ऋषिकेश: देवभूमी उत्तराखंडमध्ये स्थित ऋषिकेश हे एक आदरणीय तीर्थक्षेत्र आहे. ऋषिकेश येथील श्री भारत मंदिर हे येथील खूप जुने मंदिर मानले जाते. हे मंदिर भगवान हृषीकेश नारायण यांना समर्पित आहे. त्यांच्यामुळे हा परिसर ऋषिकेश म्हणून ओळखला जातो, कारण हे भगवान हृषिकेशचे शहर आहे आणि मान्यतेनुसार ते आजही येथे विराजमान आहेत.
हिंदू संत शंकराचार्यांनी बसंत पंचमीच्या दिवशी प्रमुख देवतेची मूर्ती जीर्णोद्धार केली, त्यानंतर प्रत्येक बसंत पंचमीला येथे भव्य मिरवणूक काढली जाते. यासोबतच अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी भगवान नारायणाच्या चरणांचे दर्शन घेतले जाते, त्यामुळे या उत्सवात भव्य आरतीचे आयोजन केले जाते आणि भाविकांची गर्दी असते.
ऋषिकेश हे भगवान विष्णूच्या नावाने ओळखले जाते.
मंदिराचे पुजारी धर्मानंद शास्त्री सांगतात की, केदार विभागांतर्गत असलेल्या स्कंद पुराणात भारत मंदिराच्या इतिहासाचे वर्णन आहे. हे मंदिर भगवान नारायण यांना समर्पित आहे. येथे भगवान विष्णू वास्तव्य करतात. या मंदिराची एक कथा खूप प्रसिद्ध आहे असे सांगितले जाते. रायभ्य मुनींनी या भागात तीव्र तपश्चर्या केली, त्यावर प्रसन्न होऊन भगवान विष्णूंनी त्यांना या ठिकाणी दर्शन दिले. रायभ्य मुनींच्या विनंतीवरून या मंदिरात भगवान विष्णू हृषिकेश नावाच्या मूर्तीच्या रूपात विराजमान आहेत. ते पुढे म्हणतात की स्कंद पुराणात वर्णन आहे की जेव्हा भगवान विष्णूने रायभ्य मुनींना दर्शन दिले तेव्हा त्यांनी सांगितले होते की ते त्रेतायुगात पुनर्स्थापित होतील आणि कलियुगात भरत नावाने येथे निवास करतील. ते पुढे सांगतात की हा प्रदेश त्यांच्यामुळेच ऋषिकेश म्हणून ओळखला जातो, कारण ते भगवान हृषिकेशचे शहर आहे आणि ते येथे राहतात.
या मंदिराचे हे दोन महत्त्वाचे सण आहेत
या मंदिरात दोन सण अत्यंत महत्त्वाचे मानले जातात, एक म्हणजे बसंत पंचमी आणि दुसरी अक्षय्य तृतीया. या मंदिराचे प्राण हिंदू संत आदिगुरू शंकराचार्यांनी बसंत पंचमीच्या दिवशी वाचवले होते. हे मंदिर हिंदू संत आदिगुरू शंकराचार्यांनी बांधले होते. त्यांनी बसंत पंचमीच्या सणाच्या दिवशी प्रमुख देवतेची पुनर्स्थापना केली. त्यानंतर प्रत्येक बसंत पंचमीला येथे भव्य मिरवणूक काढली जाते. दुसरीकडे, अक्षय्य तृतीयेला, प्रमुख देवतेच्या चरणाचे दर्शन करवले जातात, जे वर्षातून एकदाच पाहता येतात. त्यानंतरच चार धामांचे दरवाजे उघडतात. तसेच या दोन्ही सणांना या मंदिरात मोठी गर्दी असते. हे दोन्ही सण या मंदिराचे महत्त्वाचे सण मानले जातात. त्यामुळे या दोन्ही सणांना हजारो भाविक येथे दर्शनासाठी येतात.
Edited by : Smita Joshi
