व्यास पूजा ही हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाची परंपरा आहे, जी विशेषतः गुरु पौर्णिमेच्या दिवशी केली जाते. ही पूजा महर्षी वेदव्यास यांना समर्पित आहे, जे वेदांचे संकलनकर्ते, महाभारताचे रचनाकार आणि पुराणांचे लेखक मानले जातात. व्यास पूजा गुरु-शिष्य परंपरेचे प्रतीक आहे आणि ज्ञान, बुद्धी आणि मार्गदर्शनासाठी आभार मानण्याचा एक मार्ग आहे. व्यास पूजेची सविस्तर माहिती आणि ती कशी करावी याबद्दल जाणून घ्या-
व्यास पूजेचे महत्त्व
महर्षी वेदव्यास हे आदिगुरु मानले जातात. त्यांनी वेदांचे चार भागांत विभाजन करून मानवजातीला ज्ञानाचा मार्ग दाखवला. व्यास पूजा करणे म्हणजे ज्ञान, विद्या आणि बुद्धी यांचा आशीर्वाद मिळवणे. आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला ही पूजा केली जाते, ज्या दिवशी गुरुंचा सन्मान केला जातो.
व्यास पूजा करण्याची पद्धत
साहित्य-
महर्षी व्यासांचा फोटो किंवा मूर्ती
स्वच्छ लाल किंवा पिवळे कापड (आसनासाठी)
हळद, कुंकू, अक्षता (तांदूळ), चंदन, फुले, माला
धूप, दीप, अगरबत्ती
नैवेद्य (प्रसाद) खीर, मोदक, लाडू किंवा फळे
पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर)
तांब्याचा कलश, पाणी, पान, सुपारी, नारळ
वेद किंवा महाभारताची प्रत (शक्य असल्यास)
पूजेसाठी स्वच्छ आणि शांत जागा निवडा. पूजेचे स्थान पवित्र ठेवण्यासाठी गंगाजल शिंपडा.
सकाळी लवकर उठून स्नान करा आणि स्वच्छ वस्त्रे परिधान करा.
पूजा पद्धत
संकल्प: पूजेच्या सुरुवातीला हातात पाणी, फूल आणि अक्षता घेऊन संकल्प करा. उदाहरणार्थ: "मम गुरु व्यासदेव प्रसाद सिद्ध्यर्थं, सर्व विद्या प्राप्त्यर्थं, व्यास पूजनं करिष्ये."
(याचा अर्थ: गुरु व्यासदेवांच्या कृपेने सर्व विद्या प्राप्त व्हावी म्हणून मी ही पूजा करीत आहे.)
गणपती पूजन: सर्व पूजेच्या सुरुवातीला गणपतीचे पूजन करा. गणपतीला हळद, कुंकू, फूल अर्पण करा आणि "ॐ गं गणपतये नमः" मंत्राचा जप करा.
कलश स्थापना: तांब्याच्या कलशात पाणी भरून त्यावर नारळ ठेवा. त्याला चंदन, फूल आणि माला अर्पण करा.
व्यास मूर्ती किंवा फोटो स्वच्छ आसनावर (लाल/पिवळ्या कापडावर) ठेवा. मूर्तीला चंदन, हळद, कुंकू, अक्षता आणि फुले अर्पण करा. मूर्तीला माळ घाला आणि धूप-दीप दाखवून पूजा सुरू करा.
व्यास पूजन सुरु करताना खालील मंत्रांचा जप करा:
व्यास मंत्र:
ॐ नमो भगवते वासुदेवाय, व्यासरूपाय नमः।
गुरु मंत्र:
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः।
गुरुः साक्षात् परं ब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः।।
व्यास स्तोत्र किंवा गुरु स्तोत्राचे पठण करा. उदा., "व्यासाय विष्णुरूपाय, व्यासरूपाय विष्णवे" इत्यादी. वेद किंवा महाभारताची प्रत उपलब्ध असल्यास तिला फूल, अक्षता आणि चंदन अर्पण करा.
पंचामृत स्नान: मूर्तीला पंचामृताने स्नान घाला आणि नंतर स्वच्छ पाण्याने धुवा.
नैवेद्य अर्पण: व्यासदेवांना नैवेद्य (प्रसाद) अर्पण करा. खीर, लाडू, फळे इत्यादी ठेवा. नैवेद्य अर्पण करताना म्हणा:
"ॐ व्यासदेवाय नमः नैवेद्यं समर्पयामि।"
आरती: व्यासदेवांची आरती करा.
आरती
ॐ जय वेदव्यास हरे,
जय जय वेदव्यास हरे।
सत्य ज्ञान प्रकाशक,
जगहित विख्यात हरे॥
ॐ जय...
ऋषि पराशर के पुत्र,
सत्यवती के जाये।
ज्ञान सिंधु गुण सागर,
वेद ज्ञान फैलाये॥
ॐ जय...
महाभारत के रचयिता,
गीता ज्ञान सुनाया।
अठारह पुराणों के,
कर्ता तुम कहलाये॥
ॐ जय...
वेदव्यासजी की आरती,
जो कोई नर गावे।
जन्म मरण से छूटे,
सुख संपत्ति पावे॥
ॐ जय...
आरतीनंतर धूप-दीप पुन्हा दाखवा.
प्रदक्षिणा आणि नमस्कार: मूर्तीभोवती प्रदक्षिणा घाला आणि साष्टांग नमस्कार करा.
क्षमा याचना: पूजेत काही चूक झाली असल्यास क्षमा मागा:
