकडें । मी असेन निवाडें सुखरूप ।

बाळकासी चिंता काय पोटवेथा । जया शिरीं मायबाप ॥ध्रु.॥

पापपुण्यें श्रुति आटिल्या । शास्त्रांस न लगे चि ठाव । विधिनिषिधें गोविलीं पुराणें वेदांसी तो अहंभाव ।

ओंकाराचें मूळ व्यापिलें माया । तेथें न धरे च भाव । म्हणऊन काबाड सांडिलें उपसतां । धरिलें तुझें चि नांव ॥२॥

तनमनइंद्रियें ठेवूनि राहिलों । सर्व आशा तुझे पायीं । तप तीर्थ दान करवूं कवणा । हातीं अधीन तें मज काईं ।

आहिक्यें परत्रें चाड नाहीं सर्वथा । जन्म सदा मज देहीं । मायामोहपाश करीं विष तैसें । तुका म्हणे माझ्याठायीं ॥३॥

१७६४

तुझें नाम गोड नाम गोड । पुरे कोड सकळ ही ॥१॥

रसना येरां रसां विटे । घेतां घोट अधिक हें ॥ध्रु.॥

आणिकां रसें मरण गांठी । येणें तुटी संसारें ॥२॥

तुका म्हणे आहार जाला । हा विठ्ठला आम्हांसी ॥३॥

१७६५

धालों सुखें ढेकर देऊं । उमटे जेवूं तोंवरी ॥१॥

क्रीडा करूं निरांजनीं । न पुरे धणी हरिसवें ॥ध्रु.॥

अवघे खेळों अवघ्यामधीं । डाईं न पडों ऐसी बुद्धी ॥२॥

तुका म्हणे वांचवीत । आम्हां सत्ता समर्थ ॥३॥

१७६६

एकल्या नव्हे खेळ चांग । धरिला संग म्हणऊनि ॥१॥

उमटे तेव्हां कळे नाद । भेदाभेद निवडेना ॥ध्रु.॥

दुसरा परी एक ऐसा । वजे रिसा निकुरें ही ॥२॥

तुका म्हणे कळत्यां कळे । येर खेळे खेळ म्हुण ॥३॥

१७६७

बोलविले जेणें । तो चि याचें गुह्य जाणे ॥१॥

मी तों काबाडाचा धनी । जेवूं मागावें थिंकोनि ॥ध्रु.॥

मजुराच्या हातें । माप जालें गेलें रितें ॥२॥

जाला पुरविता । पांडुरंग माझा पिता ॥३॥

मायबापासवें । बाळें कौतुकें खेळावें ॥४॥

जैसा करिती धंदा । तैसा पडोनियां छंदा ॥५॥

त्याच्या साच गाईं म्हैसी । येणें खेळावें मातीशीं ॥६॥

तुका म्हणे बोल । माझा बोलतो विठ्ठल ॥७॥

१७६८

कां हो तुम्ही माझी वदविली वाणी । नेदा हे निवडूनि पांडुरंगा ॥१॥

आणीक म्यां कोणां पुसावा विचार । मुळीं संवसार दुराविला ॥ध्रु.॥

स्वामिसेवा म्हुण घेतली पदरीं । सांगितलें करीं कारण तें ॥२॥

तुका म्हणें नाहीं शिकविलें जेणें । तो याच्या वचनें उगा राहे ॥३॥

१७६९

सेवकासी आज्ञा स्वामीची प्रमाण । जोंवरी हा प्राण जाय त्याचा ॥१॥

आणिकांचा धाक न धरावा मनीं । निरोपावचनीं टळों नये ॥ध्रु.॥

समय सांभाळूनि आगळें उत्तर । द्यावें भेदी वज्र तपायरी ॥२॥

तुका म्हणे तरी म्हणवावें सेवक । खादलें तें हाक अन्न होय ॥३॥

१७७०

नये पुसों आज्ञा केली एकसरें । आम्हांसी दुसरें आतां नाहीं ॥१॥

ज्याचें तो बळिवंत सर्व निवारिता । आम्हां काय चिंता करणें लागें ॥ध्रु.॥

बुद्धीचा जनिता विश्वाचा व्यापक । काय नाहीं एक अंगीं तया ॥२॥

तुका म्हणे मज होईंल वारिता । तरी काय सत्ता नाहीं हातीं ॥३॥

१७७१

बळिवंत आम्ही समर्थाचे दास । घातली या कास कळिकाळासी ॥१॥

तेथें मानसाचा कोण आला पाड । उलंघोनि जड गेलों आधीं ॥ध्रु.॥

संसाराचे बळी साधिलें निधान । मारिले दुर्जन षडवर्ग ॥२॥

तुका म्हणे एक उरला धरिता ठाव । येर केले वाव तृणवत ॥३॥

१७७२

एका गावें आम्हीं विठोबाचे नाम । आणिकांपें काम नाहीं आतां ॥१॥

मोडूनियां वाटा सूक्ष्म सगर । केला राज्यभार चाले ऐसा ॥ध्रु.॥

लावूनि मृदांग टाळश्रुतिघोष । सेवूं ब्रम्हरस आवडीनें ॥२॥

तुका म्हणे महापातकी पतित । ऐसियांचे हित हेळामात्रें ॥३॥

१७७३

वाचाचापल्ये बहु जालों कुशळ । नाहीं बीजमूळ हाता आलें ॥१॥

म्हणोनि पंढरिराया दुखी होतें मन । अंतरींचे कोण जाणे माझें ॥ध्रु.॥

पूज्य जालों अंगा आला अभिमान । पुढील कारण खोळंबलें ॥२॥

तुका म्हणे खूण न कळे चि निरुती । सांपडलों हातीं अहंकाराचे ॥३॥

१७७४

आतां काढाकाढी करीं बा पंढरिराया । नाहीं तरी वांयां गेलों दास ॥१॥

जाणतां बैसलों दगडाचे नावे । तिचा धर्म घ्यावे प्राण हा चि ॥ध्रु.॥

मनाचा स्वभाव इंद्रियांचे ओढी । पतनाचे जोडी वरी हांव ॥२॥

तुका म्हणे जाली अंधळ्याची परी । आतां मज हरी वाट दावीं ॥३॥

१७७५

सज्जन तो शब्द सत्य जो मानी । छळी दुर्जन आणिकांसी ॥१॥

एक गुण तो केला दोंठायीं । ज्याचा त्यास पाहीं जैसा तैसा ॥ध्रु.॥

भाविक शब्द बोले वाणीचा । लटिका वाचा वाचाळ तो ॥२॥

परउपकार घडे तो भला । नाठ्याळ तया दया नाहीं ॥३॥

जाणीवंत तो पायरी जाणे । अधम तो नेणे खुंट जैसा ॥४॥

हित तें अनहित केलें कैसें । तुका म्हणे पिसें लागलें यास ॥५॥

१७७६

तुझें नाम मुखीं न घेतां आवडी । जिव्हा ते चि घडी झडो माझी ॥१॥

हें मज देई हें मज देई । आणिक दुजें कांहीं न मगें तुज ॥ध्रु.॥

बहिर कान तुझी कीर्ती नाइकतां । पाय न देखतां जात डोळे ॥३॥

मना तुझें ध्यान नाहीं नित्य काळ । धिग तें चांडाळ जळो जळो ॥३॥

हातपाय तेणें पंथ न चलतां । जावे ते अनंता गळोनियां ॥४॥

तुजविण जिणें नाहीं मज चाड । तुका म्हणे गोड नाम तुझें ॥५॥

१७७७.

म्हणसी होऊनी निश्चिंता । हरूनियां अवघी चिंता । मग जाऊं एकांता

भजन करूं । संसारसंभ्रमें आशा लागे पाठी । तेणें जीवा साटी होईंल तुझ्या ॥१॥

सेकीं नाडसील नाडसील । विषयसंगें अवघा नाडसील । मागुता पडसील भवडोहीं ॥ध्रु.॥

शरीर सकळ मायेचा बांधा । यासी नाहीं कधीं अराणूक । करिती तडातोडी ।

आंत बाह्यात्कारीं । ऐसे जाती चारी दिवस वेगीं ॥२॥

मोलाची घडी जाते वांयांविण । न मिळे मोल धन देतां कोडी ।

जागा होई करीं हिताचा उपाय । तुका म्हणे हाय करिसी मग ॥३॥

१७७८

कनवाळू कृपाळू भक्तांलागीं मोही । गजेंद्राचा धांवा तुवां केला विठाईं ॥१॥

पांडुरंगे ये वो पांडुरंगे । जीवाचे जिवलगे ये वो पांडुरंगे ॥ध्रु.॥

भक्तांच्या कैवारें कष्टलीस विठ्ठले । आंबॠषीकारणें जन्म दाहा घेतले ॥२॥

प्रल्हादाकारणें स्तंभीं अवतार केला । विदारूनि दैत्य प्रेमपान्हा पाजिला ॥३॥

उपमन्याकारणें कैसी धांवसी लवलाहीं । पाजी प्रेमपान्हा क्षीरसागराठायीं ॥४॥

कौरवीं पांचाळी सभेमाजी आणिली । वस्त्रहरणीं वस्त्रें कैसी जाली माउली ॥५॥

दुर्वास पातला धर्मा छळावया वनीं । धांवसी लवलाहीं शाखादेठ घेऊनि ॥६॥

कृपाळू माउली भुक्तिमुक्तिभांडार । करीं माझा अंगीकार तुका म्हणे विठ्ठले ॥७॥

१७७९

कवणा पाषाणासी धरूनि भाव । कवणावरी पाव ठेवूं आतां ।

म्हणऊनि निश्चित राहिलों मनीं । तूं चि सर्वां खाणी देखोनियां ॥१॥

कवणाचें कारण न लगे कांहीं । सर्वांठायीं तूं एक।

कायावाचामन ठेविलें तुझ्या पायीं । आता उरलें काईं न दिसे देवा ॥ध्रु.॥

जळें जळ काय धोविलें एक । कवण तें पातक हरलें तेथें ।

पापपुण्य हे वासना सकळ । ते तुज समूळ समर्पिली ॥२॥

पितरस्वरूपी तूं चि जनार्दन । सव्य तें कवण अपसव्य ।

तुका म्हणे जीत पिंड तुम्हां हातीं । देऊनि निश्चिंती मानियेली ॥३॥

१७८०

सिणलों दातारा करितां वेरझारा । आतां सोडवीं संसारापासोनियां ॥१॥

न सुटे चि बाकी नव्हे झाडापाडा । घातलोंसें खोडा हाडांचिया ॥ध्रु.॥

मायबापें माझीं जीवाचीं सांगाती । तीं देतील हातीं काळाचिया ॥२॥

पडताळूनि सुरी बैसली सेजारीं । यमफासा करीं घेऊनिया ॥३॥

पाठी पोटीं एकें लागलीं सरसीं । नेती नरकापाशीं ओढूनियां ॥४॥

जन साहेभूत असे या सकळां । मी एक निराळा परदेशी ॥५॥

कोणा काकुलती नाहीं कोणे परी । तुजविण हरी कृपाळुवा ॥६॥

तुका म्हणे मज तुझाची भरवसा । म्हणऊनि आशा मोकलिली ॥७॥

१७८१

देवाचा भक्त तो देवासी गोड । आणिकांसी चाड नाहीं त्याची ।

कवणाचा सोइरा नव्हे च सांगाती । अवघियां हातीं अंतरला ॥१॥

निष्काम वेडें म्हणतील बापुडे । अवघियां सांकडें जाला कैसा ।

माझें ऐसें तया न म्हणत कोणी । असे रानीं वनीं भलते ठायीं ॥ध्रु.॥

प्रातःस्नान करी विभूतिचर्चन । दखोनिया जन निंदा करी ।

कंठीं तुळसीमाळा बैसोनि निराळा । म्हणती या चांडाळा काय जालें ॥२॥

गातां शंका नाहीं बैसे भलते ठायीं । शिव्या देती आईं बाप भाऊ ।

घरी बाइल म्हणे कोठें व्याली रांड । बरें होतें शंड मरता तरी ॥३॥

जन्मोनि जाला अवघियां वेगळा । म्हणोनि गोपाळा दुर्लभ तो ।

तुका म्हणे जो संसारा रुसला । तेणें चि टाकिला सिद्धपंथ ॥४॥

१७८२

कस्तुरी भिनली जये मृत्तिके । तयेसी आणिके कैसी सरी ॥१॥

लोखंडाचे अंगीं लागला परिस । तया आणिकास कैसी सरी ॥२॥

तुका म्हणे मी न वजें यातीवरी । पूज्यमान करीं वैष्णवांसी ॥ ।३॥

१७८३

अनुहात ध्वनि वाहे सकळां पिंडीं । राम नाहीं तोंडीं कैसा तरे ॥१॥

सकळां जीवांमाजी देव आहे खरा । देखिल्या दुसरा विण न तरे ॥ध्रु.॥

ज्ञान सकळांमाजी आहे हें साच । भक्तीविण तें च ब्रम्ह नव्हे ॥२॥

काय मुद्रा कळल्या कराव्या सांगतां । दीप न लगतां उन्मनीचा ॥३॥

तुका म्हणे नका पिंडाचें पाळण । स्थापू नारायण आतुडेना ॥४॥

१७८४

नेणें अर्थ कांहीं नव्हती माझे बोल । विनवितों कोपाल संत झणी ॥१॥

नव्हती माझे बोल बोले पांडुरंग । असे अंगसंगें व्यापूनिया ॥ध्रु.॥

मज मूढा शक्ति कैंचा हा विचार । निगमादिकां पार बोलावया ॥२॥

राम कृष्ण हरी मुकुंदा मुरारि । बोबडा उत्तरीं हें चि ध्यान ॥३॥

तुका म्हणे गुरुकृपेचा आधार । पांडुरंगें भार घेतला माझा ॥४॥

१७८५

देवासी लागे सकळांसी पोसावें । आम्हां न लगे खावें काय चिंता ॥१॥

देवा विचारावें लागे पापपुण्य । आम्हासी हे जन अवघें भलें ॥ध्रु.॥

देवासी उत्पत्ति लागला संहार । आम्हां नाहीं फार थोडें काहीं ॥२॥

देवासी काम लागला धंदा । आम्हासी ते सदा रिकामीक ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही भले देवाहून । विचारितां गुण सर्वभावें ॥४॥

१७८६

घेईंन मी जन्म याजसाठीं देवा । तुझी चरणसेवा साधावया ॥१॥

हरिनामकीर्तन संतांचे पूजन । घालूं लोटांगण महाद्वारीं ॥ध्रु.॥

आनंदें निर्भर असों भलते ठायीं । सुखदुःख नाहीं चाड आम्हां ॥२॥

आणीक सायास न करीं न धरीं आस । होईंन उदास सर्व भावें ॥३॥

मोक्ष आम्हां घरीं कामारी ते दासी । होय सांगों तैसी तुका म्हणे ॥४॥

१७८७

देवा तुज मज पण । पाहों आगळा तो कोण ॥१॥

तरी साच मी पतित । तूं च खोटा दिनानाथ ।

ग्वाही साधुसंत जन । करूनि अंगीं लावीन ॥ध्रु.॥

आम्ही धरिले भेदाभेद । तुज नव्हे त्याचा छेद ॥२॥

न चले तुझे कांहीं त्यास । आम्ही बळकाविले दोष ॥३॥

दिशा भरल्या माझ्या मनें । लपालासी त्याच्या भेणें ॥४॥

तुका म्हणे चत्ति । करी तुझी माझी नीत ॥५॥

१७८८

लापनिकशब्दें नातुडे हा देव । मनिंचे गुह्य भाव शुद्ध बोला ॥१॥

अंतरिंचा भेद जाणे परमानंद । जयासी संवाद करणें लागे ॥२॥

तुका म्हणे जरी आपुलें स्वहित । तरी करीं चत्ति शुद्धभावें ॥३॥

१७८९

नव्हे ब्रम्हज्ञान बोलतां सिद्ध । जंव हा आत्मबोध नाहीं चित्ती ॥१॥

काय करिसी वांयां लटिका चि पाल्हाळ । श्रम तो केवळ जाणिवेचा ॥ध्रु.॥

मी च देव ऐसें सांगसी या लोकां । विषयांच्या सुखा टोंकोनियां ॥२॥

अमृताची गोडी पुढिलां सांगसी । आपण उपवासी मरोनिया ॥३॥

तुका म्हणे जरि राहील तळमळ । ब्रम्ह तें केवळ सदोदित ॥४॥

१७९०

गंगाजळा पाहीं पाठी पोट नाहीं । अवगुण तो कांहीं अमृतासी ॥१॥

रवि दीप काळिमा काय जाणे हिरा । आणिका तिमिरा नासे तेणे ॥ध्रु.॥

कर्पूरकांडणी काय कोंडा कणी । सिंधू मिळावणीं काय चाले ॥२॥

परिस चिंतामणि आणिकांचा गुणी । पालटे लागोनि नव्हे तैसा ॥३॥

तुका म्हणे तैसे जाणा संतजन । सर्वत्र संपूर्ण गगन जैसें ॥४॥

१७९१

परिस काय धातु । फेडितो निभ्रांतु लोहपांगु ॥१॥

काय तयाहूनि जालासी बापुडें । फेडितां सांकडें माझे एक ॥ध्रु.॥

कल्तपरु कोड पुरवितो रोकडा । चिंतामणि खडा चिंतिलें तें ॥२॥

चंदनांच्या वासें वसतां चंदन । होती काष्ठ आन वृक्षयाती ॥३॥

काय त्याचें उणें जालें त्यासी देतां । विचारीं अनंता तुका म्हणे ॥४॥

१७९२

तोडुनि पुष्पवटिका फळवृक्षयाति । बाभळा राखती करूनि सार ॥१॥

कोण हित तेणें देखिलें आपुलें । आणीक पाहिलें सुख काईं ॥ध्रु.॥

धान्यें बीजें जेणें जाळिलीं सकळें । पेरितो काळें जिरें बीज ॥२॥

मोडोनिया वाटा पुढिलांची सोय । आडरानें जाय घेउनि लोकां ॥३॥

विषाचें अमृत ठेवूनियां नाम । करितो अधम ब्रम्हहत्या ॥४॥

तुका म्हणे त्यास नाइके सांगतां । तया हाल करितां पाप नाहीं ॥५॥

१७९३

संसाराच्या भेणें । पळों न लाहेसें केलें ॥१॥

जेथें तेथें आपण आहे । आम्हीं करावें तें काये ॥ध्रु.॥

एकांतींसी ठाव । तिहीं लोकीं नाहीं वाव ॥२॥

गांवा जातों ऐसें । न लगे म्हणावें तें कैसें ॥३॥

स्वप्नाचे परी । जागा पाहे तंव घरीं ॥४॥

तुका म्हणे काये । तुझे घेतले म्यां आहे ॥५॥

१७९४

आण काय सादर । विशीं आम्हां कां निष्ठ‍ ॥१॥

केलें भक्त तैसें देई । तुझें प्रेम माझ्याठायीं ॥ध्रु.॥

काय पंगतीस कोंडा । एकांतासी साकरमांडा ॥२॥

काय एकपण । पोतां घालूनि गांठी खूण ॥३॥

काय घ्यावें ऐसें । त्या आपण अनारिसें ॥४॥

तुका म्हणे मधीं । आतां तोडूं भेद बुद्धी ॥५॥

१७९५

चित्त तुझ्या पायीं । ठेवुनि जालों उतराईं ॥१॥

परि तूं खोटा केशीराजा । अंतपार न कळे तुझा ॥ध्रु.॥

आम्ही सर्वस्वें उदार । तुज देऊनियां धीर ॥२॥

इंद्रियांची होळी । संवसार दिला बळी ॥३॥

न पडे विसर । तुझा आम्हां निरंतर ॥४॥

प्रेम एकासाटी । तुका म्हणे न वेचे गांठी ॥५॥

१७९६

आम्ही पतित म्हणोनि तुज आलों शरण । करितों चिंतन दिवस रात्रीं ।

नाहीं तरी मज काय होती चाड । धरावया भीड तुज चित्ती ॥१॥

आम्हां न तारावें तुम्ही काय करावें । सांगीजोजी भावें नारायणा ॥ध्रु.॥

अन्याय एकाचा अंगीकार करणें । तया हातीं देणें लाज ते चि ।

काय ते शूरत्व मिरवूनि बोलणें । जनामाजी दावणें बळरया ॥२॥

पोह्या अन्नछत्र घालूनियां घरीं । दंडितो बाहेरी आलियासी ।

नव्हे कीर्त कांहीं न माने लोकां । काय विटंबणा तैसी ॥३॥

प्रत्यक्षासी काय द्यावें हें प्रमाण । पाहातां दर्पण साक्ष काईं ।

तुका म्हणे तरी आम्हां का न कळे । तरलों किंवा आम्ही नाहीं ॥४॥

१७९७

काग बग रिठा मारिले बाळपणीं । अवघी दैत्यखाणी बुडविली ॥१॥

तो मज दावा तो मज दावा । नंदनंदन जीवा आवडे तो ॥ध्रु.॥

गोवर्धन गिरी उचलिला करीं । गोकुळ भीतरी राखियेलें ॥२॥

बघुनि भौमासुरा आणिल्या गोपांगना । राज्य उग्रसेना मथुरेचें ॥३॥

पांडव जोहरीं राखिले कुसरी । विवराभीतरीं चालविले ॥४॥

तुका म्हणे हा भक्तांचा कृपाळ । दुष्टजना काळ नारायण ॥५॥

१७९८

तुजविण देवा । कोणा म्हणे माझी जिव्हा ॥१॥

तरि हे हो कां शतखंड । पडो झडोनियां रांड ॥ध्रु.॥

कांहीं इच्छेसाटीं । करिल वळवळ करंटी ॥२॥

तुका म्हणे कर । कटीं तयाचा विसर॥३॥

१७९९

आम्हां सर्वभावें हें चि काम । न विसंभावें तुझें नाम ॥१॥

न लगे करावी हे चिंता । तरणें करणें काय आतां ॥ध्रु.॥

आसनीं भोजनीं शयनीं । दुजें नाहीं ध्यानीं मनीं ॥२॥

तुका म्हणे कृपानिधी । माझी तोडिली उपाधी ॥३॥

१८००

नव्हें कांहीं कवणाचा । भाव जाणवला साचा ॥१॥

म्हणोनि तुझ्या पायीं । जीव ठेविला निश्चयीं ॥ध्रु.॥

शरीर जायाचें कोंपट । याची काय खटपट ॥२॥

तुका म्हणे वांयांविण । देवा कळों आला सीण ॥३॥

१८०१

रज्जु धरूनियां हातीं । भेडसाविलीं नेणतीं । कळों येतां चित्ती । दोरी दोघां सारिखी ॥१॥

तुम्हांआम्हांमध्यें हरी । जाली होती तैसी परी । मृगजळाच्या पुरीं । ठाव पाहों तरावय ॥ध्रु.॥

सरी चिताक भोंवरी । अळंकाराचिया परी । नामें जालीं दुरी । एक सोनें आटितां ॥२॥

पिसांचीं पारवीं । करोनि बाजागिरी दावी । तुका म्हणे तेवीं । मज नको चाळवूं ॥३॥

१८०२

नेघें तुझें नाम । न करीं सांगितलें काम ॥१॥

वाढे वचनें वचन । दोष उच्चारितां गुण ॥ध्रु.॥

आतां तुझ्या घरा । कोण करी येरझारा ॥२॥

तुका म्हणे ठायीं । मजपाशीं काय नाहीं ॥३॥

१८०३

व्यवहार तो खोटा । आतां न वजों तुझ्या वाटा ॥१॥

एका नामा नाहीं ताळ । केली सहजरांची माळ ॥ध्रु.॥

पाहों जातां घाईं । खेळसी लपंडाईं ॥२॥

तुका म्हणे चार । बहु करितोसी फार ॥३॥

१८०४

लटिका चि केला । सोंग पसारा दाविला ॥१॥

अवघा बुडालासी ॠणें । बहुतांचे देणें घेणें ॥ध्रु.॥

लावियेलीं चाळा । बहू दावूनि पुतळा ॥२॥

तुका म्हणे हात । आम्ही अवरिली मात ॥३॥

१८०५

दाखवूनि आस । केला बहुतांचा नास ॥१॥

थोंटा झोडा शिरोमणी । भेटलासी नागवणी ॥ध्रु.॥

सुखाचें उत्तर । नाहीं मुदलासी थार ॥२॥

तुका म्हणे काय । तुझे घ्यावें उरे हाय ॥३॥

१८०६

लाज ना विचार । बाजारी तूं भांडखोर ॥१॥

ऐसें ज्याणें व्हावें । त्याची गांठी तुजसवें ॥ध्रु.॥

फेडिसी लंगोटी । घेसी सकळांसी तुटी ॥२॥

तुका म्हणे चोरा । तुला आप ना दुसरा ॥३॥

१८०७

ठाव नाहीं बुड । घरें वसविसी कुड ॥१॥

भलते ठायीं तुझा वास । सदा एरवी उदास ॥ध्रु.॥

जागा ना निजेला । धाला ना भुकेला ॥२॥

न पुसतां भलें । तुका म्हणे बुझें बोलें ॥३॥

१८०८

श्वाना दिली सवे । पायांभोंवतें तें भोंवे ॥१॥

तैसी जाली मज परी । वसे निकट सेजारीं ॥ध्रु.॥

जेवितां जवळी । येऊनियां पुंस घोळी ॥२॥

कोपेल तो घनी । तुका म्हणे नेणें मनीं ॥३॥

१८०९

वटवट केली । न विचारितां मना आली ॥१॥

मज कराल तें क्षमा । कैसें नेणों पुरुषोत्तमा ॥ध्रु.॥

उचित न कळे । जिव्हा भलतें चि बरळे ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । लौकिकाची चाड नाहीं ॥३॥

१८१०

जीवें व्हावें साटी । पडे संवसारें तुटी ॥१॥

ऐशीं बोलिलों वचनें । सवें घेउनि नारायण ॥ध्रु.॥

नाहीं जन्मा आलों । करील ऐसें नेदीं बोलों ॥२॥

ठाव पुसी सेणें । तुका म्हणे खुंटी येणें ॥३॥

१८११

आता पंढरीराया । माझ्या निरसावें भया ॥१॥

मनीं राहिली आशंका । स्वामिभयाची सेवका ॥ध्रु.॥

ठेवा माथां हात । कांहीं बोला अभयमात ॥२॥

तुका म्हणे लाडें । खेळें ऐसें करा पुढें ॥३॥

१८१२

कवतुकवाणें । बोलों बोबड्या वचनें ॥१॥

हें तों नसावें अंतरीं । आम्हां धरायाचें दुरी ॥ध्रु.॥

स्तुति तैसी निंदा । माना सम चि गोविंदा ॥२॥

तुका म्हणे बोलें । मज तुम्ही शिकविलें ॥३॥

१८१३

असो मागें जालें । पुडें गोड तें चांगलें ॥१॥

आतां माझे मनीं । कांहीं अपराध न मनीं ॥ध्रु.॥

नेदीं अवसान । करितां नामाचें चिंतन ॥२॥

तुका म्हणे बोले । तुज आधीं च गोविलें ॥३॥

१८१४

मातेविण बाळा । आणिक न माने सोहळा ॥१॥

तैसें जालें माझ्या चित्ती । तुजविण पंढरिनाथा ॥ध्रु.॥

वाट पाहेमेघा बिंदु । नेघे चातक सरिता सिंधू ॥२॥

सारसांसी निशीं । ध्यानरवीच्या प्रकाशीं ॥३॥

जीवनाविण मत्स्य । जैसें धेनूलागीं वत्स ॥४॥

पतिव्रते जिणें । भ्रताराच्या वर्त्तमानें ॥५॥

कृपणाचें धन । लोभालागीं जैसें मन ॥६॥

तुका म्हणे काय । तुजविण प्राण राहे ॥७॥

१८१५

तुजऐसा कोणी न देखें उदार । अभयदानशूर पांडुरंगा ॥१॥

शरण येती त्यांचे न विचारिसी दोष । न मागतां त्यांस अढळ देसी ॥ध्रु.॥

धांवसी आडणी ऐकोनियां धांवा । कइवारें देवा भक्तांचिया ॥२॥

दोष त्यांचे जाळी कल्पकोटिवरी । नामासाटीं हरि आपुलिया ॥३॥

तुका म्हणे तुज वाणूं कैशा परी । एक मुख हरी आयुष्य थोडें ॥४॥

१८१६

काय तुझे उपकार पांडुरंगा । सांगों मी या जगामाजी आतां ॥१॥

जतन हें माझें करूनि संचित । दिलें अवचित आणूनियां ॥ध्रु.॥

घडल्या दोषांचें न घली च भरी । आली यास थोरी कृपा देवा ॥२॥

नव्हतें ठाउकें आइकिलें नाहीं । न मगतां पाहीं दान दिलें ॥३॥

तुका म्हणे याच्या उपकारासाटीं । नाहीं माझें गाठीं कांहीं एक ॥४॥

१८१७

वाळूनियां जन सांडी मज दुरी । करिसील हरी ऐसें कधीं ॥१॥

आठवीन पाय धरूनि अनुताप । वाहे जळ झोंप नाहीं डोळां ॥ध्रु.॥

नावडती जीवा आणीक प्रकार । आवडी ते फार एकांताची ॥२॥

तुका म्हणे ऐसी धरितों वासना । होई नारायणा साई मज ॥३॥

१८१८

सांगतों या मना तें माझें नाइके । घातावरी टेंके चांडाळ हें ॥१॥

म्हणऊनि पाहे तरतें बुडतें । न ल्हाये पुरतें बळ करूं ॥ध्रु.॥

काय तें संचित न कळे पाहातां । मतिमंद चित्ती उपजतें ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें बळ नाहीं अंगी । पाहोनियां वेगीं पार टाकीं ॥३॥

१८१९

आतां नको चुकों आपुल्या उचिता । उदारा या कांता रखुमाईंच्या ॥१॥

आचरावे दोष हें आम्हां विहित । तारावे पतित तुमचें तें ॥ध्रु.॥

आम्ही तों आपुलें केलेसें जतन । घडो तुम्हांकून घडेल ते ॥२॥

तुका म्हणे विठो चतुराच्या राया । आहे ते कासया मोडों देसी ॥३॥

१८२०

मुखें बोलावें तें जीविंचें जाणसी । विदित पायांपाशीं सर्व आहे ॥१॥

आतां हें चि भलें भाकावी करुणा । विनियोग तो जाणां तुम्ही त्याचा ॥ध्रु.॥

आपलें तों येथें केलें नव्हे कांहीं । साधनाचा वांहीं पडों नये ॥२॥

तुका म्हणे देह दिला पिंडदान । वेळोवेळां कोण चिंता करी ॥३॥

१८२१

कामातुरा भय लाज ना विचार । शरीर असार तृणतुल्य ॥१॥

नवल हे लीळा करात्याचें लाघव । प्रारब्धें भाव दाखविले ॥ध्रु.॥

लोभालोभ एका धनाचिये ठायीं । आणिकांची सोईं चाड नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे भूक न विचारी प्रकार । योजे तें चि सार यथाकाळें ॥३॥

१८२२

बांधे सोडी हें तों धन्याचिये हातीं । हेंकडें गोविती आपणां बळें ॥१॥

भुललियासी नाहीं देहाचा आठव । धोतर्‍यानें भाव पालटिला ॥ध्रु.॥

घरांत रिघावें दाराचिये सोईं । भिंतीसवें डोईं घेऊनि फोडी ॥२॥

तुका म्हणे देवा गेलीं विसरोन । आतां वर्म कोण दावी यांसी ॥३॥

१८२३

कवण जन्मता कवण जन्मविता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥१॥

कवण हा दाता कवण हा मागता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥ध्रु.॥

कवण भोगिता कवण भोगविता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥२॥

कवण ते रूप कवण अरूपता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥३॥

सर्वां ठायीं तूं चि सर्व ही जालासी । तुका म्हणे यासी दुजें नव्हे ॥४॥

१८२४

जेथें देखें तेथें तुझी च पाउलें । विश्व अवघें कोंदाटलें ।

रूप गुण नाम अवघा मेघश्याम । वेगळें तें काय उरलें ।

जातां लोटांगणीं अवघी च मेदिनी । सकळ देव पाट जालें ।

सदा पर्वकाळ सुदिन सुवेळ । चत्ति प्रेमें असे धालें ॥१॥

अवघा आम्हां तूं च जालासी देवा । संसार हेवा कामधंदा ।

न लगे जाणें कोठें कांहीं च करणें । मुखीं नाम ध्यान सदा ॥ध्रु.॥

वाचा बोले ते तुझे चि गुणवाद । मंत्रजप कथा स्तुति ।

भोजन सारूं ठायीं फल तांबोल कांहीं । पूजा नैवेद्य तुज होती ।

चालतां प्रदक्षणा निद्रा लोटांगण । दंडवत तुजप्रति ।

देखोन दृष्टी परस्परें गोष्टी । अवघ्या तुझ्या मूर्ति ॥२॥

जाल्या तीर्थरूप वावी नदी कूप । अवघें गंगाजळ जालें ।

महाल मंदिरें माड्या तनघरें । झोपड्या अवघीं देव देवाइलें ।

ऐकें कानीं त्या हरिनामध्वनी । नाना शब्द होत जाले ।

तुका म्हणे या विठोबाचे दास । सदा प्रेमसुखें धाले ॥३॥

१८२५

जे दोष घडले न फिटे करितां कांहीं । सरते तुझ्या पायीं जाले तैसे ॥१॥

माझा कां हो करूं नये अंगीकार । जालेती निष्ठ‍ पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

यातिहीन नये ऐकों ज्यां वेद । तयां दिलें पद वैकुंठींचें ॥२॥

तुका म्हणे कां रे एकाचा आभार । घेसी माथां भार वाहोनियां ॥३॥

१८२६

हरिकथेची आवडी देवा । करितो सेवा दासांची॥१॥

म्हणोनि हिंडे मागें मागें । घरटी जागे घालितसे ॥ध्रु.॥

निर्लज्ज भोजें नाचत रंगीं । भरतें अंगीं प्रेमाचें ॥२॥

तुका म्हणे विकलें देवें । आपण भावें संवसाटी ॥३॥

१८२७

साधन संपत्ति हें चि माझें धन । सकळ चरण विठोबाचे ॥१॥

शीतळ हा पंथ माहेराची वाट । जवळी च नीट सुखरूप ॥ध्रु.॥

वैष्णवांचा संग रामगाणें गाणें । मंडित भूषण अळंकार ॥२॥

भवनदी आड नव्हतीसी जाली । कोरडी च चाली जावें पायी ॥३॥

मायबाप दोघें पाहातील वाट । ठेवूनिया कटीं कर उभी ॥४॥

तुका म्हणे केव्हां देखेन कळस । पळाली आळस निद्रा भूक ॥५॥

१८२८

यथार्थवादें तुज न वर्णवे कदा । बोलतों ते निंदा करितों तुझी ।

वेदश्रुति तुज नेणती कोणी । चोवीस ठेंगणीं धांडोळितां॥१॥

आतां मज क्षमा करावें देवा । सलगी ते केशवा बोलियेलों ॥ध्रु.॥

सगुण कीं साकार निर्गुण कीं निराकार । न कळे हा पार वेदां श्रुतीं ।

तो आम्ही भावें केलासी लहान । ठेवूनियां नांवें पाचारितों ॥२॥

सहजरमुखें शेष सीणला स्तवितां । पार न कळतां ब्रम्हा ठेला ।

तेथें माझी देहबुद्धि तें काईं । थोर मी अन्यायी तुका म्हणे ॥३॥

१८२९

कृष्ण गातां गीतीं कृष्ण ध्यातां चित्ती । ते ही कृष्ण होती कृष्णध्यानें ॥१॥

आसनीं शयनीं भोजनीं जेवितां । म्हणारे भोगिता नारायण ॥ध्रु.॥

ओविये दळणीं गावा नारायण । कांडितां कांडण करितां काम ॥२॥

नर नारी याति हो कोणी भलतीं । भावें एका प्रीती नारायणा ॥३॥

तुका म्हणे एका भावें भजा हरी । कांति ते दुसरी रूप एक ॥४॥

१८३०

डोळियां पाझर कंठ माझा दाटे । येऊं देई भेटे पांडुरंगे ॥१॥

बहु दिस टाकिले निरास कां केलें । कोठें वो गुंतलें चत्ति तुझें ॥ध्रु.॥

बहु धंदा तुज नाहीं वो आठव । राहिलासे जीव माझा कंठीं ॥२॥

पंढरीस जाती वारकरी संतां । निरोप बहुतां हातीं धाडीं ॥३॥

तुजविण कोण सांवा धांवा करी । ये वो झडकरी पांडुरंगे ॥४॥

काय तुझी वाट पाहों कोठवरी । कृपाळु कांपरी विसरलासी ॥५॥

एक वेळ माझा धरूनि आठव । तुका म्हणे ये वो न्यावयासी ॥६॥

१८३१

अधिक कोंडितां चरफडी । भलतीकडे घाली उडी ॥१॥

काय करूं या मना आतां । का विसरातें पंढरिनाथा ।

करी संसाराची चिंता । वेळोवेळां मागुती ॥ध्रु.॥

भजन नावडे श्रवण । धांवे विषय अवलोकून ॥२॥

बहुत चंचळ चपळ । जातां येतां न लगे वेळ ॥३॥

किती राखों दोनी काळ । निजलिया जागे वेळे ॥४॥

मज राखें आतां । तुका म्हणे पंढरिनाथा ॥५॥

१८३२

कथा प्रावर्ण । नव्हे भिक्षेचें तें अन्न ॥१॥

करीं यापरी स्वहित । विचारूनि धर्म नीत ॥ध्रु.॥

देऊळ नव्हे घर । प्रपंच परउपकार ॥२॥

विधिसेवन काम । नव्हे शब्द रामराम ॥३॥

हत्या क्षत्रधर्म । नव्हे निष्काम तें कर्म ॥४॥

तुका म्हणे संतीं । करूनि ठेविली आइती ॥५॥

१८३३

पडोनियां राहीं । उगा च संतांचिये पायीं ॥१॥

न लगे पुसणें सांगावें । चत्ति शुद्ध करीं भावें ॥ध्रु.॥

सहज ते स्थिति । उपदेश परयुक्ति ॥२॥

तुका म्हणे भाव । जवळी धरूनि आणी देव ॥३॥

१८३४

देवाचे घरीं देवें केले चोरी । देवें देव नागवूनि केला भिकारी ॥१॥

धांवणियां धांवा धांवणियां धांवा । माग चि नाहीं जावें कवणिया गांव ॥ध्रु.॥

सवें चि होता चोर घरिचिया घरीं । फावलियावरी केलें अवघें वाटोळें ॥२॥

तुका म्हणे येथें कोणी च नाहीं । नागवलें कोण गेलें कोणाचें काईं ॥३॥

१८३५

अवघे चि निजों नका अवघिये ठायीं । वेळ अवेळ तरी सांभाळावी कांहीं ॥१॥

जतन करा रे जतन करा । घालूं पाहे घरावरी घाला चोरटें ॥ध्रु.॥

सीतरिलीं फार खाती भोंवताले फेरे । गेलें नये हातां सेकीं तळमळ उरे ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही करूं आपलें जतन । न लगे कांहीं कोणां द्यावें उघडा रे कान ॥३॥

१८३६

काळोखी खाऊन कैवाड केला धीर । आपुलिया हितें जाले जनामध्यें शूर ॥१॥

कां रें तुम्ही नेणां कां रे तुम्ही नेणां । अल्पसुखासाटीं पडशी विपत्तीचे घाणां ॥ध्रु.॥

नाहीं ऐसी लाज काय तयांपें आगळें । काय नव्हे केलें आपुलिया बळें ॥२॥

तुका म्हणे तरी सुख अवघें चि बरें । जतन करून हे आपुलालीं ढोरें ॥३॥

१८३७

जाय परतें काय आणिला कांटाळा । बोला एक वेळा ऐसें तरी ॥१॥

कां हो केलें तुम्ही निष्ठ‍ देवा । मानेना हे सेवा करितों ते ॥ध्रु.॥

भाग्यवंत त्यांसी सांगितल्या गोष्टी । तें नाहीं अदृष्टीं आमुचिया ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हापासूनि अंतर । न पडे नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥३॥

१८३८

अनुभवें कळों येतें पांडुरंगा । रुसावें तें कां गा तुम्हांवरी ॥१॥

आवरितां चत्ति नावरे दुर्जन । घात करी मन माझें मज ॥ध्रु.॥

अंतरीं संसार भक्ति बाह्यात्कार । म्हणोनि अंतर तुझ्या पायीं ॥२॥

तुका म्हणे काय करूं नेणें वर्म । आलें तैसें कर्म सोसूं पुढें ॥३॥

१८३९

तुजकरितां होतें आनाचें आन । तारिले पाषाण उदकीं देवा ॥१॥

कां नये कैवार करूं अंगीकार । माझा बहु भार चड जाला ॥ध्रु.॥

चुकलासी म्हणों तरी जीवांचा ही जीव । रिता नाहीं ठाव उरों दिला ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें काय सत्ताबळ । माझे परी कृपाळ आहां तुम्ही ॥३॥

१८४०

फळ देंठींहून झडे । मग मागुतें न जोडे ॥१॥

म्हणोनि तांतडी खोटी । कारण उचिताचे पोटीं ॥ध्रु.॥

पुढें चढे हात । त्याग मागिलां उचित ॥२॥

तुका म्हणे रणीं । नये पाहों परतोनि ॥३॥

१८४१

अगी देखोनियां सती । अंगीं रोमांच उठती ॥१॥

हा तो नव्हे उपदेश । सुख अंतरीं उल्हासे ॥ध्रु.॥

वित्तगोतांकडे । चत्ति न घाली न रडे ॥२॥

आठवूनि एका । उडी घाली म्हणे तुका ॥३॥

१८४२

फळ पिके देंठीं । निमित्य वारियाची भेटी ॥१॥

हा तों अनुभव रोकडा । कळों येतो खरा कुडा ॥ध्रु.॥

तोडिलिया बळें । वांयां जाती काचीं फळें ॥२॥

तुका म्हणे मन । तेथे आपुलें कारण ॥३॥

१८४३

हालवूनि खुंट । आधीं करावा बळकट ॥१॥

मग तयाच्या आधारें । करणें अवघें चि बरें ॥ध्रु.॥

सुख दुःख साहे । हर्षामर्षी भंगा नये ॥२॥

तुका म्हणे जीवें । आधीं मरोनि राहावें ॥३॥

१८४४

धांवे माते सोईं । बाळ न विचारितां कांहीं ॥१॥

मग त्याचें जाणें निकें । अंग वोडवी कौतुकें ॥ध्रु.॥

नेणे सर्प दोरी । अगी भलतें हातीं धरी ॥२॥

तीविन तें नेणें । आणीक कांहीं तुका म्हणे ॥३॥

१८४५

भोग द्यावे देवा । त्याग भोगीं च बरवा ॥१॥

आपण व्हावें एकीकडे । देव कळेवरी जोडे ॥ध्रु.॥

योजे यथाकाळें । उत्तम पाला कंदें मूळें ॥२॥

वंचक त्यासी दोष । तुका म्हणे मिथ्या सोस ॥३॥

१८४६

पायांच्या प्रसादें । कांहीं बोलिलों विनोदें ॥१॥

मज क्षमा करणें संतीं । नव्हे अंगभूत युक्ति ॥ध्रु.॥

नव्हे हा उपदेश । तुमचें बडबडिलों शेष ॥२॥

तुमचे कृपेचें पोसणें । जन्मोजन्मीं तुका म्हणे ॥३॥

१८४७

जायांचें अंगुलें लेतां नाहीं मान । शोभा नेदी जन हांसविलें ॥१॥

गुसळितां ताक कांडितां भूस । साध्य नाहीं क्लेश जाती वांयां ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं स्वता भांडवल । भिकेचें तें फोल बीज नव्हे ॥३॥

१८४८

न बोलावें परी पडिला प्रसंग । हाकलितें जग तुझ्या नामें ॥१॥

लटिकें चि सोंग मांडिला पसारा । भिकारी तूं खरा कळों आलें ॥ध्रु.॥

निलाजिरीं आम्ही करोनियां धीर । राहिलों आधार धरूनियां ॥२॥

कैसा नेणों आतां करिसी शेवट । केली कटकट त्याची पुढें॥३॥

तुका म्हणे कांहीं न बोलसी देवा । उचित हे सेवा घेसी माझी ॥४॥

१८४९

नाहीं जालें मोल कळे देतां काळीं । कोण पाहों बळी दोघांमध्यें ॥१॥

आम्ही तरी जालों जीवासी उदार । कैंचा हा धीर तुजपाशीं ॥ध्रु.॥

बहु चाळविलें मागें आजिवरी । आतां पुढें हरि जाऊं नेदीं ॥२॥

नव्हती जों भेटी नामाची ओळखी । म्हणऊनि दुःखी बहु जालें ॥३॥

तुका म्हणे कांहीं राहों नेदीं बाकी । एकवेळा चुकी जाली आतां ॥४॥

१८५०

कैसा कृपाळु हें न कळसी देवा । न बोलसी सेवा घेसी माझी ॥१॥

काय ऐसें बळ आहे तुजपाशीं । पाहों हा रिघेसी कोणा आड ॥ध्रु.॥

पाडियेला ठायीं तुझा थारा मारा । अवघा दातारा लपसी तो ॥२॥

आतां तुम्हां आम्हां उरी तों चि बरें । काय हें उत्तरें वाढवूनि ॥३॥

तुका म्हणे मज साहए झाले संत । म्हणऊनि मात फावली हे ॥४॥

१८५१

चुकलिया आम्हां करितसां दंड । हाकासी कां खंड पांडुरंगा ॥१॥

चाळविलीं एकें रिद्धिसिद्धीवरी । तैसा मी भिकारी नव्हें देवा ॥ध्रु.॥

कां मी येथें गुंतों मांडूनि पसारा । मागुता दातारा दंभासाटीं ॥२॥

केलें म्यां जतन आपुलें वचन । ठायींचें धरून होतों पोटीं ॥३॥

तुका म्हणे ताळा घातला आडाखीं । ठावें होतें सेकीं आडविसी ॥४॥

१८५२

कृपावंता कोप न धरावा चित्ती । छळूं वक्रोक्ति स्तुती करूं ॥१॥

आम्ही तुझा पार काय जाणों देवा । नेणों कैसी सेवा करावी ते ॥ध्रुर्वो.॥

अनंता अरूपा अलक्षा अच्युता । निर्गुणा सचिता सवाौत्तमा ॥२॥

चांगलीं हीं नामें घेतलीं ठेवून । जालासी लाहान भक्तिकाजा ॥३॥

तुका म्हणे तुझ्या पायांवरी सदा । मस्तक गोविंदा असो माझा ॥४॥

१८५३

आतां तुझा भाव कळों आला देवा । ठकूनियां सेवा घेसी माझी ॥१॥

टाकूनि सांकडें आपुलिये माथां । घातला या संतावरी भार ॥ध्रु.॥

स्तुती करवूनि पिटिला डांगोरा । तें कोण दातारा साच करी ॥२॥

जातीचें वाणी मी पोटींचे कुडें । नका मजपुढें ठकाठकी ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं आलें अनुभवा । आधीं च मी देवा कैसें नाचों ॥४॥

१८५४

जन पूजी याचा मज कां आभार । हा तुम्ही विचार जाणां देवा ॥१॥

पत्र कोण मानी वंदितील सिक्का । गौरव सेवका त्या चि मुळें ॥ध्रु.॥

मी मीपणें होतों जनामधीं आधीं । कोणें दिलें कधीं काय तेव्हां ॥२॥

आतां तूं भोगिता सर्व नारायणा । नको आम्हां दीनां पीडा करूं ॥३॥

आपुलिया हातें देसील मुशारा । तुका म्हणे खरा तो चि आम्हां ॥४॥

१८५५

आमची कां नये तुम्हासी करुणा । किती नारायणा आळवावें ॥१॥

काय जाणां तुम्ही दुर्बळाचें जिणें । वैभवाच्या गुणें आपुलिया ॥ध्रु.॥

देती घेती करिती खटपटा आणिकें । निराळा कौतुकें पाहोनियां ॥२॥

दिवस बोटी आम्हीं धरियेलें माप । वाहातों संकल्प स्वहिताचा ॥३॥

तुका म्हणे मग देसी कोण्या काळें । चुकुर दुर्बळें होतों आम्ही ॥४॥

१८५६

तुम्हां आम्हां तुटी होईंल यावरी । ऐसें मज हरी दिसतसे ॥१॥

वचनाचा कांहीं न देखों आधार । करावा हा धीर कोठवरी ॥ध्रु.॥

सारिलें संचित होतें गांठी कांहीं । पुढें ॠण तें ही नेदी कोणी ॥२॥

जावें चि न लगे कोणांचिया घरा । उडाला पातेरा तुझ्या संगें ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां हा चि लाभ जाला । मनुष्यधर्म गेला पांडुरंगा ॥४॥

१८५७

देव मजुर देव मजुर । नाहीं उजुर सेवेपुढें ॥१॥

देव गांढ्याळ देव गांढ्याळ । देखोनियां बळ लपतसे ॥२॥

देव तर काईं देव तर काईं । तुका म्हणे राईं तरी मोटी ॥३॥

१८५८

देव दयाळ देव दयाळ । साहे कोल्हाळ बहुतांचा ॥१॥

देव उदार देव उदार । थोड्यासाटीं फार देऊं जाणे ॥२॥

देव चांगला देव चांगला । तुका लागला चरणीं ॥३॥

१८५९

देव बासर देव बासर । असे निरंतर जेथें तेथें ॥१॥

देव खोळंबा देव खोळंबा । मज झळंबा म्हूण कोंडी ॥ध्रु.॥

देव लागट देव लागट । लाविलिया चट जीवीं जडे ॥२॥

देव बावळा देव बावळा । भावें जवळा लुडबुडी ॥३॥

देव न व्हावा देव न व्हावा । तुका म्हणे गोवा करी कामीं ॥४॥

१८६०

देव निढळ देव निढळ । मूळ नाहीं डाळ परदेशी ॥१॥

देव अकुळी देव अकुळी । भलते ठायीं सोयरीक ॥२॥

देव लिगाड्या देव लिगाड्या । तुका म्हणे भाड्या दंभें ठकी ॥३॥

१८६१

देव बराडी देव बराडी । घाली देंठासाटीं उडी ॥१॥

देव भ्याड देव भ्याड । राखे बळीचें कवाड ॥ध्रु.॥

देव भाविक भाविक । होय दासाचें सेवक ॥२॥

देव होया देव होया । जैसा म्हणे तैसा तया ॥३॥

देव लाहान लाहान । तुका म्हणे अनुरेण ॥४॥

१८६२

देव भला देव भला । मिळोनि जाय जैसा त्याला ॥१॥

देव उदार उदार । देतां नाहीं थोडें फार ॥ध्रु.॥

देव बळी देव बळी । जोडा नाहीं भूमंडळीं ॥२॥

देव व्हावा देव व्हावा । आवडे तो सर्वां जीवां ॥३॥

देव चांगला चांगला । तुका चरणीं लागला ॥४॥

१८६३

देव पाहों देव पाहों । उंचे ठायीं उभे राहों ॥१॥

देव देखिला देखिला । तो नाहीं कोणां भ्याला ॥ध्रु.॥

देवा कांहीं मागों मागों । जीव भाव त्यासी सांगों ॥२॥

देव जाणे देव जाणे । पुरवी मनींचिये खुणे ॥३॥

देव कातर कातर । तुका म्हणे अभ्यंतर ॥४॥

१८६४

देव आमचा आमचा । जीव सकळ जीवांचा ॥१॥

देव आहे देव आहे । जवळीं आम्हां अंतरबाहे ॥ध्रु.॥

देव गोड देव गोड । पुरवी कोडाचें ही कोड ॥२॥

देव आम्हां राखे राखे । घाली कळिकाळासी काखे ॥३॥

देव दयाळ देव दयाळ । करी तुक्याचा सांभाळ ॥४॥

१८६५

जाऊं देवाचिया गांवां । देव देईंल विसांवा ॥१॥

देवा सांगों सुखदुःख । देव निवारील भूक ॥ध्रु.॥

घालूं देवासी च भार । देव सुखाचा सागर ॥२॥

राहों जवळी देवापाशीं । आतां जडोनि पायांसी ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही बाळें । या देवाचीं लडिवाळें ॥४॥

१८६६

प्रेम तेथें वास करी । मुखीं उच्चारितां हरी ॥१॥

प्रेम यावें तया गांवा । चोजवीत या वैष्णवां ॥ध्रु.॥

प्रेमें पाठी लागे बळें । भक्त देखोनियां भोळे ॥२॥

प्रेम न वजे दवडितां । शिरे बळें जेथें कथा ॥३॥

तुका म्हणे थोर आशा । प्रेमा घरीं विष्णुदासां ॥४॥

१८६७

संत मानितील मज । तेणें वाटतसे लाज ॥१॥

तुम्ही कृपा केली नाहीं । चित्त माझें मज ग्वाही ॥ध्रु.॥

गोविलों थोरिवां । दुःख वाटतसे जीवा ॥२॥

तुका म्हणे माया । अवरा हे पंढरिराया ॥३॥

१८६८

नाहीं तुम्ही केला । अंगीकार तो विठ्ठला ॥१॥

सोंगें न पवीजे थडी । माजी फुटकी सांगडी ॥ध्रु.॥

प्रेम नाही अंगीं । भले म्हणविलें जगीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । मज वांयां कां चाळवा ॥३॥

१८६९

आतां चक्रधरा । झणी आम्हांस अव्हेरा ॥१॥

तुमचीं म्हणविल्यावरी । जैसीं तैसीं तरी हरी ॥ध्रु.॥

काळ आम्हां खाय । तरी तुझें नांव जाय ॥२॥

तुका म्हणे देवा । आतां पण सिद्धी न्यावा ॥३॥

१८७०

मज ऐसें कोण उद्धरिलें सांगा । ब्रीदें पांडुरंगा बोलतसां ॥१॥

हातींच्या कांकणां कायसा आरिसा । उरलों मी जैसा तैसा आहें ॥ध्रु.॥

धनमंत्री हरी रोग्याचिये वेथे । तें तों कांहीं येथें न देखिजे ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं अनुभव अंगें । वचन वाउगें कोण मानी ॥३॥

१८७१

काय तें सामर्थ्य न चले या काळें । काय जालीं बळें शक्तिहीण ॥१॥

माझिया संचितें आणिलासी हरी । जालें तुजवरी वरिष्ठ तें ॥ध्रु.॥

काय गमाविली सुदर्शन गदा । नो बोला गोविंदा लाजतसां ॥२॥

तुका म्हणे काय ब्रिदाचें तें काम । सांडा परतें नाम दिनानाथ ॥३॥

१८७२

बळ बुद्धी वेचुनियां शक्ति । उदक चालवावें युक्ति ॥१॥

नाहीं चळण तया अंगीं । धांवें लवणामागें वेगीं ॥ध्रु.॥

पाट मोट कळा । भरित पखाळा सागळा ॥२॥

बीज ज्यासी घ्यावें । तुका म्हणे तैसें व्हावें ॥३॥

१८७३

न म्हणे साना थोर । दृष्ट पापी अथवा चोर ॥१॥

सकळा द्यावी एकी चवी । तान हरूनि निववी ॥ध्रु.॥

न म्हणे दिवस राती । सर्व काल सर्वां भूतीं ॥२॥

तुका म्हणे झारी । घेतां तांब्यानें खापरी ॥३॥

१८७४

इच्छा चाड नाहीं । न धरी संकोच ही कांहीं ॥१॥

उदका नेलें तिकडे जावें । केलें तैसें सहज व्हावें ॥ध्रु.॥

मोहरी कांदा ऊंस । एक वाफा भिन्न रस ॥२॥

तुका म्हणे सुख । पीडा इच्छा पावे दुःख ॥३॥

१८७५

तरले ते मागें आपुलिया सत्ता । कमाईं अनंता करूनियां ॥१॥

उसनें फेडितां धर्म तेथें कोण । ते तुज अनन्ये तुम्ही त्यांसी ॥ध्रु.॥

मज ऐसा कोण सांगा वांयां गेला । तो तुम्ही तारिला पांडुरंगा ॥२॥

तुका म्हणे नांवासारिखी करणी । न देखें हें मनीं समजावें ॥३॥

१८७६

कवणांशीं भांडों कोण माझें साहे । कोण मज आहे तुजविण ॥१॥

धरिलें उदास दुरदुरांतरें । सांडी एकसरें केली माझी ॥ध्रु.॥

आइकोन माझे नाइकसी बोल । देखोनियां खोळ बुंथी घेसी ॥२॥

तुका म्हणे एके गांवींची वसती । म्हणऊनि खंती वाटे देवा ॥३॥

१८७७

आळवितां कंठ शोकला भीतर । आयुष्य वेचे धीर नाहीं मना ॥१॥

अझून कां नये हें तुझ्या अंतरा । दिनाच्या माहेरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

धन दिसे डोळा दगडाचे परी । भोग ते शरीरीं विष जालें ॥२॥

चुकलों काय तें मज क्षमा करीं । आळिंगूनि हरी प्रेम द्यावें ॥३॥

अवस्था राहिली रूपाची अंतरीं । बाहेर भीतरी सर्व काळ ॥४॥

तुका म्हणे माजे सकळ उपाय । पांडुरंगा पाय तुझे आतां ॥५॥

॥ शिवाजी राजे यांनीं स्वामींस अबदागिरी, घोडा, कारकून असे न्यावयास पाठविले ते अभंग ॥ १४ ॥

१८७८

दिवट्या छत्री घोडे । हें तों बर्‍यांत न पडे ॥१॥

आतां येथें पंढरिराया । मज गोविसी कासया ॥ध्रु.॥

मान दंभ चेष्टा । हे तों शूकराची विष्ठा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझे सोडववणे धांवा ॥३॥

१८७९

नावडे जें चित्ती । तें चि होसी पुरविता ॥१॥

कां रे पुरविली पाठी । माझी केली जीवेसाटीं ॥ध्रु.॥

न करावा संग । वाटे दुरावावें जग ॥२॥

सेवावा एकांत । वाटे न बोलावी मात ॥३॥

जन धन तन । वाटे लेखावें वमन ॥४॥

तुका म्हणे सत्ता । हातीं तुझ्या पंढरिनाथा ॥५॥

१८८०

जाणोनि अंतर । टाळिसील करकर ॥१॥

तुज लागली हे खोडी । पांडुरंगा बहु कुडी ॥ध्रु.॥

उठविसी दारीं । धरणें एखादिया परी ॥२॥

तुका म्हणे पाये । कैसे सोडीन ते पाहें ॥३॥

१८८१

नाहीं विचारीत । मेघ हागनदारी सेत ॥१॥

नये पाहों त्याचा अंत । ठेवीं कारणापें चत्ति ॥ध्रु.॥

वर्जीत गंगा । नाहीं उत्तम अधम जगा ॥२॥

तुका म्हणे मळ । नाहीं अग्नीसी विटाळ ॥३॥

१८८२

काय दिला ठेवा । आम्हां विठ्ठल चि व्हावा ॥१॥

तुम्ही कळलेती उदार । साटीं परिसाची गार ॥ध्रु.॥

जीव दिला तरी । वचना माझ्या नये सरी ॥२॥

तुका म्हणे धन । आम्हां गोमासासमान ॥३॥

१८८३

पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥१॥

पुढें उरे खातां देतां । नव्हे खंडण मवितां ॥ध्रु.॥

खोलीं पडे ओली बीज । तरीं च हातीं लागे निज ॥२॥

तुका म्हणे धनी । विठ्ठल अक्षरी हीं तिन्ही ॥३॥

१८८४

मुंगी आणि राव । आम्हां सारखाची जीव ॥१॥

गेला मोह आणि आशा । कळिकाळाचा हा फांसा ॥ध्रु.॥

सोनें आणि माती । आम्हां समान हें चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे आलें । घरा वैकुंठ सगळें ॥३॥

१८८५

तिहीं त्रिभुवनीं । आम्ही वैभवाचे धनी ॥१॥

हातां आले घाव डाव । आमचा मायबाप देव ॥ध्रु.॥

काय त्रिभुवनीं बळ । अंगीं आमुच्या सकळ ॥२॥

तुका म्हणे सत्ता । अवघी आमुची च आतां ॥३॥

१८८६

आम्ही तेणें सुखी । म्हणा विठ्ठल विठ्ठल मुखीं ॥१॥

तुमचें येर वत्ति धन । तें मज मृत्तिकेसमान ॥ध्रु.॥

कंटीं मिरवा तुळसी । व्रत करा एकादशी ॥२॥

म्हणवा हरिचे दास । तुका म्हणे मज हे आस ॥३॥

॥९॥

१८८७

नाही काष्ठाचा गुमान । गोवी भ्रमरा सुमन ॥१॥

प्रेम प्रीतीचे बांधलें । तें न सुटे कांहीं केलें ॥ध्रु.॥

पदरीं घालीं पिळा । बाप निर्बळ साटी बाळा ॥२॥

तुका म्हणे भावें । भेणें देवा आकारावें ॥३॥

१८८८

भावापुढें बळ । नाहीं कोणाचे सबळ ॥१॥

करी देवावरी सत्ता । कोण त्याहूनि परता ॥ध्रु.॥

बैसे तेथें येती । न पाचारितां सर्व शक्ति ॥२॥

तुका म्हणे राहे । तयाकडे कोण पाहे ॥३॥

१८८९

भावाचिया बळें । आम्ही निर्भर दुर्बळें ॥१॥

नाहीं आणिकांची सत्ता । सदा समाधान चित्ती ॥ध्रु.॥

तर्का नाहीं ठाव । येथें रिघावया वाव ॥२॥

एकछत्रीं राज । तुक्या पांडुरंगीं काज ॥३॥

१८९०

सत्तावर्त्ते मन । पाळी विठ्ठलाची आन ॥१॥

आज्ञा वाहोनियां शिरीं । सांगितलें तें चि करीं ॥ध्रु.॥

सरलीसे धांव । न लगे वाढवावी हांव ॥२॥

आहे नाहीं त्याचें । तुका म्हणे कळे साचें ॥३॥

१८९१

खावें ल्यावें द्यावें । जमाखर्च तुझ्या नांवें ॥१॥

आतां चुकली खटपट । झाड्या पाड्याचा बोभाट ॥ध्रु.॥

आहे नाहीं त्याचें । आम्हां काम सांगायाचें ॥२॥

तुका म्हणे चिंता । भार वाहे तुझ्या माथां ॥३॥

१८९२

आतां बरें जालें । माझे माथांचें निघालें ॥१॥

चुकली हे मरमर । भार माथांचे डोंगर ॥ध्रु.॥

नसतां कांहीं जोडी । करिती बहुतें तडातोडी ॥२॥

जाला झाडापाडा । तुका म्हणे गेली पीडा ॥३॥

१८९३

संचितें चि खावें । पुढें कोणाचें न घ्यावें ॥१॥

आतां पुरे हे चाकरी । राहों बैसोनियां घरीं ॥ध्रु.॥

नाहीं काम हातीं । आराणूक दिसराती ॥२॥

तुका म्हणे सत्ता । पुरे पराधीन आतां ॥३॥

१८९४

ज्याचे गांवीं केला वास । त्यासी नसावें उदास॥१॥

तरी च जोडिलें तें भोगे । कांहीं आघात न लगे ॥ध्रु.॥

वाढवावी थोरी । मुखें म्हणे तुझे हरी ॥२॥

तुका म्हणे हे गोमटी । दासा न घलावी तुटी ॥३॥

१८९५

माझा तुम्ही देवा केला अंगीकार । हें मज साचार कैसें कळे ॥१॥

कां हो कांहीं माझ्या नये अनुभवा । विचारितां देवा आहें तैसा ॥ध्रु.॥

लौकिकाचा मज लाविसी आभार । शिरोरत्नभार दुःखाचा हा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं पालट अंतरीं । तेथें दिसे हरी ठकाठकी ॥३॥

१८९६

तोंडें बोलावें तें तरी वाटे खरें । जीव येरेयेरें वंचिजे ना ॥१॥

हें तुम्हां सांगणें काय उगवूनि । जावें समजोनि पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

जेवित्याची खूण वाढित्या अंतरीं । प्रीतीनें हे धरी चाली तेथें ॥२॥

तुका म्हणे बहु परीचे आदर । अत्यंत वेव्हारसंपादणी ॥३॥

१८९७

न पालटे एक । भोळा भक्त चि भाविक ॥१॥

येरां नास आहे पुढें । पुण्य सरतां उघडें ॥ध्रु.॥

नेणे गर्भवास । एक विष्णूचा चि दास ॥२॥

तुका म्हणे खरें । नाम विठोबाचे बरें ॥३॥

॥ स्वामींनीं पत्र पंढरीनाथास पंढरीस पाठविलें ते अभंग ॥ ६६ ॥ संतांबरोबर पाठविल्या पत्राचे अभंग ३६

१८९८

कोणा मुखें ऐसी ऐकेन मी मात । चाल तुज पंढरिनाथ बोलावितो ॥१॥

मग मी न धरीं आस मागील बोभाट । वेगीं धरिन वाट माहेराची ॥ध्रु.॥

निरांजिरें चत्ति करितें तळमळ । केधवां देखती मूळ आलें डोळे ॥२॥

तुका म्हणे कई भाग्याची उजरी । होईंल पंढरी देखावया ॥३॥

१८९९

कां माझा विसर पडिला मायबाप । सांडियेली कृपा कोण्या गुणें ॥१॥

कैसा कंठूनियां राहों संवसार । काय एक धीर देऊं मना ॥ध्रु.॥

नाहीं निरोपाची पावली वारता । करावी ते चिंता ऐसी कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे एक वेचूनि वचन । नाहीं समाधान केलें माझें ॥३॥

१९००

कांहीं माझे कळों आले गुणदोष । म्हणऊनि उदास धरिलें ऐसें ॥१॥

नाहीं तरी येथें न घडे अनुचित । नाहीं ऐसी रीत तया घरीं ॥ध्रु.॥

कळावें तें मना आपुलिया सवें । ठायींचे हें घ्यावें विचारूनि ॥२॥

मज अव्हेरिलें देवें । माझिया कर्तव्यें बुद्धीचिया ॥३॥

१९०१

नव्हे धीर कांहीं पाठवूं निरोप । आला तरीं कोप येऊ सुखें ॥१॥

कोपोनियां तरी देईंल उत्तर । जैसें तैसें पर फिरावूनि ॥ध्रु.॥

नाहीं तया तरी काय एक पोर । मज तों माहेर आणीक नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे असे तयामध्यें हित । आपण निवांत असों नये ॥३॥

१९०२

आतां पाहों पंथ माहेराची वाट । कामाचा बोभाट पडो सुखें ॥१॥

काय करूं आतां न गमेसें जालें । बहुत सोसिलें बहु दिस ॥ध्रु.॥

घर लागे पाठी चित्ती उभे वारे । आपुलें तें झुरे पाहावया ॥२॥

तुका म्हणे जीव गेला तरी जाव । धरिला तो देव भाव सिद्धी ॥३॥

१९०३

विनवीजे ऐसें भाग्य नाहीं देवा । पायांशीं केशवा सलगी केली ॥१॥

धीटपणें पत्र लिहिलें आवडी । पार नेणे थोडी मति माझी ॥ध्रु.॥

जेथें देवा तुझा न कळे चि पार । तेथें मी पामर काय वाणूं ॥२॥

जैसे तैसे माझे बोल अंगीकारीं । बोबड्या उत्तरीं गौरवितों ॥३॥

तुका म्हणे विटेवरि जी पाउलें । तेथें म्यां ठेविलें मस्तक हें ॥४॥

१९०४

देवांच्या ही देवा गोपिकांच्या पती । उदार हे ख्याती त्रिभुवनीं ॥१॥

पातकांच्या रासी नासितोसी नामें । जळतील कर्में महा दोष ॥ध्रु.॥

सर्व सुखें तुझ्या वोळगती पायीं । रिद्धि सिद्धि ठायीं मुक्तिचारी ॥२॥

इंद्रासी दुर्लभ पाविजे तें पद । गीत गातां छंद वातां टाळी ॥३॥

तुका म्हणे जड जीव शक्तिहीन । त्यांचें तूं जीवन पांडुरंगा ॥४॥

१९०५

काय जालें नेणों माझिया कपाळा । न देखीजे डोळां मूळ येतां ॥१॥

बहु दिस पाहें वचनासी वास । धरिलें उदास पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

नाहीं निरोपाचें पावलें उत्तर । ऐसें तों निष्ठ‍ न पाहिजे ॥२॥

पडिला विसर किंवा कांहीं धंदा । त्याहूनि गोविंदा जरूरसा ॥३॥

तुका म्हणे आलें वेचाचें सांकडें । देणें घेणें पुढें तो ही धाक ॥४॥

१९०६

एवढा संकोच तरि कां व्यालासी । आम्ही कोणांपाशीं तोंड वासूं ॥१॥

कोण मज पुसे सिणलें भागलें । जरी मोकलिलें तुम्हीं देवा ॥ध्रु.॥

कवणाची वाट पाहों कोणीकडे । कोण मज ओढे जीवलग ॥२॥

कोण जाणे माझे जीवींचें सांकडें । उगवील कोडें संकटाचें ॥३॥

तुका म्हणे तुम्ही देखिली निश्चिंती । काय माझे चित्ती पांडुरंगा ॥४॥

१९०७

देई डोळे भेटी न धरीं संकोच । न घलीं कांहीं वेच तुजवरी ॥१॥

तुज बुडवावें ऐसा कोण धर्म । अहनिऩशीं नाम घेतां थोडें ॥ध्रु.॥

फार थोडें काहीं करूनि पातळ । त्याजमध्यें काळ कडे लावूं ॥२॥

आहे माझी ते चि सारीन सिदोरी । भार तुजवरी नेदीं माझा ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां लेंकराची जाती । भेटावया खंती वाटतसे ॥४॥

१९०८

सीण भाग हरे तेथींच्या निरोपें । देखिलिया रूप उरी नुरे ॥१॥

इंद्रियांची धांव होईंल कुंटित । पावेल हें चित्ती समाधान ॥ध्रु.॥

माहेर आहेसें लौकिकीं कळावें । निढळ बरवें शोभा नेदी ॥२॥

आस नाहीं परी उरी बरी वाटे । आपलें तें भेटे आपणासी ॥३॥

तुका म्हणे माझी अविट आवडी । खंडण तांतडी होऊं नेदीं ॥४॥

१९०९

धरितों वासना परी नये फळ । प्राप्तीचा तो काळ नाहीं आला ॥१॥

तळमळी चत्ति घातलें खापरीं । फुटतसे परी लाहीचिया ॥ध्रु.॥

प्रकार ते कांहीं नावडती जीवा । नाहीं पुढें ठावा काळ हातीं ॥२॥

जातों तळा येतों मागुता लौकरी । वोळशाचे फेरी सांपडलों ॥३॥

तुका म्हणे बहु करितों विचार । उतरें डोंगर एक चढें ॥४॥

१९१०

कां माझे पंढरी न देखती डोळे । काय हें न कळे पाप यांचें ॥१॥

पाय पंथें कां हे न चलती वाट । कोण हें अदृष्ट कर्म बळी ॥ध्रु.॥

कां हें पायांवरी न पडे मस्तक । क्षेम कां हस्तक न पवती ॥२॥

कां या इंद्रियांची न पुरे वासना । पवित्र होईंना जिव्हा कीर्ती ॥३॥

तुका म्हणे कई जाऊनि मोटळें । पडेन हा लोळें महाद्वारीं ॥४॥

१९११

काय पोरें जालीं फार । किंवा न साहे करकर ॥१॥

म्हणऊनि केली सांडी । घांस घेऊं न ल्हां तोंडीं ॥ध्रु.॥

करूं कलागती । तुज भांडणें भोंवतीं ॥२॥

तुका म्हणे टांचें । घरीं जालेंसे वरोचें ॥३॥

१९१२

कांहीं चिंतेविण । नाहीं उपजत सीण ॥१॥

तरी हा पडिला विसर । माझा तुम्हां जाला भार ॥ध्रु.॥

आली कांहीं तुटी । गेली सुटोनियां गांठी ॥२॥

तुका म्हणे घरीं । बहु बैसले रिणकरी ॥३॥

१९१३

निरोपासी वेचे । काय बोलतां फुकाचें ॥१॥

परी हें नेघेवे चि यश । भेओं नको सुखी आस ॥ध्रु.॥

सुख समाधानें । कोण पाहे देणें घेणें ॥२॥

न लगे निरोपासी मोल । तुका म्हणे वेचे बोल ॥३॥

१९१४

जोडीच्या हव्यासें । लागे धनांचें चि पिसें ॥१॥

मग आणीक दुसरें । लोभ्या नावडती पोरें ॥ध्रु.॥

पाहे रुक्याकडे । मग अवघें ओस पडे ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुला बहुत चि हेवा ॥३॥

१९१५

मविलें मविती । नेणों रासी पडिल्या किती ॥१॥

परि तूं धाला चि न धासी । आलें उभाउभीं घेसी ॥ध्रु.॥

अवघ्यां अवघा काळ । वाटा पाहाती सकळ ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । अराणूक तुज कांहीं ॥३॥

१९१६

न बैससी खालीं । सम उभा च पाउलीं ॥१॥

ऐसे जाले बहुत दिस । जालीं युगें अठ्ठाविस ॥ध्रु.॥

नाहीं भाग सीण । अराणूक एक क्षण ॥२॥

तुका म्हणे किती । मापें केलीं देती घेती ॥३॥

१९१७

जोडी कोणांसाटीं । एवढी करितोसी आटी ॥१॥

जरी हें आम्हां नाहीं सुख । रडों पोरें पोटीं भूक ॥ध्रु.॥

करूनि जतन । कोणा देसील हें धन ॥२॥

आमचे तळमळे । तुझें होईंल वाटोळें ॥३॥

घेसील हा श्राप । माझा होऊनियां बाप ॥४॥

तुका म्हणे उरी । आतां न ठेवीं यावरी ॥५॥

१९१८

करूनि चाहाडी । अवघी बुडवीन जोडी ॥१॥

जरि तूं होऊनि उदास । माझी बुडविसी आस ॥ध्रु.॥

येथें न करी काम । मुखें नेघें तुझें नाम ॥२॥

तुका म्हणे कुळ । तुझें बुडवीन समूळ ॥३॥

१९१९

समर्थाचे पोटीं । आम्ही जन्मलों करंटीं ॥१॥

ऐसी जाली जगीं कीर्ति । तुझ्या नामाची फजिती ॥ध्रु.॥

येथें नाहीं खाया । न ये कोणी मूळ न्याया ॥२॥

तुका म्हणे जिणें । आतां खोटें जीवपणें ॥३॥

१९२०

पुढें तरी चित्ती । काय येईंल तें आतां ॥१॥

मज सांगोनिया धाडीं । वाट पाहातों वराडी ॥ध्रु.॥

कंठीं धरिला प्राण । पायांपाशीं आलें मन ॥२॥

तुका म्हणे चिंता । बहु वाटतसे आतां ॥३॥

१९२१

कैंचा मज धीर । कोठें बुद्धि माझी स्थिर ॥१॥

जें या मनासी आवरूं । आंत पोटीं वाव धरूं ॥ध्रु.॥

कैंची शुद्ध मति । भांडवल ऐसें हातीं ॥२॥

तुका म्हणे कोण दशा आली सांगा ॥३॥

१९२२

समर्पक वाणी । नाहीं ऐकिजेसी कानीं ॥१॥

आतां भावें करूनि साचा । पायां पडिलों विठोबाच्या ॥ध्रु.॥

न कळे उचित । करूं समाधान चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे विनंती । विनविली धरा चित्ती ॥३॥

१९२३

येती वारकरी । वाट पाहातों तोंवरी ॥१॥

घालूनियां दंडवत । पुसेन निरोपाची मात ॥ध्रु.॥

पत्र हातीं दिलें । जया जेथें पाठविलें ॥२॥

तुका म्हणे येती । जाइन सामोरा पुढती ॥३॥

१९२४

रुळें महाद्वारीं । पायांखालील पायरी ॥१॥

तैसें माझें दंडवत । सांगा निरोप हा संत ॥ध्रु.॥

पडे दंडकाठी । देह भलतीसवा लोटी ॥२॥

तुका म्हणे बाळ । लोळे न धरितां सांभाळ ॥३॥

१९२५

तुम्ही संतजनीं । माझी करावी विनवणी ॥१॥

काय तुक्याचा अन्याय । त्यासी अंतरले पाय ॥ध्रु.॥

भाका बहुतां रीती । माझी कीव काकुलती ॥२॥

न देखे पंढरी । तुका चरण विटेवरी ॥३॥

१९२६

होइल कृपादान । तरी मी येईंन धांवोन ॥१॥

होती संतांचिया भेटी । आनंदें नाचों वाळवंटीं ॥ध्रु.॥

रिघेन मातेपुढें । स्तनपान करीन कोडें ॥२॥

तुका म्हणे ताप । हरती देखोनियां बाप ॥३॥

१९२७

परिसोनि उत्तर । जाब देईंजे सत्वर ॥१॥

जरी तूं होसी कृपावंत । तरि हा बोलावीं पतित ॥ध्रु.॥

नाणीं कांहीं मना । करूनि पापाचा उगाणा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । काय शक्ति तुझे पायीं ॥३॥

१९२८

ऐकोनियां कीर्ती । ऐसी वाटती विश्रांती ॥१॥

माते सुख डोळां पडे । तेथें कोण लाभ जोडे ॥ध्रु.॥

बोलतां ये वाचे । वीट नये जिव्हा नाचे ॥२॥

तुका म्हणे धांवे । वासना ते रस घ्यावे ॥३॥

१९२९

किती करूं शोक । पुढें वाढे दुःखें दुःख ॥१॥

आतां जाणसी तें करीं । माझें कोण मनीं धरी ॥ध्रु.॥

पुण्य होतें गांठी । तरि कां लागती हे आटी ॥२॥

तुका म्हणे बळ । माझी राहिली तळमळ ॥३॥

१९३०

करील आबाळी । माझ्या दांताची कसाळी ॥१॥

जासी एखादा मरोन । पाठी लागेल हें जन ॥ध्रु.॥

घरीं लागे कळहे । नाहीं जात तो शीतळ ॥२॥

तुका म्हणे पोरवडे । मज येतील रोकडे ॥३॥

१९३१

आतां आशीर्वाद । माझा असो सुखें नांद ॥१॥

म्हणसी कोणा तरी काळें । आहेतसी माझीं बाळें ॥ध्रु.॥

दुरी दूरांतर । तरी घेसी समाचार ॥२॥

नेसी कधीं तरी । तुका म्हणे लाज हरी ॥३॥

१९३२

आतां हे सेवटीं । माझी आइकावी गोष्टी ॥१॥

आतां द्यावा वचनाचा । जाब कळे तैसा याचा ॥ध्रु.॥

आतां करकर । पुढें न करीं उत्तर ॥२॥

तुका म्हणे ठसा । तुझा आहे राखें तैसा ॥३॥

१९३३

बोलिलों ते आतां । कांहीं जाणतां नेणतां ॥१॥

क्षमा करावे अन्याय । पांडुरंगे माझे माय ॥ध्रु.॥

स्तुती निंदा केली । लागे पाहिजे साहिली ॥२॥

तुका म्हणे लाड । दिला तैसें पुरवा कोड ॥३॥

॥३६॥

या पत्राच्या उत्तराच्या मार्गप्रतीक्षेचे अभंग १९

१९३४

माहेरिंचा काय येईंल निरोप । म्हणऊनि झोंप नाहीं डोळां ॥१॥

वाट पाहें आस धरूनियां जीवीं । निडळा हे ठेवीं वरी बाहे ॥ध्रु.॥

बोटवरी माप लेखितों दिवस । होतों कासावीस धीर नाहीं ॥२॥

काय नेणों संतां पडेल विसर । कीं नव्हे सादर मायबाप ॥३॥

तुका म्हणे तेथें होईंल दाटणी । कोण माझें आणी मना तेथें ॥४॥

१९३५

परि तो आहे कृपेचा सागर । तोंवरी अंतर पडों नेदी ॥१॥

बहुकानदृष्टी आइके देखणा । पुरोनियां जना उरलासे ॥ध्रु.॥

सांगितल्याविणें जाणे अंतरिंचें । पुरवावें ज्याचें तैसें कोड ॥२॥

बहुमुखें कीर्ती आइकिली कानीं । विश्वास ही मनीं आहे माझा ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं जात वांयांविण । पाळितो वचन बोलिलों तें ॥४॥

१९३६

यावरि न कळे संचित आपुलें । कैसें वोडवलें होइल पुढें ॥१॥

करील विक्षेप धाडितां मुळासी । किंवा धाडा ऐसी तांतडी हे ॥ध्रु.॥

जोंवरी हे डोळां देखें वारकरी । तों हें भरोवरी करी चित्ती ॥२॥

आस वाढविते बुद्धीचे तरंग । मनाचे ही वेग वावडती ॥३॥

तुका म्हणे तेव्हां होतील निश्चळ । इंद्रियें सकळ निरोपानें ॥४॥

१९३७

होईंल निरोप घेतला यावरी । राउळाभीतरीं जाऊनियां ॥१॥

करूनियां दधिमंगळभोजन । प्रयाण शकुनसुमुहूर्तें ॥ध्रु.॥

होतील दाटले सद्गदित कंठीं । भरतें या पोटीं वियोगाचें ॥२॥

येरयेरां भेटी क्षेम आलिंगनें । केलीं समाधान होतीं संतीं ॥३॥

तुका म्हणे चाली न साहे मनास । पाहाती कळस परपरतों ॥४॥

१९३८

ऐसी ते सांडिली होईंल पंढरी । येते वारकरी होत वाटे ॥१॥

देखिले सोहळे होती आठवत । चालती ते मात करूनियां ॥ध्रु.॥

केली आइकिली होईंल जे कथा । राहिलें तें चित्ती होइल प्रेम ॥२॥

गरुडटके टाळ मृदांग पताका । सांगती ते एकां एक सुख ॥३॥

तुका म्हणे आतां येती लवलाहीं । आलिंगूनि बाहीं देइन क्षेम ॥४॥

१९३९

क्षेम मायबाप पुसेन हें आधीं । न घलीं हें मधीं सुख दुःख ॥१॥

न करीं तांतडी आपणांपासूनि । आइकेन कानीं सांगतीं तें ॥ध्रु.॥

अंतरींचें संत जाणतील गूज । निरोप तो मज सांगतील ॥२॥

पायांवरी डोईं ठेवीन आदरें । प्रीतिपडिभरें आळिंगून ॥३॥

तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओवाळून सांडीं त्यांवरून ॥४॥

१९४०

होइल माझी संतीं भाकिली करुणा । जे त्या नारायणा मनीं बैसे ॥१॥

शृंगारूनि माझीं बोबडीं उत्तरें । होतील विस्तारें सांगितलीं ॥ध्रु.॥

क्षेम आहे ऐसें होइल सांगितलें । पाहिजे धाडिलें शीघ्र मूळ ॥२॥

अवस्था जे माझी ठावी आहे संतां । होइल कृपावंता निरोपिली ॥३॥

तुका म्हणे सवें येईंल मुर्‍हाळी । किंवा कांहीं उरी राखतील ॥४॥

१९४१

दोहींमध्यें एक घडेल विश्वासें । भातुकें सरिसें मूळ तरी ॥१॥

करिती निरास निःशेष न घडे । कांहीं तरी ओढे चित्ती माये ॥ध्रु.॥

लौकिकाची तरी धरितील लाज । काय माझ्या काज आचरणें ॥२॥

अथवा कोणाचें घेणें लागे रीण । नाहीं तरी हीनकर्मी कांहीं ॥३॥

व्यालीचिये अंगीं असती वेधना । तुका म्हणे मना मन साक्ष ॥४॥

१९४२

बैसतां कोणापें नाहीं समाधान । विवरे हें मन ते चि सोईं ॥१॥

घडी घडी मज आठवे माहेर । न पडे विसर क्षणभरी ॥ध्रु.॥

नो बोलावें ऐसा करितों विचार । प्रसंगीं तों फार आठवतें ॥२॥

इंद्रियांसी वाहो पडिली ते चाली । होती विसांवली ये चि ठायीं ॥३॥

एकसरें सोस माहेरासी जावें । तुका म्हणे जीवें घेतलासे ॥४॥

१९४३

नाहीं हानि परी न राहावे निसुर । न पडे विसर काय करूं ॥१॥

पुसाविसी वाटे मात कापडियां । पाठविती न्याया मूळ मज ॥ध्रु.॥

आणीक या मना नावडे सोहळा । करितें टकळा माहेरींचा ॥२॥

बहु कामें केलें बहु कासावीस । बहु जाले दिस भेटी नाहीं ॥३॥

तुका म्हणे त्याचें न कळे अंतर । अवस्था तों फार होते मज ॥४॥

१९४४

तोंवरी म्यां त्यास कैसें निषेधावें । जों नाहीं बरवें कळों आलें ॥१॥

कोणाचिया मुखें तट नाहीं मागें । वचन वाउगें बोलों नये ॥ध्रु.॥

दिसे हानि परी निरास न घडे । हे तंव रोकडे अनुभव ॥२॥

आपुलिया भोगें होईंल उशीर । तोंवरी कां धीर केला नाहीं ॥३॥

तुका म्हणे गोड करील सेवट । पाहिली ते वाट ठायीं आहे ॥४॥

१९४५

माहेरींचें आलें तें मज माहेर । सुखाचें उत्तर करिन त्यासी ॥१॥

पायांवरी माथा आळिंगीन बाहीं । घेईंन लवलाहीं पायवणी ॥ध्रु.॥

सुख समाचार पुसेन सकळ । कैसा पर्वकाळ आहे त्यास ॥२॥

आपुले जीवींचें सुखदुःख भावें । सांगेन अघवें आहे तैसें ॥३॥

तुका म्हणे वीट नेघें आवडीचा । बोलिली च वाचा बोलवीन ॥४॥

१९४६

वियोग न घडे सन्निध वसलें । अखंड राहिलें होय चित्ती ॥१॥

विसरु न पडे विकल्प न घडे । आलें तें आवडे तया पंथें ॥ध्रु.॥

कामाचा विसर नाठवे शरीर । रसना मधुर नेणे फिकें ॥२॥

निरोपासी काज असो अनामिक । निवडितां एक नये मज ॥३॥

तुका म्हणे हित चित्ते ओढियेलें । जेथें तें उगलें जावें येणें ॥४॥

१९४७

आतां माझे सखे येती वारकरी । जीवा आस थोरी लागली ते ॥१॥

सांगतील माझ्या निरोपाची मात । सकळ वृत्तांत माहेरींचा ॥ध्रु.॥

काय लाभ जाला काय होतें केणें । काय काय कोणे सांटविलें ॥२॥

मागणें तें काय धाडिलें भातुकें । पुसेन तें सुखें आहेतसीं ॥३॥

तुका म्हणे काय सांगती ते कानीं । ऐकोनियां मनीं धरुनि राहें ॥४॥

१९४८

काय करावें म्यां केले ते विचार । घडेल साचार काय पाहों ॥१॥

काय मन नाहीं धरीत आवडी । प्रारब्धीं जोडी ते चि खरी ॥ध्रु.॥

काय म्यां तेथींचें रांधिलें चाखोनि । तें हें करीं मनीं विवंचना ॥२॥

आणीक ही त्यासी बहुत कारण । बहु असे जिणें ओढीचें ही ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां बोळविल्यावरी । परती माघारी केली नाहीं ॥४॥

१९४९

आम्हां अराणूक संवसारा हातीं । पडिली नव्हती आजिवरी ॥१॥

पुत्रदाराधन होता मनी धंदा । गोवियेलों सदा होतों कामें ॥ध्रु.॥

वोडवलें ऐसें दिसतें कपाळ । राहिलें सकळ आवरोनि ॥२॥

मागें पुढें कांहीं न दिसे पाहातां । तेथूनियां चिंता उपजली ॥३॥

तुका म्हणे वाट पाह्याचें कारण । येथीचिया हिंणें जालें भाग्य ॥४॥

१९५०

बहु दिस नाहीं माहेरिंची भेटी । जाली होती तुटी व्यवसायें ॥१॥

आपुल्याला होतों गुंतलों व्यासंगें । नाहीं त्या प्रसंगें आठवलें ॥ध्रु.॥

तुटातें तुटतें जडती जडलें । आहे तें आपुलें आपणापें ॥२॥

बहु निरोपाचें पावलें उत्तर । जवळी च पर एक तें ही ॥३॥

काय जाणों मोह होईंल सांडिला । बहु दिस तुटला तुका म्हणे ॥४॥

१९५१

होतीं नेणों जालीं कठिणें कठीण । जवळी च मन मनें ग्वाही ॥१॥

आम्ही होतों सोईं सांडिला मारग । घडिलें तें मग तिकून ही ॥ध्रु.॥

निश्चिंतीनें होते पुढिलांची सांडी । न चाले ते कोंडी मायबापा ॥२॥

आम्हां नाहीं त्यांचा घडिला आठव । त्यांचा बहु जीव विखुरला ॥३॥

तुका म्हणे जालें धर्माचें माहेर । पडिलें अंतर आम्हांकूनि ॥४॥

१९५२

आतां करावा कां सोंस वांयांविण । लटिका चि सीण मनासी हा ॥१॥

असेल तें कळों येईंल लौकरी । आतां वारकरी आल्यापाठी ॥ध्रु.॥

बहु विलंबाचें सन्निध पातलें । धीराचें राहिलें फळ पोटीं ॥२॥

चालिलें तें ठाव पावेल सेवटीं । पुरलिया तुटी पाउलांची ॥३॥

तुका म्हणे आसे लागलासे जीव । म्हणऊनि कींव भाकीतसें ॥४॥

॥१९॥

संत परत आले त्यांची भेट झाली ते अभंग ११

१९५३

भागलेती देवा । माझा नमस्कार घ्यावा ॥१॥

तुम्ही क्षेम कीं सकळ । बाळ अवघे गोपाळ ॥ध्रु.॥

मारगीं चालतां । श्रमलेती येतां जातां ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । कृपा आहे माझ्या ठायीं ॥३॥

१९५४

घालूनियां ज्योती । वाट पाहें दिवसराती ॥१॥

बहु उतावळि मन । तुमचें व्हावें दरुषण ॥ध्रु.॥

आलों बोळवीत । तैसें या चि पंथें चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे पेणी । येतां जातां दिवस गणीं ॥३॥

१९५५

आजि दिवस धन्य । तुमचें जालें दरुषण ॥१॥

सांगा माहेरींची मात । अवघा विस्तारीं वृत्तांत ॥ध्रु.॥

आइकतों मन । करूनि सादर श्रवण ॥२॥

तुका म्हणे नाम । माझा सकळ संभ्रम ॥३॥

१९५६

बोलिलीं तीं काय । माझा बाप आणि माय ॥१॥

ऐसें सांगा जी झडकरी । तुम्ही सखे वारकरी ॥ध्रु.॥

पत्राचें वचन । काय दिलें फिरावून ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । मना आणिलें कीं नाहीं ॥३॥

१९५७

काय पाठविलें । सांगा भातुकें विठ्ठलें ॥१॥

आसे लागलासे जीव । काय केली माझी कींव ॥ध्रु.॥

फेडिलें मुडतर । किंवा कांहीं जरजर ॥२॥

तुका म्हणे सांगा । कैसें आर्त पांडुरंगा ॥३॥

१९५८

आजिचिया लाभें ब्रम्हांड ठेंगणें । सुखी जालें मन कल्पवेना ॥१॥

आर्तभूत माझा जीव जयांसाटीं । त्यांच्या जाल्या भेटी पायांसवें ॥ध्रु.॥

वाटुली पाहातां सिणले नयन । बहु होतें मन आर्तभूत ॥२॥

माझ्या निरोपाचें आणिलें उत्तर । होइल समाचार सांगती तो ॥३॥

तुका म्हणे भेटी निवारला ताप । फळलें संकल्प संत आले ॥४॥

१९५९

आजि बरवें जालें । माझें माहेर भेटलें ॥१

डोळां देखिले सज्जन । निवारला भाग सीण ॥ध्रु.॥

धन्य जालों आतां । क्षेम देऊनियां संतां ॥२॥

इच्छेचें पावलों । तुका म्हणे धन्य जालों ॥३॥

१९६०

वोरसोनि येती । वत्सें धेनुवेच्या चित्ती ॥१॥

माझा कराया सांभाळ । वोरसोनियां कृपाळ ॥ध्रु.॥

स्नेहें भूक तान । विसरती जाले सीण ॥२॥

तुका म्हणे कौतुकें । दिलें प्रेमाचें भातुकें ॥३॥

१९६१

आलें तें आधीं खाईंन भातुकें । मग कवतुकें गाईंन ओव्या ॥१॥

सांगितला आधीं आइकों निरोप । होइल माझा बाप पुसें तों तें ॥२॥

तुका म्हणे माझे सखे वारकरी । आले हे माहेरीहून आजि ॥३॥

१९६२

आमुप जोडल्या सुखाचिया रासी । पार त्या भाग्यासी नाहीं आतां ॥१॥

काय सांगों सुख जालें आलिंगन । निवाली दर्शनें कांति माझी ॥२॥

तुका म्हणे यांच्या उपकारासाटीं । नाहीं माझे गांठी कांहीं एक ॥३॥

१९६३

पवित्र व्हावया घालीन लोळणी । ठेवीन चरणीं मस्तक हें ॥१॥

जोडोनि हस्तक करीन विनवणी । घेइन पायवणी धोवोनियां ॥२॥

तुका म्हणे माझें भांडवल सुचें । संतां हें ठायींचें ठावें आहे ॥३॥

॥११॥

पत्राचे अभंग समाप्त । ३६ । १९ । ११ ॥ ६६॥

१९६४

मना एक करीं । म्हणे जाईंन पंढरी । उभा विटेवरी । तो पाहेन सांवळा ॥१॥

करीन सांगती तें काम । जरी जपसी हें नाम । नित्य वाचे राम । हरि कृष्ण गोविंदा ॥ध्रु.॥

लागें संतांचिया पायां । कथे उल्हास गावया । आलों मागावया । शरण देई उचित ॥२॥

नाचें रंगीं वाहें टाळी । होय सादर ते काळीं । तुका म्हणे मळी । सांडूनियां अंतरी ॥३॥

१९६५

न राहे क्षण एक वैकुंठीं । क्षीरसागरीं त्रिपुटी ।

जाय तेथें दाटी । वैष्णवांची धांवोनि ॥१॥

भाविक गे माये भोळें गुणाचें । आवडे तयाचें नाम घेतां तयासी ॥ध्रु.॥

जो नातुडे कवणिये परी । तपें दानें व्रतें थोरी ।

म्हणतां वाचे हरि । राम कृष्ण गोविंदा ॥२॥

चौदा भुवनें जया पोटीं । तो राहे भक्तांचिये कंठीं ।

करूनियां साटी। चत्ति प्रेम दोहींची ॥३॥

जया रूप ना आकार । धरी नाना अवतार ।

घेतलीं हजार । नांवें ठेवूनि आपणां ॥४॥

ऐसा भक्तांचा ॠणी । पाहातां आगमीं पुराणीं ।

नाहीं तुका म्हणे ध्यानीं । तो कीर्तनीं नाचतसे ॥५॥

१९६६

स्वल्प वाट चला जाऊं । वाचे गाऊं विठ्ठल ॥१॥

तुम्ही आम्ही खेळीमेळीं । गदा रोळी आनंदें ॥ध्रु.॥

ध्वजा कुंचे गरुडटके । शृंगार निके करोनि ॥२॥

तुका म्हणे हें चि नीट । जवळी वाट वैकुंठा ॥३॥

१९६७

आनंदाच्या कोटी । सांटवल्या आम्हां पोटीं ॥१॥

प्रेम चालिला प्रवाहो । नामओघ लवलाहो ॥ध्रु.॥

अखंड खंडेना जीवन । राम कृष्ण नारायण ॥२॥

थडी आहिक्य परत्र । तुका म्हणे सम तीर ॥३॥

१९६८

चाहाडाची माता । व्यभिचारीण तत्वता ॥१॥

पाहे संतांचें उणें । छिद्र छळावया सुनें ॥ध्रु.॥

जेणों त्याच्या वाचें । कांहीं सोडिलें गाठीचें ॥२॥

तुका म्हणे घात । व्हावा ऐसी जोडी मात ॥३॥

१९६९

सापें ज्यासी खावें । तेणें प्राणासी मुकावें ॥१॥

काय लाधला दुर्जन । तोंडावरी थुंकी जन ॥ध्रु.॥

विंचु हाणें नांगी । अग्न लावी आणिकां अंगीं ॥२॥

तुका म्हणे जाती । नरका पाउलीं चालती ॥३॥

॥६॥

स्वामींनीं स्त्रीस उपदेश केला ते अभंग ॥ ११ ॥

१९७०

पिकल्या सेताचा आम्हां देतो वांटा । चौधरी गोमटा पांडुरंग ॥१॥

सत्तर टके बाकी उरली मागे तो हा । मागें झडले दाहा आजिवरी ॥ध्रु.॥

हांडा भांडीं गुरें दाखवी ऐवज । माजघरीं बाजे बैसलासे ॥२॥

मज यासी भांडतां जाब नेदी बळें । म्हणे एका वेळे घ्याल वांटा ॥३॥

तुका म्हणे स्त्रिये काय वो करावें । नेदितां लपावें काय कोठें ॥४॥

१९७१

करितां विचार अवघें एक राज्य । दुजा कोण मज पाठी घाली ॥१॥

कोण्या रीती जावें आम्ही वो पळोनि । मोकळ अंगणीं मागें पुढें ॥ध्रु.॥

काय तें गव्हाणें हिंडावीं वो किती । दूत ते लागती याच पाठी ॥२॥

कोठें याची करूं केलों कुळवाडी । आतां हा न सोडी जीवें आम्हां ॥३॥

होऊनि बेबाख येथें चि राहावें । देईंल तें खावें तुका म्हणे ॥४॥

१९७२

नागवूनि एकें नागवीं च केली । फिरोनियां आलीं नाहीं येथें ॥१॥

भेणें सुती कोणी न घेती पालवीं । करूनियां गोवी निसंतान ॥ध्रु.॥

एकें तीं गोविलीं घेऊनि जमान । हांसतील जन लोक तयां ॥२॥

सरले तयांसी घाली वैकुंठीं । न सोडी हे साटी जीवें जाली ॥३॥

तुका म्हणे जालों जाणोनि नेणती । सांपडलों हातीं याचे आम्ही ॥४॥

१९७३

आतां तूं तयास होईं वो उदास । आरंभला नास माझ्या जीवा ॥१॥

जरूर हें जालें मज कां नावडे । उपास रोकडे येती आतां ॥ध्रु.॥

बरें म्या तुझिया जीवाचें तें काय । व्हावें हें तें पाहें विचारूनि ॥२॥

तुज मज तुटी नव्हे या विचारें । सहित लेकुरें राहों सुखें ॥३॥

तुका म्हणे तरी तुझा माझा संग । घडेल वियोग कधीं नव्हे ॥४॥

१९७४

काय करूं आतां माझिया संचिता । तेणें जीववित्ती साटी केली ॥१॥

न म्हणावें कोणी माझें हें करणें । हुकुम तो येणें देवें केला ॥ध्रु.॥

करूनि मोकळा सोडिलों भिकारी । पुरविली तरी पाठी माझी ॥२॥

पाणिया भोंपळा जेवावया पानें । लाविलीं वो येणें देवें आम्हां ॥३॥

तुका म्हणे यासी नाहीं वो करुणा । आहे नागवणा ठावा मज ॥४॥

१९७५

नको धरूं आस व्हावें या बाळांस । निर्माण तें त्यांस त्यांचें आहे ॥१॥

आपुला तूं गळा घेई उगवूनि । चुकवीं जाचणी गर्भवास ॥ध्रु.॥

अवेज देखोनि बांधितील गळा । म्हणोनि निराळा पळतुसें ॥२॥

देखोनियां त्यांचा अवघड मार । कांपे थरथर जीव माझा ॥३॥

तुका म्हणे जरी आहे माझी चाड । तरी करीं वाड चित्ति आतां ॥४॥

१९७६

भले लोक तुज बहु मानवती । वाढेल या कीर्ति जगामाजी ॥१॥

म्हणे मेलीं गुरें भांडीं नेलीं चोरें । नाहींत लेंकुरें जालीं मज ॥ध्रु.॥

आस निरसूनि कठिण हें मन । करीं वो समान वज्र तैसें ॥२॥

किंचित हें सुख टाकीं वो थुंकोनि । पावसील धनी परमानंद ॥३॥

तुका म्हणे थोर चुकती सायास । भवबंद पाश तुटोनियां ॥४॥

१९७७

ऐक हें सुख होईंल दोघांसी । सोहळा हे ॠषि करिती देव ॥१॥

जडितविमानें बैसविती मानें । गंधर्वांचें गाणें नामघोष ॥ध्रु.॥

संत महंत सद्धि येतील सामोरे । सर्वसुखा पुरे कोड तेथें ॥२॥

आलिंगूनि लोळों त्यांच्या पायांवरी । जाऊं तेथवरी मायबापें ॥३॥

तुका म्हणे तया सुखा वर्णू काय । जेव्हां बापमाय देखें डोळां ॥४॥

१९७८

देव पाहावया करीं वो सायास । न धरीं हे आस नाशिवंत ॥१॥

दिन शुद्ध सोम सकाळीं पातला । द्वादशी घडला पर्वकाळ ॥ध्रु.॥

द्विजां पाचारूनि शुद्ध करीं मन । देई वो हें दान यथाविध ॥२॥

नको चिंता करूं वस्त्रा या पोटाची । माउली आमुची पांडुरंग ॥३॥

तुका म्हणे दुरी सांगतों पाल्हाळीं । परी तो जवळी आहे आम्हां ॥४॥

१९७९

सुख हें नावडे आम्हां कोणा बळें । नेणसी अंधळें जालीशी तूं ॥१॥

भूक तान कैसी राहिली निश्चळ । खुंटलें चपळ मन ठायीं ॥ध्रु.॥

द्रव्य जीवाहूनि आवडे या जना । आम्हांसी पाषाणाहूनि हीन ॥२॥

सोइरे सज्जन जन आणि वन । अवघें समान काय गुणें ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां जवळी च आहे । सुख दुःख साहे पांडुरंग ॥४॥

१९८०

गुरुकृपे मज बोलविलें देवें । होईंल हें घ्यावें हित कांहीं ॥१॥

सत्य देवें माझा केला अंगीकार । आणीक विचार नाहीं आतां ॥ध्रु.॥

होईं बळकट घालूनियां कास । हा चि उपदेश तुज आतां ॥२॥

सडा संमार्जन तुळसीवृंदावन । अतीतपूजन ब्राम्हणाचें ॥३॥

वैष्णवांची दासी होई सर्वभावें । मुखीं नाम घ्यावें विठोबाचें ॥४॥

पूर्णबोध स्त्रीभ्रतारसंवाद । धन्य जिहीं वाद आइकिला ॥५॥

तुका म्हणे आहे पांडुरंगकथा । तरेल जो चित्ती धरील कोणी ॥६॥

॥११॥

१९८१

खडा रवाळी साकर । जाला नामाचा चि फेर ।

न दिसे अंतर । गोडी ठायीं निवडितां ॥१॥

तुम्ही आम्ही पांडुरंगा । भिन्न ऐसें काय सांगा ।

जाळविलें जगा । मी हें माझें यासाटीं ॥ध्रु॥

पायीं हातीं नाकीं शिरीं । हेम राहे अळंकारीं ।

मुसे आल्यावरी । काय निवडे वेगळें ॥२॥

निजलिया लाभ हानी । तों च खरी ते स्वप्नीं ।

तुका म्हणे दोन्ही । निवारलीं जागतां ॥३॥

१९८२

आम्ही जाणों तुझा भाव । कैंचा भक्त कैंचा देव । बीजा नाहीं ठाव । कैंचें फळ शेवटीं ॥१॥

संपादिलें बहु रूप । कैंचें पुण्य कैंचें पाप । नव्हतों आम्ही आप । आपणासी देखिलें ॥ध्रु.॥

एके ठायीं घरिच्याघरीं । न कळतां जाली चोरी । तेथें तें चि दुरी । जाणें येणें खुंटलें ॥२॥

तुका म्हणे धरूनि हातीं । उर ठेविली मागुती । एकांतीं लोकांतीं । देवभक्तिसोहळा ॥३॥

१९८३

कांहीं बोलिलों बोबडें । मायबापा तुम्हांपुढें । सलगी लाडें कोडें । मज क्षमा करावी ॥१॥

काय जाणावा महिमा । तुमचा म्यां पुरुषोत्तमा । आवडीनें सीमा । सांडविली मज हातीं ॥ध्रु.॥

घडे अवज्ञा सख्यत्वें । बाळें बापासी न भ्यावें । काय म्यां सांगावें । आहे ठावें तुम्हासी ॥२॥

तुका म्हणे देवा । प्रेम लोभ न संडावा । पाळिला पाळावा । लळा पुढती आगळा ॥३॥

१९८४

बहु भितों जाणपणा । आड न यो नारायणा ।

घेइन प्रेमपान्हा । भक्तिसुख निवाडें ॥१॥

यासी तुळे ऐसे कांहीं । दुजें त्रिभुवनीं नाहीं ।

काला भात दहीं । ब्रम्हादिकां दुर्लभ ॥ध्रु.॥

निमिशा अर्ध संतसंगति । वास वैकुंठीं कल्पांतीं ।

मोक्षपदें होती । ते विश्रांति बापुडी ॥२॥

तुका म्हणे हें चि देई । मीतूंपणा खंड नाहीं ।

बोलिलों त्या नाहीं । अभेदाची आवडी ॥३॥

॥४॥

१९८५

देवा आतां ऐसा करीं उपकार । देहेचा विसर पाडीं मज ॥१॥

तरीं च हा जीव सुख पावे माझा । बरें केशीराजा कळों आलें ॥ध्रु.॥

ठाव देई चित्ती राख पायांपाशीं । सकळ वृत्तींसी अखंडित ॥२॥

असे भय आतां लाज काम क्रोध । तोडावा संबंध यांचा माझा ॥३॥

मागणें तें एक हें चि आहे आतां । नाम मुखीं संतसंग देई ॥४॥

तुका म्हणे नको वरपंग देवा । घेई माझी सेवा भावशुद्ध ॥५॥

१९८६

तुज न करितां काय नव्हे एक । हे तों सकळिक संतवाणी ॥१॥

घेई माझा भार करीं कइवार । उतरीं हा पार भवसिंधु ॥ध्रु.॥

उचित अनुचित पापपुण्यकाला । हा तों नये मला निवडितां ॥२॥

कुंटित राहिली बोलतां बोलतां । पार न पवतां वाणी पुढें ॥३॥

पुसतां ही कोणां न कळे हें गुज । राखें आतां लाज पांडुरंगा ॥४॥

तुका म्हणे बहु पाहिलें या जीवें । वर्म जालें जी ठावें नाम तुझें ॥५॥

१९८७

मज त्याची भीड नुलंघवे देवा । जो म्हणे केशवा दास तुझा ॥१॥

मज आवडती बहु तैसे जन । करिती कीर्तन कथा तुझी ॥ध्रु.॥

सांडूनियां लाज नाचेन त्यांपुढें । आइकती कोडें नाम तुझें ॥२॥

न लगे उपचार होईंन भिकारी । वैष्णवांच्या घरीं उष्टावळी ॥३॥

तुका म्हणे जाणों उचित अनुचित । विचारूनि हित तें चि करूं ॥४॥

१९८८

तुझे पाय माझे राहियेले चित्ती । ते मज दाविती वर्म देवा ॥१॥

आम्हां अंधां तुझ्या पायांचा आधार । जाणसी विचार चाळवितां ॥ध्रु.॥

मन स्थिर ठेलें इंद्रियें निश्चळ । हें तों माझें बळ नव्हे देवा ॥२॥

पापपुण्य भेद नासिलें तिमिर । त्रिगुण शरीर सांडियेलें ॥३॥

तुका म्हणे तुझा प्रताप हा खरा । मी जाणें दातारा शरणागत ॥४॥

१९८९

जेथें जातों तेथें तू माझा सांगाती । चालविसी हातीं धरूनियां ॥१॥

चालों वाटे आम्ही तुझा चि आधार । चालविसी भार सवें माझा ॥ध्रु.॥

बोलों जातां बरळ करिसी तें नीट । नेली लाज धीट केलों देवा ॥२॥

अवघें जन मज जाले लोकपाळ । सोइरे सकळ प्राणसखे ॥३॥

तुका म्हणे आतां खेळतों कौतुकें । जालें तुझें सुख अंतर्बाहीं ॥४॥

१९९०

जालें पीक आम्हां अवघा सुकाळ । घेऊं अवघा काळ प्रेमसुख ॥१॥

जाली अराणुक अवघियांपासून । अवघा गेला सीण भाग आतां ॥ध्रु.॥

अवघा जाला आम्हां एक पांडुरंग । आतां नाहीं जग माझें तुझें ॥२॥

अवघे चि आम्ही ल्यालों अळंकार । शोभलों हि फार अवघ्यांवरी ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही सदेवांचे दास । करणें न लगे आस आणिकांची ॥४॥

॥६॥

१९९१

साधनें आमुचीं आज्ञेचीं धारकें । प्रमाण सेवकें स्वामिसत्ता ॥१॥

प्रकाशिलें जग आपुल्या प्रकाशें । रवि कर्मरसें अलिप्त त्या ॥ध्रु.॥

सांगणें तें तें नाहीं करणें आपण । मोलही वचन बाध जालें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां भांडवल हातीं । येरझारा खाती केवढियें ॥३॥

१९९२

शुभ जाल्या दिशा अवघा चि काळ । अशुभ मंगळ मंगळाचें ॥१॥

हातींचिया दीपें दुराविली निशी । न देखिजे कैसी आहे ते ही ॥ध्रु.॥

सुख दुःखाहूनि नाहीं विपरीत । देतील आघात हितफळें ॥२॥

तुका म्हणे आतां आम्हांसी हें भलें । अवघे चि जाले जीव जंत ॥३॥

१९९३

पाप पुण्य दोन्ही वाहाती मारग । स्वर्गनर्कभोग यांचीं पेणीं ॥१॥

एका आड एक न लगे पुसावें । जेविल्या देखावें मागें भूक ॥ध्रु.॥

राहाटीं पडिलें भरोनियां रितीं । होतील मागुतीं येतीं जातीं ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही खेळतियांमधीं । नाहीं केली बुद्धी स्थिर पाहों ॥३॥

॥३॥

१९९४

हित तें हें एक राम कंठीं राहे । नाठविती देहभाव देही ॥१॥

हा चि एक धर्म निज बीजवर्म । हें चि जाळी कर्में केलीं महा ॥ध्रु.॥

चित्ती राहे पायीं रूप बैसे डोळां । जीवें कळवळा आवडीचा ॥२॥

अखंड न खंडे अभंग न भंगे । तुका म्हणे गंगे मिळणी सिंधु ॥३॥

॥१॥

१९९५

माझिये जातीचें मज भेटो कोणी । आवडीची धणी फेडावया ॥१॥

आवडे ज्या हरि अंतरापासूनि । ऐसियाचे मनीं आर्त माझें ॥ध्रु.॥

तयालागीं जीव होतो कासावीस । पाहातील वास नयन हे ॥२॥

सुफळ हा जन्म होईंल तेथून । देतां आलिंगन वैष्णवांसी ॥३॥

तुका म्हणे तो चि सुदिन सोहळा । गाऊं या गोपाळा धणीवरि ॥४॥

१९९६

आमुचें जीवन हें कथाअमृत । आणिक ही संतसमागम ॥१॥

सारूं एके ठायीं भोजन परवडी । स्वादरसें गोडी पदोपदीं ॥ध्रु.॥

धालिया ढेंकर येती आनंदाचे । वोसंडलें वाचे प्रेमसुख ॥२॥

पिकलें स्वरूप आलिया घुमरि । रासी ते अंबरीं न समाये ॥३॥

मोजितां तयाचा अंत नाहीं पार । खुंटला व्यापार तुका म्हणे ॥४॥

१९९७

जोडिलें तें आतां न सरे सारितां । जीव बळी देतां हाता आलें ॥१॥

संचित सारूनि बांधिलें धरणें । तुंबिलें जीवन आक्षय हें ॥ध्रु.॥

शीत उष्ण तेथें सुखदुःख नाहीं । अंतर सबाही एक जालें ॥२॥

बीज तो अंकुर पत्र शाखा फळें । प्राप्तबीज मुळें अवघें नासे ॥३॥

तुका म्हणे नामीं राहिलीसे गोडी । बीजाच्या परवडी होती जाती ॥४॥

१९९८

भक्तिभाव आम्ही बांधिलासे गांठी । साधावितों हाटीं घ्या रे कोणी ॥१॥

सुखाचिया पेंठे घातला दुकान । मांडियेले वान रामनाम ॥ध्रु.॥

सुखाचें फुकाचें सकळांचें सार । तरावया पार भवसिंधु ॥२॥

मागें भाग्यवंत जाले थोर थोर । तिहीं केला फार हा चि सांटा ॥३॥

खोटें कुडें तेथें नाहीं घातपात । तुका म्हणे चत्ति शुद्ध करीं ॥४॥

१९९९

प्रजन्यें पडावें आपुल्या स्वभावें । आपुलाल्या दैवें पिके भूमि ॥१॥

बीज तें चि फळ येईंल शेवटीं । लाभहानितुटी ज्याची तया ॥ध्रु.॥

दीपाचिये अंगीं नाहीं दुजाभाव । धणी चोर साव सारिखे चि ॥२॥

काउळें ढोंपरा ककर तित्तिरा । राजहंसा चारा मुक्ताफळें ॥३॥

तुका म्हणे येथें आवडी कारण । पिकला नारायण जयां तैसा ॥४॥

२०००

धीर तो कारण एकविधभाव । पतिव्रते नाहो सर्वभावें ॥१॥

चातक हे जळ न पाहाती दृष्टी । वाट पाहे कंठीं प्राण मेघा ॥ध्रु.॥

सूर्यविकाशनी नेघे चंद्रामृत । वाट पाहे अस्तउदयाची ॥२॥

धेनु येऊं नेदी जवळी आणिकां । आपुल्या बाळकाविण वत्सा ॥३॥

तुका म्हणे नेम प्राणांसवेंसाटी । तरी च या गोष्टी विठोबाची ॥४॥

॥६॥