दमनक चतुर्दशी दरवर्षी चैत्र शुक्ल पक्षाच्या चतुर्दशी तिथीला साजरी केली जाते. २०२५ मध्ये, दमनक चतुर्दशीची ११ एप्रिल रोजी आहे. ओडिशा, महाराष्ट्र आणि उत्तर भारतातील काही हिंदू समुदायांसाठी या दिवसाचे खूप महत्त्व आहे. या दिवशी विशेष पूजा आणि विधी केले जातात.
दरवर्षी बिष्णू दमनक चतुर्दशी (चैत्र शुक्ल चतुर्दशी) रोजी, ओडिशातील तालचेरपासून सुमारे १४ किमी अंतरावर असलेल्या गोपाळप्रसाद येथील हिंगुला मंदिराजवळील एका ठिकाणी देवी हिंगुला आपल्या भक्तांना जळत्या अग्नीच्या अवस्थेत दर्शन देते.
चैत्र महिन्याच्या शुक्ल चतुर्दशीला, पुरी मंदिराच्या स्वयंपाकघरात उपस्थित असलेली देवी हिंगुला पुरी जगन्नाथ मंदिराच्या स्वयंपाकघरातून निरोप घेते आणि येथील भक्तांना जळत्या अग्नीच्या स्वरूपात 'दर्शन' देते.
चतुर्दशीच्या काही दिवस आधी, माता मंदिराजवळ प्रकट होते आणि मुख्य 'देहुरी' ला जळत्या जागेची माहिती देते, जी चतुर्दशीपर्यंत कोळशाच्या ढिगाऱ्यांनी वेढलेली असते. चतुर्दशीच्या दिवशी, तालचेरच्या राजाने दिलेला छत अग्नीवर ठेवला जातो आणि दूरदूरहून हजारो भाविक जात, पंथ आणि धर्माचे काहीही विचार न करता आगीत 'भोग' अर्पण करतात, परंतु आश्चर्य म्हणजे छत जळत नाही. नऊ दिवसांनंतर तालचेरचा राजा आणि देहुरी घटनास्थळी 'सीतल' नावाची पूजा करतात.
तसेच या दिवशी दमनक म्हणजे दवणा वनस्पतीच्या मुळांसह, देठांसह आणि फांद्यांनी कामदेवाची पूजा केली जाते. काही ठिकाणी दमनक रोपाने श्री विष्णूंची पूजा केली जाते. या दिवशी भैरव आणि शिव पूजन करण्याचे देखील महत्त्व आहे. तर काही पुराणांमध्ये चैत्र शुक्ल चतुर्दशीला अशोकाच्या झाडाच्या मुळात शिव आवाहन बद्दल सांगितले गेले आहे. या संदर्भात असे म्हटले जाते की शिवाच्या तिसऱ्या डोळ्यातून भैरवाच्या रूपात प्रकट झालेल्या अग्नीला भगवान शिवाने दमनक म्हटले आणि माता पार्वतीने त्याला वनस्पतीच्या रूपात पृथ्वीवर प्रकट होण्यास सांगितले. यावर भगवान शिव यांनी दमनकला आशीर्वाद दिला की जर लोक वसंत आणि मदन म्हणजेच कामदेवांसह तुमची पूजा करतील तर त्यांना जीवनातील सर्व सुखे मिळतील. एकंदरीत, या दिवशी दमणक वनस्पतीचे विशेष महत्त्व आहे. या दिवशी दमनक वनस्पतीची पूजा करणे आणि त्याचे दर्शन करणे खूप फलदायी ठरेल.
