तुकाराम गाथा - अभंग संग्रह ४००१ ते ४५८३

शनिवार, 10 फेब्रुवारी 2024 (07:32 IST)
४१०१
 
आपुली बुटबुट घ्यावी । माझी परताप द्यावी ॥१॥
 
आपुला मंत्र नव्हे बरा । माझा बईल चुकला मोरा ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐशा नरा । परिस न झोंबे खापरा ॥३॥
 
४१०२
 
भावभक्तीवादें करावें कीर्तन । आशाबधी मन करूं नये ॥१॥
 
अन्न पाणी धन द्रव्य नारायण । विठ्ठला वांचून बोलूं नये ॥ध्रु.॥
 
सप्रेम करावें देवाचें कीर्तन । भय द्या सोडून शरीराचें ॥२॥
 
तरी मग जोडे विठ्ठलनिधान । केलिया कीर्तन सिद्धि पावे ॥३॥
 
देव जोडिलिया तया काय उणें । तुका म्हणे मन धीट करा ॥४॥
 
४१०३
 
चोरासी चांदणें वेश्येसी सेजार । परिसेंसी खापर काय होय ॥१॥
 
दुधाचे आधणीं वैरिले पाषाण । कदा काळीं जाण पाकनव्हे ॥२॥
 
तुका म्हणे जरि पूर्वपुण्यें सिद्धि । तरि च राहे बुद्धि संतसंगीं ॥३॥
 
४१०४
 
रोगिया मिष्टान्न मर्कटा चंदन । कागासी लेपन कर्पूराचें ॥१॥
 
निर्नासिका जैसा नावडे आरिसा । मूर्खालागीं तैसा शास्त्रबोध ॥ध्रु.॥
 
 
दास तुका म्हणे विठ्ठलउदारें । अज्ञानअंधारें दूरी केलें ॥२॥
 
४१०५
 
मथनासाटीं धर्माधर्म । त्याचें वर्म नवनीत ॥१॥
 
तें चि तें घाटूं नये । आलें जाय नासूनि ॥ध्रु.॥
 
सांभाळावें वरावर । वर्म दूर न वजावें ॥२॥
 
तुका म्हणे घालें पोट । मग बोटचांचणी ॥३॥
 
४१०६
 
माझा घात पात अथवा हित फार । अवघा विचार तुझ्या हातीं ॥१॥
 
ठेवुनि जीव भाव तुझ्या ठायीं चित्त । राहिलों निवांत पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
चित्ताचा चाळक बुद्धीचा जनिता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥
 
तुका म्हणे काय करिसी तें पाहीन । ठेविसी राहीन सुखें तेथें ॥३॥
 
४१०७
 
संतपाउलें साजिरीं । गंगा आली आम्हांवरी ॥१॥
 
जेथें पडे रजधुळी । तेथें करावी अंघोळी ॥ध्रु.॥
 
स्वेतबंद वाराणसी । अवघीं तीथॉ तयापासीं ॥२॥
 
तुका म्हणे धन्य जालों । संतसागरीं मिळालों ॥३॥
 
४१०८
 
न घडे मायबापें बाळकाचा घात । आपणादेखत होऊं नेदी ॥१॥
 
कां मी मनीं चिंता वाहूं भय धाक । काय नव्हे एक करितां तुज ॥ध्रु.॥
 
 
वर्म जाणे त्याच्या हिताचे उपाय । तान भूक वाहे कडिये खांदीं ॥२॥
 
 
तुका म्हणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥३॥
 
४१०९
 
करावें कीर्तन । मुखीं गावे हरिचे गुण ॥१॥
 
मग कांहीं नव्हे बाधा । काम दुर्जनाच्या क्रोधा ॥ध्रु.॥
 
शांतिखड्ग हातीं । काळासी ते नागविती ॥२॥
 
तुका म्हणे दाता सखा । ऐसा अनंतासारिखा ॥३॥
 
४११०
 
तुझी कीर्ती सांगों तुजपुढें जरी । ब्रम्हांडीं ही हरी माईना ते ॥१॥
 
मेरूची लेखणी सागराची शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ध्रु.॥
 
अनंत अपार आपंगिले भक्त । माझें चि संचित ओडवेना ॥२॥
 
तुका म्हणे तुम्हां बोल नाहीं देवा । पामरें म्यां सेवा केली नाहीं ॥३॥
 
४१११
 
काय साधनाच्या कोटी । केल्या आटी होती त्या ॥१॥
 
देव कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपीं ॥ध्रु.॥
 
केले होते चिंता श्रम । उपरम न होतां ॥२॥
 
तुका म्हणे कळों आलें । सर्व जालें आपरूप ॥३॥
 
४११२
 
तुज काय करूं मज एक सार । अमृतसागर नाम तुझें ॥१॥
 
काय येणें उणें आम्हां तयापोटीं । गोवितां हे कंठीं कामधेनु ॥ध्रु.॥
 
नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे देखून शोक त्याचा ॥२॥
 
जो नाहीं देखिला याचक नयनीं । तो पावे घेउनि लज्जा दान ॥३॥
 
नामासाटीं प्राण सांडियेला रणीं । शूर ते भांडणीं न फिरती ॥४॥
 
तुका म्हणे आम्ही गातां गीतीं भला । भेटूनी विठ्ठला काय चाड ॥५॥
 
४११३
 
कृपेचे सागर हे साधुजन । तिंहीं कृपादान केलें मज ॥१॥
 
बोबडे वाणीचा केला अंगीकार । तेणें माझा स्थिर केला जीव ॥ध्रु.॥
 
तेणें सुखें मन स्थिर जालें ठायीं । संतीं दिला पायीं ठाव मज ॥२॥
 
 
नाभी नाभी ऐसें बोलिलों वचन । तें माझें कल्याण सर्वस्व ही ॥३॥
 
तुका म्हणे जालों आनंदनिर्भर । नाम निरंतर घोष करूं ॥४॥
 
४११४
 
भक्तीचें वर्म जयाचिये हातीं । तया घरी शांति दया ॥१॥
 
अष्टमासिद्धि वोळगती द्वारीं । न वजती दुरी दवडितां॥ध्रु.॥
 
तेथें दुष्ट गुण न मिळे निशेष । चैतन्याचा वास जयामाजी ॥२॥
 
संतुष्ट चित्त सदा सर्वकाळ । तुटली हळहळ त्रिगुणाची ॥३॥
 
तुका म्हणे येथें काय तो संदेह । आमचें गौरव आम्ही करूं ॥४॥
 
४११५
 
साच हा विठ्ठल साच हें करणें । संत जें वचनें बोलियेले ॥१॥
 
साच तें स्वहित साच ते प्रचित । साच वेद नीत सांगतील ॥२॥
 
तुका म्हणे घेती साच साच भावें । लटिकें वर्म ठावें नाहीं त्यांसी ॥३॥
 
४११६
 
संगें वाढे सीण न घडे भजन । त्रिविध हें जन बहु देवा ॥१॥
 
याचि दुःखें या जनाचा कांटाळा । दिसताती डोळां नानाछंद ॥ध्रु.॥
 
एकविध भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तीं ॥२॥
 
शब्दज्ञानी हित नेणती आपुलें । आणीक देखिलें नावडे त्या ॥३॥
 
तुका म्हणे आतां एकलें चि भलें । बैसोनि उगलें राहावें तें ॥४॥
 
४११७
 
तुझें वर्म आम्हां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥१॥
 
अवघा चि नट वाउगा पसारा । चेईला तूं खरा तूं चि एक ॥ध्रु.॥
 
म्हणउनि देहबुद्धि नासिवंता । नातळे या चित्ता नेदावया ॥२॥
 
सोय हे लागली पुढिलांची वाट । पावले जे नीट तुजपाशीं ॥३॥
 
तुका म्हणे नाहीं कोणासवें काज । बोलायाचें मज अंतरींचें ॥४॥
 
४११८
 
पुण्यपापा ठाव नाहीं सुखदुःखा । हानिलाभशंका नासलिया ॥१॥
 
जिंता मरण आलें आप पर गेलें । मूळ छेदियेलें संसाराचें ॥ध्रु.॥
 
अधिकार जाती वर्णधर्मयाती । ठाव नाहीं सत्यअसत्याशी ॥२॥
 
जन वन भिन्न आचेत चळण । नाहीं दुजेपण ठाव यासी ॥३॥
 
तुका म्हणें देह वाईलें विठ्ठलीं । तेव्हां च घडली सर्व पूजा ॥४॥
 
४११९
 
संकोचतो जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥१॥
 
कळावी जी माझी आवडी हे संतां । देणें तरि आतां हें चि द्यावें ॥ध्रु.॥
 
तुमचे चरण पावविलों सेवा । म्हणउनि हेवा हा चि करीं ॥२॥
 
विनउनी तुका वंदितो चरण । लेखा रजरेण चरणींचें ॥३॥
 
४१२०
 
देव कैंचा तया दुरी । भाका बरी करुणा ॥१॥
 
आळवित्या न लगे धर । माय जाणे रे भातुकें ॥ध्रु.॥
 
नावे तरी ज्याचा भार । पैल पार जवळी त्या ॥२॥
 
आतां परदेशी तुका । जाला लोकांवेगळा ॥३॥
 
४१२१
 
भक्ती ज्याची थोडी । पूर्ण विषयांची गोडी ॥१॥
 
तो नर चि नव्हे पाहीं । खर जाणावा तो देहीं ॥ध्रु.॥
 
भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥२॥
 
तुका म्हणे त्याला । भोवंडून बाहेर घाला ॥३॥
 
४१२२
 
समुद्र हा पिता बंधु हा चंद्रमा । भगिनी ते रमा शंखाची या ॥१॥
 
मेहुणा जयाचा द्वारकेचा हरि । शंख दारोदारीं भीक मागे ॥२॥
 
दुष्ट हें जाणावें आपुलें स्वहित । तुका म्हणे मात ऐसी आहे ॥३॥
 
४१२३
 
भवाचिया संगें बहु च नाडिले । कळिकाळें पाडिले तोंडघसीं ॥१॥
 
तया भवसंगें गुंतलासी वांयां । धन पुत्र जाया भुलों नको ॥ध्रु.॥
 
जेजे घडी जाय तेते काळ खाय । प्राण्या तरणोपाय काय केला ॥२॥
 
तुका म्हणे करीं सर्व ही तूं त्याग । अर्पी हें सर्वांग जगदीशीं ॥३॥
 
४१२४
 
रुचे सकळा मिष्टान्न । रोग्या विखाच्या समान ॥१॥
 
तरि कां तया एकासाटीं । काम अवघें करणें खोटीं ॥ध्रु.॥
 
दर्पण नावडे एका । ठाव नाहीं ज्याच्या नाका ॥२॥
 
तुका म्हणे खळा । उपदेशाचा कांटाळा ॥३॥
 
४१२५
 
जागा घरटी फिरे तस्कराची दिवसाराती । नीदसुरें नाडिलीं असो मागों किती ॥१॥
 
हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ध्रु.॥
 
हुशार ठायीं । निजनिजेलिया पाहीं ॥२॥
 
सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥३॥
 
तराळ राळ बोंबें उतराई । राखा आपुलिया भाई ॥४॥
 
हरिच्या नामीं घालूं जागा । तुका म्हणे हुशार गा ॥५॥
 
४१२६
 
संतांनीं सरता केलों तैसेपरी । चंदनीं ते बोरी व्यापियेली ॥१॥
 
गुण दोष याती न विचारितां कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥
 
तुका म्हणे आलें समर्थाच्या मना । तरि होय राणा रंक त्याचा ॥३॥
 
४१२७
 
चित्तीं तुझे पाय डोळां रूपाचें ध्यान । अखंड मुखीं नाम वर्णावे गुण ॥१॥
 
हें चि एक तुम्हां देवा मागणें दातारा । उचित तें करा माझा भाव जाणूनि ॥ध्रु.॥
 
खुंटली जाणींव माझें बोलणें आतां । करूं यावी तैसी करावी बाळकाची चिंता ॥२॥
 
तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों विचार ॥३॥
 
४१२८
 
संतांच्या पादुका घेईन मोचे खांदीं । हातीं टाळ दिंडी नाचेन पुढें ॥१॥
 
भजनविधी नेणें साधन उपाय । सकळ सिद्धी पाय हरिदासांचे ॥ध्रु.॥
 
ध्यानगति मति आसन समाधि । हरिनाम गोविंदीं प्रेमसुख ॥२॥
 
नेणता निर्लज्ज नेणें नादभेद । सुखें हा गोविंद गाऊं गीतीं ॥३॥
 
सर्व जोडी मज गोत आणि वित्त । तुका म्हणे संतमहंतपाय ॥४॥
 
४१२९
 
हरिजनीं प्राण विकली हे काया । अंकिला मी तया घरीं जालों ॥१॥
 
म्हणियें सत्वर करीन सांगतां । घेईन मी देतां शेष त्यांचें ॥ध्रु.॥
 
आस करूनियां राहेन अंगणीं । उश्चिष्टाची धणी घ्यावयासी ॥२॥
 
चालतां ते मार्गा चरणीचे रज । उडती सहज घेइन आतां ॥३॥
 
दुरि त्यांपासूनि न वजें दवडितां । तुका म्हणे लाता घेइन अंगीं ॥४॥
 
४१३०
 
पुण्य फळलें बहुतां दिवसां । भाग्यउदयाचा ठसा । जाला सन्मुख तो कैसा । संतचरण पावलों ॥१॥
 
आजि फिटलें माझें कोडें । भवदुःखाचें सांकडें । कोंदाटलें पुढें । ब्रम्ह सावळें ॥ध्रु.॥
 
आलिंगणें संतांचिया । दिव्य जाली माझी काया । मस्तक पाया । वरी त्यांच्या ठेवितां ॥२॥
 
तुका म्हणे धन्य झालों । सुखें संतांचिया धालों । लोटांगणीं आलों । पुढें भार देखोनी ॥३॥
 
४१३१
 
ठाव देऊनिया राखें पायापासीं । मी तों आहें रासी पातकाची ॥१॥
 
पातकाची रासी म्हणतां लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ध्रु.॥
 
नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥२॥
 
एकमय जालें विठोबाच्या नामें । भेदाभेद कर्म आणिक कांहीं ॥३॥
 
तुका म्हणे चित्तीं चिंतिलें जें होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥४॥
 
४१३२
 
आतां आम्हां भय नाहीं बा कोणाचें । बळ विठोबाचें जालें असे ॥१॥
 
धीर दिला आम्हां येणें पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥२॥
 
तुका म्हणे माझा कैवारी हा देव । नाहीं भय भेव त्याच्या संगें ॥३॥
 
४१३३
 
भक्ती आम्ही केली सांडुनी उद्वेग । पावलों हें सांग सुख याचें ॥१॥
 
सुख आम्हां जालें धरितां यांचा संग । पळाले उद्वेग सांडूनिया ॥२॥
 
तुका म्हणे सुख बहु जालें जिवा । घडली या सेवा विठोबाची ॥३॥
 
४१३४
 
शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहुत । परि नाहीं चित्त हाता आलें ॥१॥
 
क्षणा एका साटीं न धरवे धीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ध्रु.॥
 
तोळाभर सोनें रतिभार राई । मेळविल्या पाहीं नास होतो ॥२॥
 
हरीचे अंकित असती विरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥३॥
 
तुका म्हणे काय धुडवण्या गोष्टी । जंव नाहीं गांठी चित्त आलें ॥४॥
 
४१३५
 
इंद्रियांसी नेम नाहीं । मुखीं राम म्हणोनि काई ॥१॥
 
जेविं मासीसंगें अन्न । सुख नेदी तें भोजन ॥ध्रु.॥
 
कीर्तन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥२॥
 
हें तों अंगीं नाहीं चिन्हें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥३॥
 
तुका म्हणे नका रागा । संत शिवूं नेदिती अंगा ॥४॥
 
४१३६
 
न लगे देवा तुझें आम्हांसी वैकुंठ । सायुज्याचा पट न लगे मज ॥१॥
 
देई तुझें नाम मज सर्वकाळीं । मागेन वनमाळीहें चि तुज ॥ध्रु.॥
 
नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद । बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥२॥
 
सद्धि मुनिगण गंधर्व किन्नर । करिताती गजर रामनामें ॥३॥
 
तुका म्हणे हरी देई तुझें नाम । अखंडित प्रेम हें चि द्यावें ॥४॥
 
४१३७
 
पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समाधान ॥१॥
 
मायबाप माझा उभा कृपादानी । विटे सम जोडूनि पादांबुजें ॥ध्रु.॥
 
सांभाळासी येऊं नेदी च उणीव । अधिकारगौरव राखे तैसें ॥२॥
 
तुका म्हणे सर्व अंतर्बाहए आहे । जया तैसा राहे कवळूनी ॥३॥
 
४२३८
 
होतें तैसें पायीं केलें निवेदन । अंतरलों दिन बहुत होतों ॥१॥
 
संबोखुनी केलें समाधान चित्त । वोगरुणि भात प्रेमरस ॥ध्रु.॥
 
नामरत्नमणी करूनी भूषण । अळंकारमंडण माळा दिली ॥२॥
 
तुका म्हणे सुखें जालों निरामय । नामीं नामसोय निमग्नता ॥३॥
 
४१३९
 
स्थिरावली वृित्त पांगुळला प्राण । अंतरींची खुण पावूनियां ॥१॥
 
पुंजाळले नेत्र जाले अर्धोन्मीळित । कंठ सद्गदित रोमांच आले ॥ध्रु.॥
 
चित्त चाकाटलें स्वरूपा माझारी । न निघे बाहेरी सुखावलों ॥२॥
 
सुनीळ प्रकाश उदैजला दिन । अमृताचें पान जीवनकळा ॥३॥
 
शशिसूर्या जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा दाटली आनंदाची ॥४॥
 
तुका म्हणे सुखें प्रेमासी डुलत । वीरालों निश्चिंत निश्चिंतीनें ॥५॥
 
४१४०
 
बोध्यअवतार माझिया अदृष्टा । मौन्य मुखें निष्ठा धरियेली ॥१॥
 
लोकांचियेसाटीं शाम चतुर्भुज । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ध्रु.॥
 
आलें कलियुग माझिया संचिता । डोळां हाकलितां न पडेसी ॥२॥
 
म्यां च तुझें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका म्हणे ॥३॥
 
४१४१
 
मुखीं विठ्ठलाचें नाम । मग कैचा भवभ्रम ॥१॥
 
चालतां बोलतां खातां । जेवितां निद्रा करितां ॥ध्रु.॥
 
सुखें असों संसारीं । मग जवळी च हरि ॥२॥
 
मुक्तिवरील भक्ती जाण । अखंड मुखीं नारायण ॥३॥
 
मग देवभक्त जाला । तुका तुकीं उतरला ॥४॥
 
४१४२
 
प्रेम जडलें तुझे पायीं । आणीक न सुचे मजला कांहीं ॥१॥
 
रात्रीदिवस तुझें ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
 
नामापरतें नेणें दुजें । ऐसें कळलें मजला निज ॥२॥
 
तुका म्हणे अंतकाळीं । आम्हां सोडवीं तात्काळीं ॥३॥
 
४१४३
 
तुझे पाय माझी काशी । कोण जाय माझें काशी॥१॥
 
तुझें रूप तें चि ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
 
तुझे चरण ते चि गया । जालें गयावर्जन देहा ॥२॥
 
तुका म्हणे सकळ तीथॉ । तुझें पायीं वसती येथें ॥३॥
 
४१४४
 
क्षुधा तृषा कांहीं सर्वथा नावडे । पहावया धांवें कोल्हांटासी ॥१॥
 
कथेसी साक्षेपें पाचारिला जरी । म्हणे माझ्या घरीं कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥
 
बलत्कारीं जरी आणिला कथेसी । निद्रा घे लोडेंसी टेंकूनियां ॥२॥
 
तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥
 
४१४५
 
श्रीराम सखा ऐसा धरीं भाव । मीपणाचा ठाव पुसीं मना ॥१॥
 
शरण निरंतर म्हण तूं गोविंदा । वाचे लावीं धंदा नारायण ॥ध्रु.॥
 
यापरि सोपान नाहीं रे साधन । वाहातसें आण तुझी मना ॥२॥
 
नको कांहीं करूं अळस अंतरीं । जपें निरंतर रघुपती ॥३॥
 
तुका म्हणे मोठा लाभ नरदेहीं । देहीं च विदेही होती नामें ॥४॥
 
४१४६
 
सर्वापरी तुझे गुण गाऊं उत्तम । तुझेठायीं प्रेम राहो माझें ॥१॥
 
माउलीपरिस आहेसी उदार । तरि कां निष्ठ‍ मन केलें ॥ध्रु.॥
 
गजेंद्राकारणें केलें त्वां धांवणें । तरि कां निर्वाण पाहातोसी ॥२॥
 
प्रल्हादास कष्टीं रिक्षलें तों देवा । तरि कां केशवा सांडी केली ॥३॥
 
अन्यायी अजामेळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥४॥
 
तुका म्हणे माझे थोर अपराध । नाम करी छेद क्षणमात्रें ॥५॥
 
४१४७
 
आतां वांटों नेदीं आपुलें हें मन । न सोडीं चरण विठोबाचे ॥१॥
 
दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । आपुल्या शरीरावरूनियां ॥ध्रु.॥
 
यावें जावें आम्हीं देवा च सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥२॥
 
काय वांयां गेलों तो करूं उद्वेग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥३॥
 
तुका म्हणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं फळें वैकुंठींचीं ॥४॥
 
४१४८
 
आतां आम्हां हें चि काम । वाचे स्मरूं रामराम ॥१॥
 
ऐसी मोलाची हे घडी । धरूं पायांची आवडी ॥ध्रु.॥
 
अमृताची खाणी । तये ठायीं वेचूं वाणी ॥२॥
 
तुका म्हणे पांडुरंगा । माझ्या जीवींच्या जिवलगा ॥३॥
 
४१४९
 
आतां जावें पंढरीसी । दंडवत विठोबासी ॥१॥
 
जेथें चंद्रभागातिरीं । आम्ही नाचों पंढरपुरीं ॥ध्रु.॥
 
जेथें संतांची दाटणी । त्याचें घेऊं पायवणी ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही बळी । जीव दिधला पायां तळीं ॥३॥
 
४१५०
 
आम्ही नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता विचारीं पां ॥१॥
 
तुज शरण आलियाचें काय हें चि फळ । विचारा दयाळ कृपानिधी ॥ध्रु.॥
 
तुझें पावनपण न चले आम्हांसीं । ऐसें हृषीकेशी कळों आलें ॥२॥
 
आम्ही दुःख पावों जन्ममरण वेथा । काय तुझ्या हाता येत असे ॥३॥
 
तुका म्हणे तुम्ही खादली हो रडी । आम्ही धरली सेंडी नाम तुझें ॥४॥
 

४१५१
 
पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । परिणाम सेंडी धरिली आम्ही ॥१॥
 
आतां संतांनीं करावी पंचाईत । कोण हा फजितखोर येथें ॥ध्रु.॥
 
कोणाचा अन्याय येथें आहे स्वामी । गर्जतसों आम्ही पातकी ही ॥२॥
 
याचें पावनपण सोडवा चि तुम्ही । पतितपावन आम्ही आहों खरें ॥३॥
 
आम्ही तंव आहों अन्यायी सर्वथा । याची पावन कथा कैसी आहे ॥४॥
 
तुका म्हणे आम्ही मेलों तरी जाणा । परि तुमच्या चरणा न सोडावें ॥५॥
 
४१५२
 
घालूनियां मध्यावर्ती । दाटुनि उपदेश देती ॥१॥
 
ऐसे पोटभरे संत । तयां कैंचा भगवंत ॥ध्रु.॥
 
रांडापोरांतें गोविती । वर्षासन ते लाविती ॥२॥
 
जसे बोलती निरोपणीं । तैसी न करिती करणी ॥३॥
 
तुका म्हणे तया । तमोगुणियाची क्रिया ॥४॥
 
४१५३
 
वैभव राज्य संपत्ती टाकावी । उदरार्थ मागावी माधोकरी ॥१॥
 
आपुलें तें आधीं करावें स्वहित । ऐसी आहे नीत स्वधर्माची ॥ध्रु.॥
 
वर्ण कुळ जाति याचा अभिमान । तजावा सन्मान लौकिकाचा ॥२॥
 
तुका म्हणे राहे एकाकी निःशंक । देउनियां हाक कंठीं काळ ॥३॥
 
४१५४
 
हातपाय मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळां ॥१॥
 
देखणी नव्हे देखती कैसे । सकळांचा देखणा डोळा चि असे ॥२॥
 
डोऑयाचा डोळा पाहों गेला । तुका म्हणे तो पाहों ठेला ॥३॥
 
४१५५
 
मुखें संति इंद्रियें जती । आणिक नेणे भाव भक्ती॥१॥
 
देवा हे चि दोन्ही पदें । येर गाइलीं विनोदें ॥२॥
 
चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्त्तन ॥३॥
 
४१५६
 
धांवोनियां आलों पहावया मुख । गेलें माझें दुःख जन्मांतरिंचें ॥१॥
 
ऐकिलें ही होतें तैसें चि पाहिलें । मन स्थिरावलें तुझ्या पायीं ॥२॥
 
तुका म्हणे माझी इच्छा पूर्ण जाली । कांहीं न राहिली वासना हे ॥३॥
 
४१५७
 
गावलोकिकाहीं लावियेलें पिसें । काय सांगों ऐसें तुजपासीं ॥१॥
 
तोंड काळें केलें फिरविलें मज । नाहीं धरिली लाज पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
काय तुजपासीं सांगों हें गार्‍हाणें । मग काय जिणें तुझें माझें ॥२॥
 
कोणासाटीं आतां करावा संसार । केली वारावार आपणें चि ॥३॥
 
तुका म्हणे आम्ही मोडिला घरचार । धरियेला धीर तुझ्या पायीं ॥४॥
 
४१५८
 
जीवें जीव नेणे पापी सारिका चि । नळी दुजयाची कापूं बैसे ॥१॥
 
आत्मा नारायण सर्वां घटीं आहे । पशुमध्यें काय कळों नये ॥ध्रु.॥
 
देखत हा जीव हुंबरे वरडत । निष्ठ‍ाचे हात वाहाती कैसे ॥२॥
 
तुका म्हणे तया चांडाळासी नर्क । भोगिती अनेक महादुःखें ॥३॥
 
४१५९
 
मनीं भाव असे कांहीं । तेथें देव येती पाहीं ॥१॥
 
पाहा जनाई सुंदरी । तेथें देव पाणी भरी ॥ध्रु.॥
 
शुद्ध पाहोनियां भाव । त्याचे हृदयीं वसे देव ॥२॥
 
तुका म्हणे विठोबासी । ठाव देई चरणापासीं ॥३॥
 
४१६०
 
भागल्याचें तारूं शिणल्याची साउली । भुकेलिया घाली प्रेमपान्हा ॥१॥
 
ऐसी हे कृपाळू अनाथांची वेशी । सुखाची च राशी पांडुरंग ॥ध्रु.॥
 
सकळां सन्मुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु भेटी उतावीळां ॥२॥
 
तुका म्हणे येथें आतां उरला कैंचा । अनंता जन्मींचा शीण भाग ॥३॥
 
४१६१
 
काय न्यून आहे सांगा । पांडुरंगा तुम्हांपें ॥१॥
 
आमुची तों न पुरे इच्छा । पिता ऐसा मस्तकीं ॥ध्रु.॥
 
कैसी तुम्हां होय सांडी । करुणा तोंडीं उच्चारें ॥२॥
 
आश्चर्य चि करी तुका । हे नायका वैकुंठिंचिया ॥३॥
 
४१६२
 
चित्त गुंतलें प्रपंचें । जालें वेडें ममतेचें ॥१॥
 
आतां सोडवीं पांडुरंगा । आलें निवारीं तें आंगा ॥ध्रु.॥
 
गुंतली चावटी । नामीं रूपीं जाली तुटी ॥२॥
 
तुका म्हणे चाली । पुढें वाट खोळंबली ॥३॥
 
४१६३
 
किती एका दिसीं । बुद्धि जाली होती ऐसी ॥१॥
 
कांहीं करावें स्वहित । तों हें न घडे उचित ॥ध्रु.॥
 
अवलंबुनी भीक । लाज सांडिली लौकिक ॥२॥
 
तुका म्हणे दीन । जालों मनुष्यपणा हीन ॥३॥
 
४१६४
 
आतां बरें जालें । सकाळीं च कळों आलें ॥१॥
 
मज न ठेवीं इहलोकीं । आलों तेव्हां जाली चुकी ॥ध्रु.॥
 
युगमहिमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें देवा ॥२॥
 
तुका म्हणे ठेवीं । भोगासाटीं निरयगांवीं ॥३॥
 
४१६५
 
परि आतां माझी परिसावी विनंती । रखुमाईच्या पती पांडुरंगा ॥१॥
 
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥
 
४१६६
 
पापाचिया मुळें । जालें सत्याचें वाटोळें ॥१॥
 
दोष जाले बळिवंत । नाहीं ऐसी जाली नीत ॥ध्रु.॥
 
मेघ पडों भीती । पिकें सांडियेली क्षिती ॥२॥
 
तुका म्हणे कांहीं । वेदा वीर्य शक्ति नाहीं ॥३॥
 
४१६७
 
ऐसा दुस्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥१॥
 
कामक्रोधादि सावजें थोर । दिसताती भयंकर ॥ध्रु.॥
 
मायाममतेचे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥२॥
 
वासनेच्या लहरा येती । उद्योगहेलकावे बसती ॥३॥
 
तरावया एक युक्ति असे । तुका नामनावेमधीं बैसे ॥४॥
 
४१६८
 
देव जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥१॥
 
वरकड देव येती जाती । हा देव जन्माचा सांगाती ॥ध्रु.॥
 
अंगीं भरलें देवाचें वारें । देव जग चि दिसे सारें ॥२॥
 
भूत न बोले निरुतें । कांहीं केल्या न सुटे तें ॥३॥
 
जीव खादला दैवतें । माझा आणि पंचभूतें ॥४॥
 
तुका म्हणे वाडें कोडें । उभें पुंडलिकापुढें ॥५॥
 
४१६९
 
हरिदासाचिये घरीं । मज उपजवा जन्मांतरीं ॥१॥
 
म्हणसी कांहीं मागा । हें चि देगा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
संतां लोटांगणीं । जातां लाजों नको मनीं ॥२॥
 
तुका म्हणे अंगीं । शक्ती देई नाचें रंगीं ॥३॥
 
४१७०
 
लटिक्याचें आंवतणें जेविलिया साच । काय त्या विश्वास तो चि खरा ॥१॥
 
कोल्हांटिणी लागे आकाशीं खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ध्रु.॥
 
जळमंडपयाचे घोडे राउत नाचती । ते काय तडवती युद्धालागीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तैसें मतवादीयांचें जिणें । दिसे लाजिरवाणें बोलतां चि ॥३॥
 
४१७१
 
काय आम्हीं केलें ऐसें । नुद्धरीजेसें सांगावें ॥१॥
 
हरण कोल्हें वैकुंठवासी । कोण त्यासी अधिकार ॥ध्रु.॥
 
गजा नाड्या सरोवरीं । नाहीं हरी विचारिलें ॥२॥
 
तुका म्हणे गणिका नष्ट । माझे कष्ट त्याहूनि ॥३॥
 
४१७२
 
भाग्यासाटीं गुरु केला । नाहीं आम्हांसी फळला ॥१॥
 
याचा मंत्र पडतां कानीं । आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ध्रु.॥
 
गुरु केला घरवासी । आमच्या चुकल्या गाईम्हसी ॥२॥
 
स्वामी आपुली बुटबुट घ्यावी । आमुची प्रताप टाकुन द्यावी ॥३॥
 
तुका म्हणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दुणे होती कष्ट ॥४॥
 
४१७३
 
गुणा आला ईटेवरी । पीतांबरधारी सुंदर जो ॥१॥
 
डोळे कान त्याच्या ठायीं । मन पायीं राहो हें ॥ध्रु.॥
 
निवारोनी जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥२॥
 
तुका म्हणे समध्यान । हे चरण सकुमार ॥३॥
 
४१७४
 
रंगीं रंगें नारायण । उभा करितों कीर्त्तन ॥१॥
 
हातीं घेउनियां वीणा । कंठीं राहें नारायणा ॥ध्रु.॥
 
देखिलीसे मूर्ती । माझ्या हृदयाची विश्रांति ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा । देई कीर्तनाचा हेवा ॥३॥
 
४१७५
 
तुझा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुषोत्तमा ॥१॥
 
भवसागरसंकटीं । तारिशील जगजेठी ॥ध्रु.॥
 
नाम आदित्याचें झाड । त्याचा न पडे उजेड ॥२॥
 
सिलंगणीचें सोनें । त्यासीं गाहाण ठेवी कोण ॥३॥
 
तुका म्हणे देवा । ब्रिद सोडूनियां ठेवा ॥४॥
 
४१७६
 
जालों आतां दास । माझी पुरवीं हे आस ॥१॥
 
पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥
 
संतसमागम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥२॥
 
चंद्रभागे स्नान । तुका म्हणे हें चि दान ॥३॥
 
४१७७
 
यासाटीं करितों निष्ठ‍ भाषण । आहेसी तूं जाण सर्वदाता ॥१॥
 
ऐसें दुःख कोण आहे निवारिता । तें मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥
 
बैसलासे केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्‍याची ॥२॥
 
तुका म्हणे आलें अवघें पायांपें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥
 
४१७८
 
पोरा लागलीसे चट । धरी वाट देवळाची ॥१॥
 
सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनी विठ्ठल ॥ध्रु.॥
 
काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित्त ॥२॥
 
आमुचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें चि पिसें निवडलें ॥३॥
 
लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥
 
तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टाचीं ॥५॥
 
४१७९
 
देवा बोलें आतां बोला । त्वां कां धरिला अबोला॥१॥
 
भेऊं नको देई भेटी । तूं कां पडिलासी संकटीं ॥ध्रु.॥
 
तुझ्या जीवींचें मी जाणें । म्हणसी मुक्ती आम्हां देणें ॥२॥
 
तुका म्हणे न लगे कांहीं । चित्त राहो तुझे पायीं ॥३॥
 
४१८०
 
यमधर्म आणिक ब्रम्हादिक देव । त्यांचा पूर्ण भाव तुझे पायीं ॥१॥
 
करिती स्मरण पार्वतीशंकर । तेथें मी किंकर कोणीकडे ॥ध्रु.॥
 
सहजरमुखेंसी घोष फणिवराचा । मज किंकराचा पाड काय ॥२॥
 
चंद्र सूर्य आणि सर्व तारांगणें । करिती भ्रमण प्रदक्षिणा ॥३॥
 
तुका म्हणे त्यांसी स्वरूप कळेना । तेथें मज दीना कोण पुसे ॥४॥
 
४१८१
 
विठोबाचे पायीं जीव म्यां ठेविला । भक्तीभावें केला देव ॠणी ॥१॥
 
देव माझा ॠणी आहे सहाकारी । परसपरवारि भवभय ॥ध्रु.॥
 
भवभयडोहीं बुडों नेदी पाहीं । धरूनियां बाही तारी मज ॥२॥
 
तारियेले दास पडिल्या संकटीं । विष केलें पोटीं अमृतमय ॥३॥
 
अमृतातें सेवीतसे नामरसा । तोडियेला फांसा बंधनाचा ॥४॥
 
बंधनाचा फांसा आम्हीं कांहीं नेणों । पाय तुझे जाणों पद्मनाभा ॥५॥
 
पद्मनाभा नाभिकमळीं ब्रम्हादिक । त्रैलोक्यनायक म्हणविसी ॥६॥
 
म्हणविसी देवा दासाचा अंकित । मनाचा संकेत पाहोनियां ॥७॥
 
पाहोनियां दृढ निश्चय तयाचा । तो चि दास साचा जवळीक ॥८॥
 
जवळीक जाली ब्रम्हीं सुखावले । मार्ग दाखविले मूढा जना ॥९॥
 
मूढा जनामाजी दास तुझा मूढ । कास तुझी दृढ धरियेली ॥१०॥
 
धरियेले तुझे पाय रे विठ्ठला । तुका सुखी जाला तुझ्या नामें ॥११॥
 
४१८२
 
बहु क्लेशी जालों या हो नरदेहीं । कृपादृष्टी पाहीं पांडुरंगा ॥१॥
 
पांडुरंगा सर्वदेवांचिया देवा । घ्यावी माझी सेवा दिनानाथा ॥ध्रु.॥
 
दिनानाथ ब्रिद त्रिभुवनीं तुझें । मायबापा ओझें उतरावें ॥२॥
 
उतरीं सत्वर पैलथडी नेई । पूर्णसुख देई पायांपाशीं ॥३॥
 
पायांपाशीं मज ठेवीं निरंतर । आशा तुझी फार दिवस केली ॥४॥
 
केली आस तुझी वाट मी पाहातों । निशिदिनीं ध्यातों नाम तुझें ॥५॥
 
नाम तुझें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागीं कडे खांदा घेसी ॥६॥
 
घेसी खांद्यावरी खेळविसी लोभें । पाउल शोभे विटेवरि ॥७॥
 
विटेवरि उभा देखिलासी डोळां । मनाचा सोहळा पुरविसी ॥८॥
 
पुरवीं सत्वर त्रैलोक्यस्वामिया । मिठी घाली पायां तुका भावें ॥९॥
 
४१८३
 
एक वेळे तरी जाईन माहेरा । बहुजन्म फेरा जाल्यावरी ॥१॥
 
चित्ता हे बैसली अविट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ध्रु.॥
 
करावें ते करी कारणशरीर । अंतरीं त्या धीर जीवनाचा ॥२॥
 
तुका म्हणे तरि होइल विलंब । परि माझा लाभ खरा जाला ॥३॥
 
४१८४
 
सांग त्वां कोणासी तारिलें । संतांवेगळें उद्धरिलें ॥१॥
 
संत शब्द उपदेशी । मग तूं हो म्हणशी ॥२॥
 
तुका म्हणे नाहीं तुझा उपकार । करूं संतांचा उच्चार ॥३॥
 
४१८५
 
उमा रमा एके सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥१॥
 
दोघे सारिखे सारिखे । विश्वनाथ विठ्ठल सखे ॥ध्रु.॥
 
तेथें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥२॥
 
वाराणशी त्रिशुलावरी । सुदर्शनावरि पंढरी ॥३॥
 
मनकणिऩका मनोहर । चंद्रभागा सरोवर ॥४॥
 
वाराणशी भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥५॥
 
धुंडिराज दंडपाणी । उभा गरुड कर जोडुनी ॥६॥
 
गया ते चि गोपाळपुर । प्रयाग निरानरसिंपुर ॥७॥
 
तेथें असती गयावळ । येथें गाई आणि गोपाळ ॥८॥
 
शमीपत्रपिंड देती । येथें काला निजसुखप्राप्ति ॥९॥
 
संतसज्जनीं केला काला । तुका प्रसाद लाधला ॥१०॥
 
४१८६
 
फटएाचे बडबडे चवी ना संवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥१॥
 
कोणें या शब्दाचे मरावें घाणी । अंतरें शाहाणी राहिजे हो ॥ध्रु.॥
 
गाढवाचा भुंक आइकतां कानीं । काय कोडवाणी ऐसियेचें ॥२॥
 
तुका म्हणे ज्यासी करावें वचन । त्याचे येती गुण अंगास ते ॥३॥
 
४१८७
 
दिवसा व्यापारचावटी । रात्री कुटुंबचिंता मोटी ॥१॥
 
काय करूं या मनासी । नाठवे हृषीकेशी ॥ध्रु.॥
 
वेश्येपाशीं रात्रीं जागे । हरिकीर्त्तनीं निद्रा लागे ॥२॥
 
तुका म्हणे काय जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥३॥
 
४१८८
 
अहो कृपावंता । हाई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥
 
जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥
 
वदवी हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा । माझें अंतर वसवा ॥३॥
 
४१८९
 
निंदक तो परउपकारी । काय वणूप त्याची थोरी । जे रजकाहुनि भले परि । सर्व गुणें आगळा ॥१॥
 
नेघे मोल धुतो फुका । पाप वरच्यावरि देखा । करी साधका । शुद्ध सरते तिहीं लोकीं ॥ध्रु.॥
 
मुखसंवदणी सांगते । अवघें सांटविलें तेथें । जिव्हा साबण निरुतें । दोष काढी जन्माचे ॥२॥
 
तया ठाव यमपुरीं । वास करणें अघोरीं । त्यासी दंडण करी । तुका म्हणे न्हाणी ते ॥३॥
 
४१९०
 
प्रपंचाची पीडा सोसिती अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥१॥
 
नाम नाठविती आत्मया रामाचें । धिग जिणें त्याचें भवा मूळ ॥ध्रु.॥
 
मूळ ते पापाचें आचरण तयाचें । नाहीं राघवाचें स्मरण त्या ॥२॥
 
स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदूतां ॥३॥
 
चिंतन रामाचें न करी तो दोषी । एकांत तयासीं बोलों नये ॥४॥
 
नये त्याचा संग धरूं म्हणे तुका । धरितां पातका वांटेकरी ॥५॥
 
४१९१
 
अथॉविण पाठांतर कासया करावें । व्यर्थ चि मरावें घोकूनियां ॥१॥
 
घोकूनियां काय वेगीं अर्थ पाहे । अर्थरूप राहे होऊनियां ॥२॥
 
तुका म्हणे ज्याला अथाअ आहे भेटी । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नका ॥३॥
 
४१९२
 
बसतां चोरापाशीं तैसी होय बुद्धि । देखतां चि चिंधी मन धांवे ॥१॥
 
व्यभिचार्‍यापासीं बैसतां क्षणभरी । देखतां चि नारी मन धांवे ॥ध्रु.॥
 
प्रपंचाचा छंद टाकूनियां गोवा । धरावें केशवा हृदयांत ॥२॥
 
सांडुनियां देई संसाराची बेडी । कीर्तनाची गोडी धरावी गा ॥३॥
 
तुका म्हणे तुला सांगतों मी एक । रुक्मिणीनायक मुखीं गावा ॥४॥
 
४१९३
 
मस्तकीं सहावें ठांकियासी जाण । तेव्हां देवपण भोगावें गा ॥१॥
 
आपुलिये स्तुती निंदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ध्रु.॥
 
सद्ग‍ुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन बैसावें गा ॥२॥
 
आपुल्या मस्तकीं पडोत डोंगर । सुखाचें माहेर टाकुं नये ॥३॥
 
तुका म्हणे आतां सांगूं तुला किती । जिण्याची फजीती करूं नये ॥४॥
 
४१९४
 
स्वामिसेवा गोड । माते बाळकाचें कोड ॥१॥
 
जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें ॥ध्रु.॥
 
खेळविलें कोडें । हरुषें बोले कीं बोबडें ॥२॥
 
तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥
 
४१९५
 
तुझें नाम पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥१॥
 
दाहां नये विसां नये । पंनासां साटां नये ॥ध्रु.॥
 
शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागीं नये ॥२॥
 
तुका म्हणे पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥३॥
 
४१९६
 
संतांपायीं विन्मुख जाला । तो जरि संगति मागों आला ॥१॥
 
तरि त्याहुनि दुरी जावें । सुखें एकांतीं बैसावें ॥ध्रु.॥
 
आत्मचर्चा नाहीं जेथें । अगी लावुनि द्यावी तेथें ॥२॥
 
तुका म्हणे नाहीं । चित्ता समाधान कांहीं ॥३॥
 
४१९७
 
हिरा ठेवितां काळें गाहाण । मोल न तुटे दुकाळीं जाण ॥१॥
 
तैसे संतजन पाहीं । विनटले श्रीहरिपायीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें निंदित ॥३॥
 
४१९८
 
परिसें गे सुनेबाई । नको वेचूं दूध दहीं ॥१॥
 
आवा चालिली पंढरपुरा । वेसीपासुनि आली घरा ॥ध्रु.॥
 
ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करीं जतन फुटकें पाळें ॥२॥
 
माझे हातींचा कलवडू । मजवाचुंनि नको फोडूं ॥३॥
 
वळवटिक्षरीचें लिंपन । नको फोडूं मजवांचून ॥४॥
 
उखळ मुसळ जातें । माझें मन गुंतलें तेथें ॥५॥
 
भिक्षुक आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥६॥
 
भक्षीं मपित आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥७॥
 
सून म्हणे बहुत निकें । तुम्ही यात्रेसि जावें सुखें ॥८॥
 
सासूबाई स्वहित जोडा । सर्व मागील आशा सोडा ॥९॥
 
सुनमुखीचें वचन कानीं । ऐकोनि सासू विवंची मनीं ॥१०॥
 
सवतीचे चाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वाटे ॥११॥
 
अतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउनि तेथें पाहूं॥ १२॥
 
मुलें लेंकरें घर दार । माझें येथें चि पंढरपूर ॥१३॥
 
तुका म्हणे ऐसें जन । गोवियेलें मायेंकरून ॥१४॥
 
४१९९
 
एक ते गाढव मनुष्याचे वेष । हालविती पुस पुढें दाढी ॥१॥
 
निंदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी घरीं रासी पातकांच्या ॥२॥
 
तुका म्हणे सुखें बैसोनियां खाती । कुंभपाकीं होती नर्कवासी ॥३॥
 
४२००
 
मागत्याची टाळाटाळी । झिंझ्या वोढूनि कपाळीं ॥१॥
 
ऐसा तंव मोळा । तुमचा नसेल गोपाळा ॥ध्रु.॥
 
नसेल ना नवें । ऐसें धरियेलें देवें ॥२॥
 
तुका म्हणे जाला । उशीर नाहीं तो विठ्ठला ॥३॥
 

४१०१
 
आपुली बुटबुट घ्यावी । माझी परताप द्यावी ॥१॥
 
आपुला मंत्र नव्हे बरा । माझा बईल चुकला मोरा ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐशा नरा । परिस न झोंबे खापरा ॥३॥
 
४१०२
 
भावभक्तीवादें करावें कीर्तन । आशाबधी मन करूं नये ॥१॥
 
अन्न पाणी धन द्रव्य नारायण । विठ्ठला वांचून बोलूं नये ॥ध्रु.॥
 
सप्रेम करावें देवाचें कीर्तन । भय द्या सोडून शरीराचें ॥२॥
 
 
तरी मग जोडे विठ्ठलनिधान । केलिया कीर्तन सिद्धि पावे ॥३॥
 
देव जोडिलिया तया काय उणें । तुका म्हणे मन धीट करा ॥४॥
 
४१०३
 
चोरासी चांदणें वेश्येसी सेजार । परिसेंसी खापर काय होय ॥१॥
 
दुधाचे आधणीं वैरिले पाषाण । कदा काळीं जाण पाकनव्हे ॥२॥
 
तुका म्हणे जरि पूर्वपुण्यें सिद्धि । तरि च राहे बुद्धि संतसंगीं ॥३॥
 
४१०४
 
रोगिया मिष्टान्न मर्कटा चंदन । कागासी लेपन कर्पूराचें ॥१॥
 
निर्नासिका जैसा नावडे आरिसा । मूर्खालागीं तैसा शास्त्रबोध ॥ध्रु.॥
 
 
दास तुका म्हणे विठ्ठलउदारें । अज्ञानअंधारें दूरी केलें ॥२॥
 
४१०५
 
मथनासाटीं धर्माधर्म । त्याचें वर्म नवनीत ॥१॥
 
तें चि तें घाटूं नये । आलें जाय नासूनि ॥ध्रु.॥
 
सांभाळावें वरावर । वर्म दूर न वजावें ॥२॥
 
तुका म्हणे घालें पोट । मग बोटचांचणी ॥३॥
 
४१०६
 
माझा घात पात अथवा हित फार । अवघा विचार तुझ्या हातीं ॥१॥
 
ठेवुनि जीव भाव तुझ्या ठायीं चित्त । राहिलों निवांत पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
चित्ताचा चाळक बुद्धीचा जनिता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥
 
तुका म्हणे काय करिसी तें पाहीन । ठेविसी राहीन सुखें तेथें ॥३॥
 
४१०७
 
संतपाउलें साजिरीं । गंगा आली आम्हांवरी ॥१॥
 
जेथें पडे रजधुळी । तेथें करावी अंघोळी ॥ध्रु.॥
 
स्वेतबंद वाराणसी । अवघीं तीथॉ तयापासीं ॥२॥
 
तुका म्हणे धन्य जालों । संतसागरीं मिळालों ॥३॥
 
४१०८
 
न घडे मायबापें बाळकाचा घात । आपणादेखत होऊं नेदी ॥१॥
 
कां मी मनीं चिंता वाहूं भय धाक । काय नव्हे एक करितां तुज ॥ध्रु.॥
 
 
वर्म जाणे त्याच्या हिताचे उपाय । तान भूक वाहे कडिये खांदीं ॥२॥
 
 
तुका म्हणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥३॥
 
४१०९
 
करावें कीर्तन । मुखीं गावे हरिचे गुण ॥१॥
 
मग कांहीं नव्हे बाधा । काम दुर्जनाच्या क्रोधा ॥ध्रु.॥
 
शांतिखड्ग हातीं । काळासी ते नागविती ॥२॥
 
तुका म्हणे दाता सखा । ऐसा अनंतासारिखा ॥३॥
 
४११०
 
तुझी कीर्ती सांगों तुजपुढें जरी । ब्रम्हांडीं ही हरी माईना ते ॥१॥
 
मेरूची लेखणी सागराची शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ध्रु.॥
 
अनंत अपार आपंगिले भक्त । माझें चि संचित ओडवेना ॥२॥
 
तुका म्हणे तुम्हां बोल नाहीं देवा । पामरें म्यां सेवा केली नाहीं ॥३॥
 
४१११
 
काय साधनाच्या कोटी । केल्या आटी होती त्या ॥१॥
 
देव कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपीं ॥ध्रु.॥
 
केले होते चिंता श्रम । उपरम न होतां ॥२॥
 
तुका म्हणे कळों आलें । सर्व जालें आपरूप ॥३॥
 
४११२
 
तुज काय करूं मज एक सार । अमृतसागर नाम तुझें ॥१॥
 
काय येणें उणें आम्हां तयापोटीं । गोवितां हे कंठीं कामधेनु ॥ध्रु.॥
 
नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे देखून शोक त्याचा ॥२॥
 
जो नाहीं देखिला याचक नयनीं । तो पावे घेउनि लज्जा दान ॥३॥
 
नामासाटीं प्राण सांडियेला रणीं । शूर ते भांडणीं न फिरती ॥४॥
 
तुका म्हणे आम्ही गातां गीतीं भला । भेटूनी विठ्ठला काय चाड ॥५॥
 
४११३
 
कृपेचे सागर हे साधुजन । तिंहीं कृपादान केलें मज ॥१॥
 
बोबडे वाणीचा केला अंगीकार । तेणें माझा स्थिर केला जीव ॥ध्रु.॥
 
तेणें सुखें मन स्थिर जालें ठायीं । संतीं दिला पायीं ठाव मज ॥२॥
 
 
नाभी नाभी ऐसें बोलिलों वचन । तें माझें कल्याण सर्वस्व ही ॥३॥
 
 
तुका म्हणे जालों आनंदनिर्भर । नाम निरंतर घोष करूं ॥४॥
 
४११४
 
भक्तीचें वर्म जयाचिये हातीं । तया घरी शांति दया ॥१॥
 
अष्टमासिद्धि वोळगती द्वारीं । न वजती दुरी दवडितां॥ध्रु.॥
 
तेथें दुष्ट गुण न मिळे निशेष । चैतन्याचा वास जयामाजी ॥२॥
 
संतुष्ट चित्त सदा सर्वकाळ । तुटली हळहळ त्रिगुणाची ॥३॥
 
तुका म्हणे येथें काय तो संदेह । आमचें गौरव आम्ही करूं ॥४॥
 
४११५
 
साच हा विठ्ठल साच हें करणें । संत जें वचनें बोलियेले ॥१॥
 
साच तें स्वहित साच ते प्रचित । साच वेद नीत सांगतील ॥२॥
 
तुका म्हणे घेती साच साच भावें । लटिकें वर्म ठावें नाहीं त्यांसी ॥३॥
 
४११६
 
संगें वाढे सीण न घडे भजन । त्रिविध हें जन बहु देवा ॥१॥
 
याचि दुःखें या जनाचा कांटाळा । दिसताती डोळां नानाछंद ॥ध्रु.॥
 
एकविध भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तीं ॥२॥
 
शब्दज्ञानी हित नेणती आपुलें । आणीक देखिलें नावडे त्या ॥३॥
 
तुका म्हणे आतां एकलें चि भलें । बैसोनि उगलें राहावें तें ॥४॥
 
४११७
 
तुझें वर्म आम्हां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥१॥
 
अवघा चि नट वाउगा पसारा । चेईला तूं खरा तूं चि एक ॥ध्रु.॥
 
म्हणउनि देहबुद्धि नासिवंता । नातळे या चित्ता नेदावया ॥२॥
 
सोय हे लागली पुढिलांची वाट । पावले जे नीट तुजपाशीं ॥३॥
 
तुका म्हणे नाहीं कोणासवें काज । बोलायाचें मज अंतरींचें ॥४॥
 
४११८
 
पुण्यपापा ठाव नाहीं सुखदुःखा । हानिलाभशंका नासलिया ॥१॥
 
जिंता मरण आलें आप पर गेलें । मूळ छेदियेलें संसाराचें ॥ध्रु.॥
 
अधिकार जाती वर्णधर्मयाती । ठाव नाहीं सत्यअसत्याशी ॥२॥
 
जन वन भिन्न आचेत चळण । नाहीं दुजेपण ठाव यासी ॥३॥
 
तुका म्हणें देह वाईलें विठ्ठलीं । तेव्हां च घडली सर्व पूजा ॥४॥
 
४११९
 
संकोचतो जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥१॥
 
कळावी जी माझी आवडी हे संतां । देणें तरि आतां हें चि द्यावें ॥ध्रु.॥
 
तुमचे चरण पावविलों सेवा । म्हणउनि हेवा हा चि करीं ॥२॥
 
विनउनी तुका वंदितो चरण । लेखा रजरेण चरणींचें ॥३॥
 
४१२०
 
देव कैंचा तया दुरी । भाका बरी करुणा ॥१॥
 
आळवित्या न लगे धर । माय जाणे रे भातुकें ॥ध्रु.॥
 
नावे तरी ज्याचा भार । पैल पार जवळी त्या ॥२॥
 
आतां परदेशी तुका । जाला लोकांवेगळा ॥३॥
 
४१२१
 
भक्ती ज्याची थोडी । पूर्ण विषयांची गोडी ॥१॥
 
तो नर चि नव्हे पाहीं । खर जाणावा तो देहीं ॥ध्रु.॥
 
भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥२॥
 
तुका म्हणे त्याला । भोवंडून बाहेर घाला ॥३॥
 
४१२२
 
समुद्र हा पिता बंधु हा चंद्रमा । भगिनी ते रमा शंखाची या ॥१॥
 
मेहुणा जयाचा द्वारकेचा हरि । शंख दारोदारीं भीक मागे ॥२॥
 
दुष्ट हें जाणावें आपुलें स्वहित । तुका म्हणे मात ऐसी आहे ॥३॥
 
४१२३
 
भवाचिया संगें बहु च नाडिले । कळिकाळें पाडिले तोंडघसीं ॥१॥
 
तया भवसंगें गुंतलासी वांयां । धन पुत्र जाया भुलों नको ॥ध्रु.॥
 
जेजे घडी जाय तेते काळ खाय । प्राण्या तरणोपाय काय केला ॥२॥
 
तुका म्हणे करीं सर्व ही तूं त्याग । अर्पी हें सर्वांग जगदीशीं ॥३॥
 
४१२४
 
रुचे सकळा मिष्टान्न । रोग्या विखाच्या समान ॥१॥
 
तरि कां तया एकासाटीं । काम अवघें करणें खोटीं ॥ध्रु.॥
 
दर्पण नावडे एका । ठाव नाहीं ज्याच्या नाका ॥२॥
 
तुका म्हणे खळा । उपदेशाचा कांटाळा ॥३॥
 
४१२५
 
जागा घरटी फिरे तस्कराची दिवसाराती । नीदसुरें नाडिलीं असो मागों किती ॥१॥
 
हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ध्रु.॥
 
हुशार ठायीं । निजनिजेलिया पाहीं ॥२॥
 
सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥३॥
 
तराळ राळ बोंबें उतराई । राखा आपुलिया भाई ॥४॥
 
हरिच्या नामीं घालूं जागा । तुका म्हणे हुशार गा ॥५॥
 
४१२६
 
संतांनीं सरता केलों तैसेपरी । चंदनीं ते बोरी व्यापियेली ॥१॥
 
गुण दोष याती न विचारितां कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥
 
तुका म्हणे आलें समर्थाच्या मना । तरि होय राणा रंक त्याचा ॥३॥
 
४१२७
 
चित्तीं तुझे पाय डोळां रूपाचें ध्यान । अखंड मुखीं नाम वर्णावे गुण ॥१॥
 
हें चि एक तुम्हां देवा मागणें दातारा । उचित तें करा माझा भाव जाणूनि ॥ध्रु.॥
 
खुंटली जाणींव माझें बोलणें आतां । करूं यावी तैसी करावी बाळकाची चिंता ॥२॥
 
तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों विचार ॥३॥
 
४१२८
 
संतांच्या पादुका घेईन मोचे खांदीं । हातीं टाळ दिंडी नाचेन पुढें ॥१॥
 
भजनविधी नेणें साधन उपाय । सकळ सिद्धी पाय हरिदासांचे ॥ध्रु.॥
 
ध्यानगति मति आसन समाधि । हरिनाम गोविंदीं प्रेमसुख ॥२॥
 
नेणता निर्लज्ज नेणें नादभेद । सुखें हा गोविंद गाऊं गीतीं ॥३॥
 
सर्व जोडी मज गोत आणि वित्त । तुका म्हणे संतमहंतपाय ॥४॥
 
४१२९
 
हरिजनीं प्राण विकली हे काया । अंकिला मी तया घरीं जालों ॥१॥
 
म्हणियें सत्वर करीन सांगतां । घेईन मी देतां शेष त्यांचें ॥ध्रु.॥
 
आस करूनियां राहेन अंगणीं । उश्चिष्टाची धणी घ्यावयासी ॥२॥
 
चालतां ते मार्गा चरणीचे रज । उडती सहज घेइन आतां ॥३॥
 
दुरि त्यांपासूनि न वजें दवडितां । तुका म्हणे लाता घेइन अंगीं ॥४॥
 
४१३०
 
पुण्य फळलें बहुतां दिवसां । भाग्यउदयाचा ठसा । जाला सन्मुख तो कैसा । संतचरण पावलों ॥१॥
 
आजि फिटलें माझें कोडें । भवदुःखाचें सांकडें । कोंदाटलें पुढें । ब्रम्ह सावळें ॥ध्रु.॥
 
आलिंगणें संतांचिया । दिव्य जाली माझी काया । मस्तक पाया । वरी त्यांच्या ठेवितां ॥२॥
 
तुका म्हणे धन्य झालों । सुखें संतांचिया धालों । लोटांगणीं आलों । पुढें भार देखोनी ॥३॥
 
४१३१
 
ठाव देऊनिया राखें पायापासीं । मी तों आहें रासी पातकाची ॥१॥
 
पातकाची रासी म्हणतां लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ध्रु.॥
 
नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥२॥
 
एकमय जालें विठोबाच्या नामें । भेदाभेद कर्म आणिक कांहीं ॥३॥
 
तुका म्हणे चित्तीं चिंतिलें जें होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥४॥
 
४१३२
 
आतां आम्हां भय नाहीं बा कोणाचें । बळ विठोबाचें जालें असे ॥१॥
 
धीर दिला आम्हां येणें पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥२॥
 
तुका म्हणे माझा कैवारी हा देव । नाहीं भय भेव त्याच्या संगें ॥३॥
 
४१३३
 
भक्ती आम्ही केली सांडुनी उद्वेग । पावलों हें सांग सुख याचें ॥१॥
 
सुख आम्हां जालें धरितां यांचा संग । पळाले उद्वेग सांडूनिया ॥२॥
 
तुका म्हणे सुख बहु जालें जिवा । घडली या सेवा विठोबाची ॥३॥
 
४१३४
 
शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहुत । परि नाहीं चित्त हाता आलें ॥१॥
 
क्षणा एका साटीं न धरवे धीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ध्रु.॥
 
तोळाभर सोनें रतिभार राई । मेळविल्या पाहीं नास होतो ॥२॥
 
हरीचे अंकित असती विरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥३॥
 
तुका म्हणे काय धुडवण्या गोष्टी । जंव नाहीं गांठी चित्त आलें ॥४॥
 
४१३५
 
इंद्रियांसी नेम नाहीं । मुखीं राम म्हणोनि काई ॥१॥
 
जेविं मासीसंगें अन्न । सुख नेदी तें भोजन ॥ध्रु.॥
 
कीर्तन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥२॥
 
हें तों अंगीं नाहीं चिन्हें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥३॥
 
तुका म्हणे नका रागा । संत शिवूं नेदिती अंगा ॥४॥
 
४१३६
 
न लगे देवा तुझें आम्हांसी वैकुंठ । सायुज्याचा पट न लगे मज ॥१॥
 
देई तुझें नाम मज सर्वकाळीं । मागेन वनमाळीहें चि तुज ॥ध्रु.॥
 
नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद । बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥२॥
 
सद्धि मुनिगण गंधर्व किन्नर । करिताती गजर रामनामें ॥३॥
 
तुका म्हणे हरी देई तुझें नाम । अखंडित प्रेम हें चि द्यावें ॥४॥
 
४१३७
 
पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समाधान ॥१॥
 
मायबाप माझा उभा कृपादानी । विटे सम जोडूनि पादांबुजें ॥ध्रु.॥
 
सांभाळासी येऊं नेदी च उणीव । अधिकारगौरव राखे तैसें ॥२॥
 
तुका म्हणे सर्व अंतर्बाहए आहे । जया तैसा राहे कवळूनी ॥३॥
 
४२३८
 
होतें तैसें पायीं केलें निवेदन । अंतरलों दिन बहुत होतों ॥१॥
 
संबोखुनी केलें समाधान चित्त । वोगरुणि भात प्रेमरस ॥ध्रु.॥
 
नामरत्नमणी करूनी भूषण । अळंकारमंडण माळा दिली ॥२॥
 
तुका म्हणे सुखें जालों निरामय । नामीं नामसोय निमग्नता ॥३॥
 
४१३९
 
स्थिरावली वृित्त पांगुळला प्राण । अंतरींची खुण पावूनियां ॥१॥
 
पुंजाळले नेत्र जाले अर्धोन्मीळित । कंठ सद्गदित रोमांच आले ॥ध्रु.॥
 
चित्त चाकाटलें स्वरूपा माझारी । न निघे बाहेरी सुखावलों ॥२॥
 
सुनीळ प्रकाश उदैजला दिन । अमृताचें पान जीवनकळा ॥३॥
 
शशिसूर्या जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा दाटली आनंदाची ॥४॥
 
तुका म्हणे सुखें प्रेमासी डुलत । वीरालों निश्चिंत निश्चिंतीनें ॥५॥
 
४१४०
 
बोध्यअवतार माझिया अदृष्टा । मौन्य मुखें निष्ठा धरियेली ॥१॥
 
लोकांचियेसाटीं शाम चतुर्भुज । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ध्रु.॥
 
आलें कलियुग माझिया संचिता । डोळां हाकलितां न पडेसी ॥२॥
 
म्यां च तुझें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका म्हणे ॥३॥
 
४१४१
 
मुखीं विठ्ठलाचें नाम । मग कैचा भवभ्रम ॥१॥
 
चालतां बोलतां खातां । जेवितां निद्रा करितां ॥ध्रु.॥
 
सुखें असों संसारीं । मग जवळी च हरि ॥२॥
 
मुक्तिवरील भक्ती जाण । अखंड मुखीं नारायण ॥३॥
 
मग देवभक्त जाला । तुका तुकीं उतरला ॥४॥
 
४१४२
 
प्रेम जडलें तुझे पायीं । आणीक न सुचे मजला कांहीं ॥१॥
 
रात्रीदिवस तुझें ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
 
नामापरतें नेणें दुजें । ऐसें कळलें मजला निज ॥२॥
 
तुका म्हणे अंतकाळीं । आम्हां सोडवीं तात्काळीं ॥३॥
 
४१४३
 
तुझे पाय माझी काशी । कोण जाय माझें काशी॥१॥
 
तुझें रूप तें चि ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
 
तुझे चरण ते चि गया । जालें गयावर्जन देहा ॥२॥
 
तुका म्हणे सकळ तीथॉ । तुझें पायीं वसती येथें ॥३॥
 
४१४४
 
क्षुधा तृषा कांहीं सर्वथा नावडे । पहावया धांवें कोल्हांटासी ॥१॥
 
कथेसी साक्षेपें पाचारिला जरी । म्हणे माझ्या घरीं कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥
 
बलत्कारीं जरी आणिला कथेसी । निद्रा घे लोडेंसी टेंकूनियां ॥२॥
 
तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥
 
४१४५
 
श्रीराम सखा ऐसा धरीं भाव । मीपणाचा ठाव पुसीं मना ॥१॥
 
शरण निरंतर म्हण तूं गोविंदा । वाचे लावीं धंदा नारायण ॥ध्रु.॥
 
यापरि सोपान नाहीं रे साधन । वाहातसें आण तुझी मना ॥२॥
 
नको कांहीं करूं अळस अंतरीं । जपें निरंतर रघुपती ॥३॥
 
तुका म्हणे मोठा लाभ नरदेहीं । देहीं च विदेही होती नामें ॥४॥
 
४१४६
 
सर्वापरी तुझे गुण गाऊं उत्तम । तुझेठायीं प्रेम राहो माझें ॥१॥
 
माउलीपरिस आहेसी उदार । तरि कां निष्ठ‍ मन केलें ॥ध्रु.॥
 
गजेंद्राकारणें केलें त्वां धांवणें । तरि कां निर्वाण पाहातोसी ॥२॥
 
प्रल्हादास कष्टीं रिक्षलें तों देवा । तरि कां केशवा सांडी केली ॥३॥
 
अन्यायी अजामेळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥४॥
 
तुका म्हणे माझे थोर अपराध । नाम करी छेद क्षणमात्रें ॥५॥
 
४१४७
 
आतां वांटों नेदीं आपुलें हें मन । न सोडीं चरण विठोबाचे ॥१॥
 
दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । आपुल्या शरीरावरूनियां ॥ध्रु.॥
 
यावें जावें आम्हीं देवा च सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥२॥
 
काय वांयां गेलों तो करूं उद्वेग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥३॥
 
तुका म्हणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं फळें वैकुंठींचीं ॥४॥
 
४१४८
 
आतां आम्हां हें चि काम । वाचे स्मरूं रामराम ॥१॥
 
ऐसी मोलाची हे घडी । धरूं पायांची आवडी ॥ध्रु.॥
 
अमृताची खाणी । तये ठायीं वेचूं वाणी ॥२॥
 
तुका म्हणे पांडुरंगा । माझ्या जीवींच्या जिवलगा ॥३॥
 
४१४९
 
आतां जावें पंढरीसी । दंडवत विठोबासी ॥१॥
 
जेथें चंद्रभागातिरीं । आम्ही नाचों पंढरपुरीं ॥ध्रु.॥
 
जेथें संतांची दाटणी । त्याचें घेऊं पायवणी ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही बळी । जीव दिधला पायां तळीं ॥३॥
 
४१५०
 
आम्ही नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता विचारीं पां ॥१॥
 
तुज शरण आलियाचें काय हें चि फळ । विचारा दयाळ कृपानिधी ॥ध्रु.॥
 
तुझें पावनपण न चले आम्हांसीं । ऐसें हृषीकेशी कळों आलें ॥२॥
 
आम्ही दुःख पावों जन्ममरण वेथा । काय तुझ्या हाता येत असे ॥३॥
 
तुका म्हणे तुम्ही खादली हो रडी । आम्ही धरली सेंडी नाम तुझें ॥४॥
 

४१५१
 
पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । परिणाम सेंडी धरिली आम्ही ॥१॥
 
आतां संतांनीं करावी पंचाईत । कोण हा फजितखोर येथें ॥ध्रु.॥
 
कोणाचा अन्याय येथें आहे स्वामी । गर्जतसों आम्ही पातकी ही ॥२॥
 
याचें पावनपण सोडवा चि तुम्ही । पतितपावन आम्ही आहों खरें ॥३॥
 
आम्ही तंव आहों अन्यायी सर्वथा । याची पावन कथा कैसी आहे ॥४॥
 
तुका म्हणे आम्ही मेलों तरी जाणा । परि तुमच्या चरणा न सोडावें ॥५॥
 
४१५२
 
घालूनियां मध्यावर्ती । दाटुनि उपदेश देती ॥१॥
 
ऐसे पोटभरे संत । तयां कैंचा भगवंत ॥ध्रु.॥
 
रांडापोरांतें गोविती । वर्षासन ते लाविती ॥२॥
 
जसे बोलती निरोपणीं । तैसी न करिती करणी ॥३॥
 
तुका म्हणे तया । तमोगुणियाची क्रिया ॥४॥
 
४१५३
 
वैभव राज्य संपत्ती टाकावी । उदरार्थ मागावी माधोकरी ॥१॥
 
आपुलें तें आधीं करावें स्वहित । ऐसी आहे नीत स्वधर्माची ॥ध्रु.॥
 
वर्ण कुळ जाति याचा अभिमान । तजावा सन्मान लौकिकाचा ॥२॥
 
तुका म्हणे राहे एकाकी निःशंक । देउनियां हाक कंठीं काळ ॥३॥
 
४१५४
 
हातपाय मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळां ॥१॥
 
देखणी नव्हे देखती कैसे । सकळांचा देखणा डोळा चि असे ॥२॥
 
डोऑयाचा डोळा पाहों गेला । तुका म्हणे तो पाहों ठेला ॥३॥
 
४१५५
 
मुखें संति इंद्रियें जती । आणिक नेणे भाव भक्ती॥१॥
 
देवा हे चि दोन्ही पदें । येर गाइलीं विनोदें ॥२॥
 
चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्त्तन ॥३॥
 
४१५६
 
धांवोनियां आलों पहावया मुख । गेलें माझें दुःख जन्मांतरिंचें ॥१॥
 
ऐकिलें ही होतें तैसें चि पाहिलें । मन स्थिरावलें तुझ्या पायीं ॥२॥
 
तुका म्हणे माझी इच्छा पूर्ण जाली । कांहीं न राहिली वासना हे ॥३॥
 
४१५७
 
गावलोकिकाहीं लावियेलें पिसें । काय सांगों ऐसें तुजपासीं ॥१॥
 
तोंड काळें केलें फिरविलें मज । नाहीं धरिली लाज पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
काय तुजपासीं सांगों हें गार्‍हाणें । मग काय जिणें तुझें माझें ॥२॥
 
कोणासाटीं आतां करावा संसार । केली वारावार आपणें चि ॥३॥
 
तुका म्हणे आम्ही मोडिला घरचार । धरियेला धीर तुझ्या पायीं ॥४॥
 
४१५८
 
जीवें जीव नेणे पापी सारिका चि । नळी दुजयाची कापूं बैसे ॥१॥
 
आत्मा नारायण सर्वां घटीं आहे । पशुमध्यें काय कळों नये ॥ध्रु.॥
 
देखत हा जीव हुंबरे वरडत । निष्ठ‍ाचे हात वाहाती कैसे ॥२॥
 
तुका म्हणे तया चांडाळासी नर्क । भोगिती अनेक महादुःखें ॥३॥
 
४१५९
 
मनीं भाव असे कांहीं । तेथें देव येती पाहीं ॥१॥
 
पाहा जनाई सुंदरी । तेथें देव पाणी भरी ॥ध्रु.॥
 
शुद्ध पाहोनियां भाव । त्याचे हृदयीं वसे देव ॥२॥
 
तुका म्हणे विठोबासी । ठाव देई चरणापासीं ॥३॥
 
४१६०
 
भागल्याचें तारूं शिणल्याची साउली । भुकेलिया घाली प्रेमपान्हा ॥१॥
 
ऐसी हे कृपाळू अनाथांची वेशी । सुखाची च राशी पांडुरंग ॥ध्रु.॥
 
सकळां सन्मुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु भेटी उतावीळां ॥२॥
 
तुका म्हणे येथें आतां उरला कैंचा । अनंता जन्मींचा शीण भाग ॥३॥
 
४१६१
 
काय न्यून आहे सांगा । पांडुरंगा तुम्हांपें ॥१॥
 
आमुची तों न पुरे इच्छा । पिता ऐसा मस्तकीं ॥ध्रु.॥
 
कैसी तुम्हां होय सांडी । करुणा तोंडीं उच्चारें ॥२॥
 
आश्चर्य चि करी तुका । हे नायका वैकुंठिंचिया ॥३॥
 
४१६२
 
चित्त गुंतलें प्रपंचें । जालें वेडें ममतेचें ॥१॥
 
आतां सोडवीं पांडुरंगा । आलें निवारीं तें आंगा ॥ध्रु.॥
 
गुंतली चावटी । नामीं रूपीं जाली तुटी ॥२॥
 
तुका म्हणे चाली । पुढें वाट खोळंबली ॥३॥
 
४१६३
 
किती एका दिसीं । बुद्धि जाली होती ऐसी ॥१॥
 
कांहीं करावें स्वहित । तों हें न घडे उचित ॥ध्रु.॥
 
अवलंबुनी भीक । लाज सांडिली लौकिक ॥२॥
 
तुका म्हणे दीन । जालों मनुष्यपणा हीन ॥३॥
 
४१६४
 
आतां बरें जालें । सकाळीं च कळों आलें ॥१॥
 
मज न ठेवीं इहलोकीं । आलों तेव्हां जाली चुकी ॥ध्रु.॥
 
युगमहिमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें देवा ॥२॥
 
तुका म्हणे ठेवीं । भोगासाटीं निरयगांवीं ॥३॥
 
४१६५
 
परि आतां माझी परिसावी विनंती । रखुमाईच्या पती पांडुरंगा ॥१॥
 
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥
 
४१६६
 
पापाचिया मुळें । जालें सत्याचें वाटोळें ॥१॥
 
दोष जाले बळिवंत । नाहीं ऐसी जाली नीत ॥ध्रु.॥
 
मेघ पडों भीती । पिकें सांडियेली क्षिती ॥२॥
 
तुका म्हणे कांहीं । वेदा वीर्य शक्ति नाहीं ॥३॥
 
४१६७
 
ऐसा दुस्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥१॥
 
कामक्रोधादि सावजें थोर । दिसताती भयंकर ॥ध्रु.॥
 
मायाममतेचे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥२॥
 
वासनेच्या लहरा येती । उद्योगहेलकावे बसती ॥३॥
 
तरावया एक युक्ति असे । तुका नामनावेमधीं बैसे ॥४॥
 
४१६८
 
देव जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥१॥
 
वरकड देव येती जाती । हा देव जन्माचा सांगाती ॥ध्रु.॥
 
अंगीं भरलें देवाचें वारें । देव जग चि दिसे सारें ॥२॥
 
भूत न बोले निरुतें । कांहीं केल्या न सुटे तें ॥३॥
 
जीव खादला दैवतें । माझा आणि पंचभूतें ॥४॥
 
तुका म्हणे वाडें कोडें । उभें पुंडलिकापुढें ॥५॥
 
४१६९
 
हरिदासाचिये घरीं । मज उपजवा जन्मांतरीं ॥१॥
 
म्हणसी कांहीं मागा । हें चि देगा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
संतां लोटांगणीं । जातां लाजों नको मनीं ॥२॥
 
तुका म्हणे अंगीं । शक्ती देई नाचें रंगीं ॥३॥
 
४१७०
 
लटिक्याचें आंवतणें जेविलिया साच । काय त्या विश्वास तो चि खरा ॥१॥
 
कोल्हांटिणी लागे आकाशीं खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ध्रु.॥
 
जळमंडपयाचे घोडे राउत नाचती । ते काय तडवती युद्धालागीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तैसें मतवादीयांचें जिणें । दिसे लाजिरवाणें बोलतां चि ॥३॥
 
४१७१
 
काय आम्हीं केलें ऐसें । नुद्धरीजेसें सांगावें ॥१॥
 
हरण कोल्हें वैकुंठवासी । कोण त्यासी अधिकार ॥ध्रु.॥
 
गजा नाड्या सरोवरीं । नाहीं हरी विचारिलें ॥२॥
 
तुका म्हणे गणिका नष्ट । माझे कष्ट त्याहूनि ॥३॥
 
४१७२
 
भाग्यासाटीं गुरु केला । नाहीं आम्हांसी फळला ॥१॥
 
याचा मंत्र पडतां कानीं । आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ध्रु.॥
 
गुरु केला घरवासी । आमच्या चुकल्या गाईम्हसी ॥२॥
 
स्वामी आपुली बुटबुट घ्यावी । आमुची प्रताप टाकुन द्यावी ॥३॥
 
तुका म्हणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दुणे होती कष्ट ॥४॥
 
४१७३
 
गुणा आला ईटेवरी । पीतांबरधारी सुंदर जो ॥१॥
 
डोळे कान त्याच्या ठायीं । मन पायीं राहो हें ॥ध्रु.॥
 
निवारोनी जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥२॥
 
तुका म्हणे समध्यान । हे चरण सकुमार ॥३॥
 
४१७४
 
रंगीं रंगें नारायण । उभा करितों कीर्त्तन ॥१॥
 
हातीं घेउनियां वीणा । कंठीं राहें नारायणा ॥ध्रु.॥
 
देखिलीसे मूर्ती । माझ्या हृदयाची विश्रांति ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा । देई कीर्तनाचा हेवा ॥३॥
 
४१७५
 
तुझा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुषोत्तमा ॥१॥
 
भवसागरसंकटीं । तारिशील जगजेठी ॥ध्रु.॥
 
नाम आदित्याचें झाड । त्याचा न पडे उजेड ॥२॥
 
सिलंगणीचें सोनें । त्यासीं गाहाण ठेवी कोण ॥३॥
 
तुका म्हणे देवा । ब्रिद सोडूनियां ठेवा ॥४॥
 
४१७६
 
जालों आतां दास । माझी पुरवीं हे आस ॥१॥
 
पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥
 
संतसमागम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥२॥
 
चंद्रभागे स्नान । तुका म्हणे हें चि दान ॥३॥
 
४१७७
 
यासाटीं करितों निष्ठ‍ भाषण । आहेसी तूं जाण सर्वदाता ॥१॥
 
ऐसें दुःख कोण आहे निवारिता । तें मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥
 
बैसलासे केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्‍याची ॥२॥
 
तुका म्हणे आलें अवघें पायांपें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥
 
४१७८
 
पोरा लागलीसे चट । धरी वाट देवळाची ॥१॥
 
सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनी विठ्ठल ॥ध्रु.॥
 
काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित्त ॥२॥
 
आमुचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें चि पिसें निवडलें ॥३॥
 
लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥
 
तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टाचीं ॥५॥
 
४१७९
 
देवा बोलें आतां बोला । त्वां कां धरिला अबोला॥१॥
 
भेऊं नको देई भेटी । तूं कां पडिलासी संकटीं ॥ध्रु.॥
 
तुझ्या जीवींचें मी जाणें । म्हणसी मुक्ती आम्हां देणें ॥२॥
 
तुका म्हणे न लगे कांहीं । चित्त राहो तुझे पायीं ॥३॥
 
४१८०
 
यमधर्म आणिक ब्रम्हादिक देव । त्यांचा पूर्ण भाव तुझे पायीं ॥१॥
 
करिती स्मरण पार्वतीशंकर । तेथें मी किंकर कोणीकडे ॥ध्रु.॥
 
सहजरमुखेंसी घोष फणिवराचा । मज किंकराचा पाड काय ॥२॥
 
चंद्र सूर्य आणि सर्व तारांगणें । करिती भ्रमण प्रदक्षिणा ॥३॥
 
तुका म्हणे त्यांसी स्वरूप कळेना । तेथें मज दीना कोण पुसे ॥४॥
 
४१८१
 
विठोबाचे पायीं जीव म्यां ठेविला । भक्तीभावें केला देव ॠणी ॥१॥
 
देव माझा ॠणी आहे सहाकारी । परसपरवारि भवभय ॥ध्रु.॥
 
भवभयडोहीं बुडों नेदी पाहीं । धरूनियां बाही तारी मज ॥२॥
 
तारियेले दास पडिल्या संकटीं । विष केलें पोटीं अमृतमय ॥३॥
 
अमृतातें सेवीतसे नामरसा । तोडियेला फांसा बंधनाचा ॥४॥
 
बंधनाचा फांसा आम्हीं कांहीं नेणों । पाय तुझे जाणों पद्मनाभा ॥५॥
 
पद्मनाभा नाभिकमळीं ब्रम्हादिक । त्रैलोक्यनायक म्हणविसी ॥६॥
 
म्हणविसी देवा दासाचा अंकित । मनाचा संकेत पाहोनियां ॥७॥
 
पाहोनियां दृढ निश्चय तयाचा । तो चि दास साचा जवळीक ॥८॥
 
जवळीक जाली ब्रम्हीं सुखावले । मार्ग दाखविले मूढा जना ॥९॥
 
मूढा जनामाजी दास तुझा मूढ । कास तुझी दृढ धरियेली ॥१०॥
 
धरियेले तुझे पाय रे विठ्ठला । तुका सुखी जाला तुझ्या नामें ॥११॥
 
४१८२
 
बहु क्लेशी जालों या हो नरदेहीं । कृपादृष्टी पाहीं पांडुरंगा ॥१॥
 
पांडुरंगा सर्वदेवांचिया देवा । घ्यावी माझी सेवा दिनानाथा ॥ध्रु.॥
 
दिनानाथ ब्रिद त्रिभुवनीं तुझें । मायबापा ओझें उतरावें ॥२॥
 
उतरीं सत्वर पैलथडी नेई । पूर्णसुख देई पायांपाशीं ॥३॥
 
पायांपाशीं मज ठेवीं निरंतर । आशा तुझी फार दिवस केली ॥४॥
 
केली आस तुझी वाट मी पाहातों । निशिदिनीं ध्यातों नाम तुझें ॥५॥
 
नाम तुझें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागीं कडे खांदा घेसी ॥६॥
 
घेसी खांद्यावरी खेळविसी लोभें । पाउल शोभे विटेवरि ॥७॥
 
विटेवरि उभा देखिलासी डोळां । मनाचा सोहळा पुरविसी ॥८॥
 
पुरवीं सत्वर त्रैलोक्यस्वामिया । मिठी घाली पायां तुका भावें ॥९॥
 
४१८३
 
एक वेळे तरी जाईन माहेरा । बहुजन्म फेरा जाल्यावरी ॥१॥
 
चित्ता हे बैसली अविट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ध्रु.॥
 
करावें ते करी कारणशरीर । अंतरीं त्या धीर जीवनाचा ॥२॥
 
तुका म्हणे तरि होइल विलंब । परि माझा लाभ खरा जाला ॥३॥
 
४१८४
 
सांग त्वां कोणासी तारिलें । संतांवेगळें उद्धरिलें ॥१॥
 
संत शब्द उपदेशी । मग तूं हो म्हणशी ॥२॥
 
तुका म्हणे नाहीं तुझा उपकार । करूं संतांचा उच्चार ॥३॥
 
४१८५
 
उमा रमा एके सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥१॥
 
दोघे सारिखे सारिखे । विश्वनाथ विठ्ठल सखे ॥ध्रु.॥
 
तेथें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥२॥
 
वाराणशी त्रिशुलावरी । सुदर्शनावरि पंढरी ॥३॥
 
मनकणिऩका मनोहर । चंद्रभागा सरोवर ॥४॥
 
वाराणशी भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥५॥
 
धुंडिराज दंडपाणी । उभा गरुड कर जोडुनी ॥६॥
 
गया ते चि गोपाळपुर । प्रयाग निरानरसिंपुर ॥७॥
 
तेथें असती गयावळ । येथें गाई आणि गोपाळ ॥८॥
 
शमीपत्रपिंड देती । येथें काला निजसुखप्राप्ति ॥९॥
 
संतसज्जनीं केला काला । तुका प्रसाद लाधला ॥१०॥
 
४१८६
 
फटएाचे बडबडे चवी ना संवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥१॥
 
कोणें या शब्दाचे मरावें घाणी । अंतरें शाहाणी राहिजे हो ॥ध्रु.॥
 
गाढवाचा भुंक आइकतां कानीं । काय कोडवाणी ऐसियेचें ॥२॥
 
तुका म्हणे ज्यासी करावें वचन । त्याचे येती गुण अंगास ते ॥३॥
 
४१८७
 
दिवसा व्यापारचावटी । रात्री कुटुंबचिंता मोटी ॥१॥
 
काय करूं या मनासी । नाठवे हृषीकेशी ॥ध्रु.॥
 
वेश्येपाशीं रात्रीं जागे । हरिकीर्त्तनीं निद्रा लागे ॥२॥
 
तुका म्हणे काय जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥३॥
 
४१८८
 
अहो कृपावंता । हाई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥
 
जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥
 
वदवी हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा । माझें अंतर वसवा ॥३॥
 
४१८९
 
निंदक तो परउपकारी । काय वणूप त्याची थोरी । जे रजकाहुनि भले परि । सर्व गुणें आगळा ॥१॥
 
नेघे मोल धुतो फुका । पाप वरच्यावरि देखा । करी साधका । शुद्ध सरते तिहीं लोकीं ॥ध्रु.॥
 
मुखसंवदणी सांगते । अवघें सांटविलें तेथें । जिव्हा साबण निरुतें । दोष काढी जन्माचे ॥२॥
 
तया ठाव यमपुरीं । वास करणें अघोरीं । त्यासी दंडण करी । तुका म्हणे न्हाणी ते ॥३॥
 
४१९०
 
प्रपंचाची पीडा सोसिती अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥१॥
 
नाम नाठविती आत्मया रामाचें । धिग जिणें त्याचें भवा मूळ ॥ध्रु.॥
 
मूळ ते पापाचें आचरण तयाचें । नाहीं राघवाचें स्मरण त्या ॥२॥
 
स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदूतां ॥३॥
 
चिंतन रामाचें न करी तो दोषी । एकांत तयासीं बोलों नये ॥४॥
 
नये त्याचा संग धरूं म्हणे तुका । धरितां पातका वांटेकरी ॥५॥
 
४१९१
 
अथॉविण पाठांतर कासया करावें । व्यर्थ चि मरावें घोकूनियां ॥१॥
 
घोकूनियां काय वेगीं अर्थ पाहे । अर्थरूप राहे होऊनियां ॥२॥
 
तुका म्हणे ज्याला अथाअ आहे भेटी । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नका ॥३॥
 
४१९२
 
बसतां चोरापाशीं तैसी होय बुद्धि । देखतां चि चिंधी मन धांवे ॥१॥
 
व्यभिचार्‍यापासीं बैसतां क्षणभरी । देखतां चि नारी मन धांवे ॥ध्रु.॥
 
प्रपंचाचा छंद टाकूनियां गोवा । धरावें केशवा हृदयांत ॥२॥
 
सांडुनियां देई संसाराची बेडी । कीर्तनाची गोडी धरावी गा ॥३॥
 
तुका म्हणे तुला सांगतों मी एक । रुक्मिणीनायक मुखीं गावा ॥४॥
 
४१९३
 
मस्तकीं सहावें ठांकियासी जाण । तेव्हां देवपण भोगावें गा ॥१॥
 
आपुलिये स्तुती निंदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ध्रु.॥
 
सद्ग‍ुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन बैसावें गा ॥२॥
 
आपुल्या मस्तकीं पडोत डोंगर । सुखाचें माहेर टाकुं नये ॥३॥
 
तुका म्हणे आतां सांगूं तुला किती । जिण्याची फजीती करूं नये ॥४॥
 
४१९४
 
स्वामिसेवा गोड । माते बाळकाचें कोड ॥१॥
 
जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें ॥ध्रु.॥
 
खेळविलें कोडें । हरुषें बोले कीं बोबडें ॥२॥
 
तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥
 
४१९५
 
तुझें नाम पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥१॥
 
दाहां नये विसां नये । पंनासां साटां नये ॥ध्रु.॥
 
शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागीं नये ॥२॥
 
तुका म्हणे पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥३॥
 
४१९६
 
संतांपायीं विन्मुख जाला । तो जरि संगति मागों आला ॥१॥
 
तरि त्याहुनि दुरी जावें । सुखें एकांतीं बैसावें ॥ध्रु.॥
 
आत्मचर्चा नाहीं जेथें । अगी लावुनि द्यावी तेथें ॥२॥
 
तुका म्हणे नाहीं । चित्ता समाधान कांहीं ॥३॥
 
४१९७
 
हिरा ठेवितां काळें गाहाण । मोल न तुटे दुकाळीं जाण ॥१॥
 
तैसे संतजन पाहीं । विनटले श्रीहरिपायीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें निंदित ॥३॥
 
४१९८
 
परिसें गे सुनेबाई । नको वेचूं दूध दहीं ॥१॥
 
आवा चालिली पंढरपुरा । वेसीपासुनि आली घरा ॥ध्रु.॥
 
ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करीं जतन फुटकें पाळें ॥२॥
 
माझे हातींचा कलवडू । मजवाचुंनि नको फोडूं ॥३॥
 
वळवटिक्षरीचें लिंपन । नको फोडूं मजवांचून ॥४॥
 
उखळ मुसळ जातें । माझें मन गुंतलें तेथें ॥५॥
 
भिक्षुक आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥६॥
 
भक्षीं मपित आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥७॥
 
सून म्हणे बहुत निकें । तुम्ही यात्रेसि जावें सुखें ॥८॥
 
सासूबाई स्वहित जोडा । सर्व मागील आशा सोडा ॥९॥
 
सुनमुखीचें वचन कानीं । ऐकोनि सासू विवंची मनीं ॥१०॥
 
सवतीचे चाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वाटे ॥११॥
 
अतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउनि तेथें पाहूं॥ १२॥
 
मुलें लेंकरें घर दार । माझें येथें चि पंढरपूर ॥१३॥
 
तुका म्हणे ऐसें जन । गोवियेलें मायेंकरून ॥१४॥
 
४१९९
 
एक ते गाढव मनुष्याचे वेष । हालविती पुस पुढें दाढी ॥१॥
 
निंदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी घरीं रासी पातकांच्या ॥२॥
 
तुका म्हणे सुखें बैसोनियां खाती । कुंभपाकीं होती नर्कवासी ॥३॥
 
४२००
 
मागत्याची टाळाटाळी । झिंझ्या वोढूनि कपाळीं ॥१॥
 
ऐसा तंव मोळा । तुमचा नसेल गोपाळा ॥ध्रु.॥
 
नसेल ना नवें । ऐसें धरियेलें देवें ॥२॥
 
तुका म्हणे जाला । उशीर नाहीं तो विठ्ठला ॥३॥
 

४२०१
 
संसार करिती मोठ्या महत्वानें । दिसे लोका उणें न कळे त्या ॥१॥
 
पवित्रपण आपुलें घरच्यासी च दिसे । बाहेर उदास निंदिताती ॥ध्रु.॥
 
आपणा कळेना आपले अवगुण । पुढिलाचे दोषगुण वाखाणिती ॥२॥
 
विषयाचे ध्यासें जग बांधियेलें । म्हणोनि लागले जन्ममृत्यु ॥३॥
 
तुका म्हणे माझें संचित चि असें । देवाजीचें पिसे सहजगुण ॥४॥
 
 
४२०२
 
गव्हाराचें ज्ञान अवघा रजोगुण । सुखवासी होऊन विषय भोगी ॥१॥
 
त्यासी ज्ञानउपदेश केला । संगेंविण त्याला राहावेना ॥२॥
 
 
तुका म्हणे संग उत्तम असावा । याविण उपावा काय सांगों ॥३॥
 
४२०३
 
भाग्यालागी लांचावले । देवधर्म ते राहिले ॥१॥
 
कथे जातां अळसे मन । प्रपंचाचें मोटें ज्ञान ॥ध्रु.॥
 
अखंडप्रीति जाया । नेणे भजनाच्या ठाया ॥२॥
 
कथाकीर्तन धनाचें । सर्वकाळ विषयीं नाचे ॥३॥
 
तुका म्हणे पंढरिराया । ऐसे जन्मविले वांयां॥४॥
 
४२०४
 
पतिव्रतेची कीर्ती वाखाणितां । सिंदळईंच्या माथां तिडिक उठे ॥२॥
 
आमुचें तें आहे सहज बोलणें । नाहीं विचारून केलें कोणीं ॥ध्रु.॥
 
अंगें उणें त्याच्या बैसे टाळक्यांत । तेणें ठिणग्या बहुत गाळीतसे ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही काय करणें त्यासी । ढका खवंदासी लागतसे ॥३॥
 
४२०५
 
आहे ऐसा देव वदवावी वाणी । नाहीं ऐसा मनीं अनुभवावा ॥१॥
 
आवडी आवडी कळिवराकळिवरी । वरिली अंतरी ताळी पडे ॥ध्रु.॥
 
अपूर्व दर्शन मातेपुत्रा भेटी । रडूं मागे तुटी हर्षयोगें ॥२॥
 
तुका म्हणे एकें कळतें दुसरें । बरियानें बरें आहाचाचें आहाच ॥३॥
 
४२०६
 
हे चि माझे चित्ती । राहो भावप्रीति । विठ्ठल सुषुप्ती । जागृति स्वप्नासी ॥१॥
 
आणिक नाहीं तुज मागणें । राज्यचाड संपत्ति धन । जिव्हे सुख तेणें । घेतां देहीं नाम तुझें ॥ध्रु॥
 
 
तुझें रूप सर्वाठायीं । देखें ऐसें प्रेम देई । न ठेवावा ठायीं । अनुभव चित्तीचा ॥२॥
 
 
जन्ममरणाचा बाध । समुळूनि तुटे कंद । लागो हा चि छंद । हरि गोविंद वाचेसी ॥३॥
 
काय पालटे दरुषणें । अवघें कोंदाटे चैतन्य । जीवशिवा खंडण । होय ते रे चिंतितां ॥४॥
 
तुका म्हणे या चि भावें । आम्हीं धालों तुझ्या नामें । सुखें होत जन्म । भलते याती भलतैसीं ॥५॥
 
४२०७
 
मौन कां धरिलें विश्वाच्या जीवना । उत्तर वचना देई माझ्या ॥१॥
 
तूं माझें संचित तूं चि पूर्वपुण्य । तूं माझें प्राचीन पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
तूं माझें सत्कर्म तूं माझा स्वधर्म । तूं चि नित्यनेम नारायणा ॥२॥
 
कृपावचनाची वाट पाहातसें । करुणा वोरसें बोल कांहीं ॥३॥
 
तुका म्हणे प्रेमळाच्या प्रियोत्तमा । बोल सर्वोत्तमा मजसवें ॥४॥
 
४२०८
 
काय करूं आतां धरुनियां भीड । निःशंक हें तोंड वाजविलें ॥१॥
 
नव्हे जगीं कोणी मुकियाचा जाण । सार्थक लाजोनी नव्हे हित ॥ध्रु.॥
 
आलें तें उत्तर बोलें स्वामीसवें । धीट नीट जीवें होऊनियां ॥२॥
 
तुका म्हणे मना समर्थासीं गांठी । घालावी हे मांडी थापटूनि ॥३॥
 
४२०९
 
माझिया तो जीवें घेतला हा सोस । पाहें तुझी वास भेटावया ॥१॥
 
मातेविण बाळ न मनी आणिका । सर्वकाळ धोका स्तनपाना ॥ध्रु.॥
 
वोसंगा निघाल्या वांचूनि न राहे । त्याचें आर्त माय पुरवीते ॥२॥
 
तुका म्हणे माते भक्तां तूं कृपाळ । गिळियेले जाळ वनांतरीं ॥३॥
 
४२१०
 
ते काय पवाडे नाहीं म्यां ऐकिले । गोपाळ रक्षिले वनांतरीं ॥१॥
 
मावेचा वोणवा होऊनि राक्षस । लागला वनास चहूंकडे ॥ध्रु.॥
 
गगनासी ज्वाळा लागती तुंबळ । गोधनें गोपाळ वेडावलीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तेथें पळावया वाट । नाहीं वा निपट ऐसें जालें ॥३॥
 
४२११
 
धडकला अग्नि आह्या येती वरी । गोपाळ श्रीहरी विनविती ॥१॥
 
अरे कृष्णा काय विचार करावा । आला रे वोणवा जळों आतां ॥ध्रु.॥
 
 
अरे कृष्णा तुझें नाम बळिवंत । होय कृपावंत राख आतां ॥२॥
 
 
तुका म्हणे अरे कृष्णा नारायणा । गोपाळ करुणा भाकितिले ॥३॥
 
४२१२
 
अरे कृष्णा आम्ही तुझे निज गडी । नवनीत आवडी देत होतों ॥१॥
 
अरे कृष्णा आतां राखेंराखें कैसें तरीं । संकटाभीतरीं पडियेलों ॥ध्रु.॥
 
वरुषला इंद्र जेव्हां शिळाधारीं । गोवर्धन गिरी उचलिला ॥२॥
 
तुका म्हणे तुझे पवाडे गोपाळ । वर्णिती सकळ नारायणा ॥३॥
 
४२१३
 
अरे कृष्णा तुवां काळया नाथिला । दाढे रगडिला रिठासुर ॥१॥
 
अरे कृष्णा तुवां पुतना शोषिली । दुर्बुद्धि कळली अंतरींची ॥ध्रु.॥
 
गोपाळ करुणा ऐसी नानापरी । भाकिती श्रीहरी तुजपुढें ॥२॥
 
तुझें नाम कामधेनु करुणेची । तुका म्हणे त्यांची आली कृपा ॥३॥
 
४२१४
 
चहुंकडूनियां येती ते कलोळ । सभोंवते जाळ जवळि आले ॥१॥
 
सकुमार मूर्ति श्रीकृष्ण धाकुटी । घोंगडी आणि काठी खांद्यावरि ॥ध्रु.॥
 
लहान लेंकरूं होत ते सगुण । विक्राळ वदन पसरिलें ॥२॥
 
चाभाड तें एक गगनीं लागलें । एक तें ठेविलें भूमीवरि ॥३॥
 
तये वेळे अवघे गोपाळ ही भ्याले । तुकें ही लपालें भेऊनियां ॥४॥
 
४२१५
 
श्रीमुख वोणवा गिळीत चालिलें । भ्यासुर वासिलें वदनांबुज ॥१॥
 
विक्राळ त्या दाढा भ्यानें पाहावेना । धाउनी रसना ज्वाळ गिळी ॥ध्रु.॥
 
जिव्हा लांब धांवे गोळा करी ज्वाळ । मोटें मुखकमळ त्यांत घाली ॥ २॥
 
तुका म्हणे अवघा वोणवा गीळिला। आनंद जाहाला गोपाळांसी ॥३॥
 
४२१६
 
गोपाळ प्रीतीनें कैसे विनविती । विक्राळ श्रीपती होऊं नको ॥१॥
 
नको रे बा कृष्णा धरूं ऐसें रूप । आम्हां चळकांप सुटलासे ॥ध्रु.॥
 
होई बा धाकुटा शाम चतुर्भूज । बैसोनियां गुज सुखें बोलों ॥२॥
 
वोणव्याच्या रागें गिळिशील आम्हां । तुका मेघशामा पायां लागे ॥३॥
 
४२१७
 
सांडियेलें रूप विक्राळ भ्यासुर । झालें सकुमार कोडिसवाणें ॥१॥
 
शाम चतुर्भुज मुकुट कुंडलें । सुंदर दंडलें नव बाळ ॥ध्रु.॥
 
गोपाळ म्हणती कैसें रे बा कृष्णा । रूप नारायणा धरियेलें ॥२॥
 
कैसा वाढलासी विक्राळ जालासी । गटगटा ज्वाळांसी गिळियेलें ॥३॥
 
तुका म्हणे भावें पुसती गोपाळ । अनाथवत्सल म्हणोनियां ॥४॥
 
४२१८
 
बा रे कृष्णा तुझें मुख कीं कोमळ । कैसे येवढे ज्वाळ ग्रासियेले ॥१॥
 
बा रे कृष्णा तुझी जिव्हा कीं कोवळी । होईंल पोळिली नारायणा ॥ध्रु.॥
 
बैसें कृष्णा तुझें पाहूं मुखकमळ । असेल पोळलें कोणे ठायीं ॥२॥
 
घोंगडिया घालीं घालूनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥३॥
 
तुका म्हणे भावें आकळिला देव । कृपासिंधुराव त्रैलोक्याचा ॥४॥
 
४२१९
 
एक म्हणती मुख वासीं नारायणा । पाहों दे वदना डोळेभरि ॥१॥
 
वासुनियां मुख पहाती सकळ । अवघे गोपाळ व्योमाकार ॥ध्रु.॥
 
म्हणती गोपाळ बेटे हो हा देव । स्वरूपाचा ठाव न कळे याच्या ॥२॥
 
तुका म्हणे अवघे विठोबाभोंवते । मळिाले नेणते लहानथोर ॥३॥
 
४२२०
 
एक म्हणती कृष्णा वासिलें त्वां मुख । तेव्हां थोर धाक पडिला आम्हां ॥१॥
 
गिळो लागलासी अग्नीचे कल्लोळ । आम्ही चळचळां कांपतसों ॥ध्रु.॥
 
ज्वाळांबरोबरि गळिशील आम्हां । ऐसें मेघशामा भय वाटे ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसे भाग्याचे गोपाळ । फुटकें कपाळ आमुचें चि ॥३॥
 
४२२१
 
गोपाळांचें कैसें केलें समाधान । देउनि आलिंगन निवविले ॥१॥
 
ज्वाळाबरोबरि तुम्हां कां ग्रासीन । अवतार घेणें तुम्हांसाटीं ॥ध्रु.॥
 
निर्गुण निर्भय मी सर्वांनिराळा । प्रकृतिवेगळा गुणातीत ॥२॥
 
चिन्मय चिद्रूप अवघें चिदाकार । तुका म्हणे पार नेणे ब्रम्हा ॥३॥
 
४२२२
 
ऐसा मी अपार पार नाहीं अंत । परि कृपावंत भाविकांचा ॥१॥
 
दुर्जनां चांडाळां करीं निर्दाळण । करीं संरक्षण अंकितांचें ॥ध्रु.॥
 
भक्त माझे सखे जिवलग सांगाती । सर्वांग त्यांप्रति वोडवीन ॥२॥
 
पीतांबरछाया करीन त्यांवरी । सदा त्यांचे घरीं दारी उभा ॥३॥
 
माझे भक्त मज सदा जे रातले । त्यांघरीं घेतलें धरणें म्यां ॥४॥
 
कोठें हें वचन ठेविलें ये वेळे । तुका म्हणे डोळे झांकियेले ॥५॥
 
४२२३
 
भ्रतारेंसी भार्या बोले गुज गोष्टी । मज ऐसी कष्टी नाहीं दुजी ॥१॥
 
अखंड तुमचें धंद्यावरी मन । माझें तों हेळण करिती सर्व ॥ध्रु.॥
 
जोडितसां तुम्ही खाती हेरेंचोरें । माझीं तंव पोरें हळहळीती ॥२॥
 
तुमची व्याली माझे डाई हो पेटली । सदा दुष्ट बोली सोसवेना ॥३॥
 
दुष्टव्रुति नंदुली सदा द्वेष करी । नांदों मी संसारीं कोण्या सुखें ॥४॥
 
भावा दीर कांहीं धड हा न बोले । नांदों कोणां खालें कैसी आतां ॥५॥
 
माझ्या अंगसंगें तुम्हांसी विश्रांति । मग धडगति नाहीं तुमची ॥६॥
 
ठाकतें उमकतें जीव मुठी धरूनि । परि तुम्ही अजूनि न धरा लाज ॥७॥
 
वेगळे निघतां संसार करीन । नाहीं तरी प्राण देतें आतां ॥८॥
 
तुका म्हणे जाला कामाचा अंकित । सांगे मनोगत तैसा वर्ते ॥९॥
 
४२२४
 
कामाचा अंकित कांतेतें प्रार्थित । तूं कां हो दुश्चित्त निरंतर ॥१॥
 
माझीं मायबापें बंधु हो बहिण । तुज करी सीण त्यागीन मी ॥ध्रु.॥
 
त्यांचें जरि तोंड पाहेन मागुता । तरि मज हत्या घडो तुझी ॥२॥
 
सकाळ उठोन वेगळा निघेन । वाहातों तुझी आण निश्चयेंसी ॥३॥
 
वेगळें निघतां घडीन दोरे चुडा । तूं तंव माझा जोडा जन्माचा कीं ॥४॥
 
ताईंत सांकळी गळांचि दुलडी । बाजुबंदजोडी हातसर ॥५॥
 
वेणीचे जे नग सर्व ही करीन । नको धरूं सीण मनीं कांहीं ॥६॥
 
नेसावया साडी सेलारी चुनडी । अंगींची कांचोळी जाळिया फुलें ॥७॥
 
तुका म्हणे केला रांडेनें गाढव । मनासवें धांव घेतलीसे ॥८॥
 
४२२५
 
उजळितां उजळे दीपकाची वाती । स्वयंभ ते ज्योति हिर्‍या अंगीं ॥१॥
 
एकीं महाकष्टें मेळविलें धन । एकासी जतन दैवयोगें ॥ध्रु.॥
 
परिमळें केलें चंदनाचे चिन्ह । निवडी ते भिन्न गाढव तो ॥२॥
 
तुका म्हणे जया अंगीं हरिठसा । तो तरे सहसा वंद्य होय ॥३॥
 
४२२६
 
बारावर्षे बाळपण । तें ही वेचलें अज्ञानें ॥१॥
 
ऐसा जन्म गेला वांयां । न भजतां पंढरिराया ॥ध्रु.॥
 
बाकी उरलीं आठ्याशीं । तीस वेचलीं कामासी ॥२॥
 
बाकी उरलीं आठावन्न । तीस वेचली ममतेनें ॥३॥
 
बाकी उरलीं आठावीस । देहगेह विसरलास ॥४॥
 
तुका म्हणे ऐसा झाडा । संसार हा आहे थोडा ॥५॥
 
४२२७
 
सोवळा तो जाला । अंगीकार देवें केला ॥१॥
 
येर करिती भोजन । पोट पोसाया दुर्जन ॥ध्रु.॥
 
चुकला हा भार । तयाची च येरझार ॥२॥
 
तुका म्हणे दास । जाला तया नाहीं नास ॥३॥
 
४२२८
 
आजि शिवला मांग । माझें विटाळलें आंग ॥१॥
 
यासी घेऊं प्रायश्चित्त । विठ्ठलविठ्ठल हृदयांत ॥ध्रु.॥
 
जाली क्रोधासी भेटी । तोंडावाटे नर्क लोटी ॥२॥
 
अनुतापीं न्हाऊं । तुका म्हणे रवी पाहूं ॥३॥
 
४२२९
 
ठाव तुम्हांपाशीं । जाला आतां हृषीकेशी ॥१॥
 
न लगे जागावें सतत । येथें स्वभावें हे नीत ॥ध्रु.॥
 
चोरट्यासी थारा । येथें कैंचा जी दातारा ॥२॥
 
तुका म्हणे मनें । आम्हां जालें समाधान ॥३॥
 
४२३०
 
पाळियेले लळे । माझे विठ्ठले कृपाळे ॥१॥
 
बहुजन्माचें पोषणें । सरतें पायांपाशीं तेणें ॥ध्रु.॥
 
सवे दिली लागों । भातें आवडीचें मागों ॥२॥
 
तुका म्हणे भिन्न । नाहीं दिसों दिलें क्षण ॥३॥
 
४२३१
 
जो या गेला पंढरपुरा । आणीक यात्रा न मानी तो ॥१॥
 
सुलभ माय पंढरिराणा । पुरवी खुणा अंतरींच्या ॥ध्रु.॥
 
जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । वारी त्यासी पंढरी ॥२॥
 
बाहेर येतां प्राण फुटे । रडें दाटे गहिवरें ॥३॥
 
दधिमंगळभोजन सारा । म्हणती करा मुरडींव ॥४॥
 
मागुता हा पाहों ठाव । पंढरिराव दर्शनें ॥५॥
 
तुका म्हणे भूवैकुंठ । वाळुवंट भींवरा ॥६॥
 
४२३२
 
न मिळती एका एक । जये नगरीचे लोक ॥१॥
 
भलीं तेथें राहूं नये । क्षणें होईंल न कळे काय ॥ध्रु.॥
 
न करितां अन्याय । बळें करी अपाय ॥२॥
 
नाहीं पुराणाची प्रीति । ठायींठायीं पंचाइती ॥३॥
 
भल्या बुर्‍या मारी । होतां कोणी न निवारी ॥४॥
 
अविचार्‍या हातीं । देऊनि प्रजा नागविती ॥५॥
 
तुका म्हणे दरी । सुखें सेवावी ते बरी ॥६॥
 
४२३३
 
शिकवणें नाक झाडी । पुढील जोडी कळेना ॥१॥
 
निरयगांवीं भोग देता । तेथें सत्ता आणिकांची ॥ध्रु.॥
 
अवगुणांचा सांटा करी । ते चि धरी जीवासी ॥२॥
 
तुका म्हणे जडबुद्धि । कर्मशुद्धी सांडवीं ॥३॥
 
४२३४
 
गोपीचंदन मुद्रा धरणें । आम्हां लेणें वैष्णवां ॥१॥
 
मिरवूं अळंकार लेणें । हीं भूषणें स्वामीचीं ॥ध्रु.॥
 
विकलों ते सेवाजीवें । एक्या भावें एकविध ॥२॥
 
तुका म्हणे शूर जालों । बाहेर आलों संसारा ॥३॥
 
४२३५
 
विषयांचे लोलिंगत । ते फजीत होतील ॥१॥
 
न सरे येथें यातिकुळ । शुद्ध मूळबीज व्हावें ॥ध्रु.॥
 
शिखासूत्र सोंग वरि । दुराचारी दंड पावे ॥२॥
 
तुका म्हणे अभिमाना । नारायणा न सोसे ॥३॥
 
४२३६
 
वडिलें दिलें भूमिदान । तें जो मागे अभिळासून ॥१॥
 
अग्रपूजेचा अधिकारी । श्रेष्ठ दंड यमा घरीं ॥ध्रु.॥
 
उभयकुल समवेत । नर्का प्रवेश अद्भुत ॥२॥
 
तप्तलोहें भेटी । तुका म्हणे कल्पकोटी ॥३॥
 
४२३७
 
लटिकी ग्वाही सभेआंत । देतां पतित आगळा ॥१॥
 
कुंभपाकीं वस्ती करूं । होय धुरु कुळेसी ॥ध्रु.॥
 
रजस्वला रुधिर स्रवे । तें चि घ्यावें तृषेसी ॥२॥
 
तुका म्हणे जन्मा आला । काळ जाला कुळासी ॥३॥
 
४२३८
 
आचरे दोष न धरी धाक । परीपाक दुःखाचा ॥१॥
 
चांडाळ तो दुराचारी । अंगीकारी कोण त्या ॥ध्रु.॥
 
नव्हे संतान वोस घर । अंधकार कुळासी ॥२॥
 
तुका म्हणे त्याचें दान । घेतां पतन दुःखासी ॥३॥
 
४२३९
 
कीविलवाणा जाला आतां । दोष करितां न विचारी ॥१॥
 
अभिळाषी नारी धन । झकवी जन लटिकें चि ॥ध्रु.॥
 
विश्वासिया करी घात । न धरी चित्ति कांटाळा ॥२॥
 
तुका म्हणे नाहीं आला । वृथा गेला जन्मासी ॥३॥
 
४२४०
 
घेऊं नये तैसें दान । ज्याचें धन अभिळाषी ॥१॥
 
तो ही येथें कामा नये । नर्का जाय म्हणोनि ॥ध्रु.॥
 
विकी स्नानसंध्या जप । करी तप पुढिलांचें ॥२॥
 
तुका म्हणे दांभिक तो । नर्का जातो स्वइच्छा ॥३॥
 
४२४१
 
सदा नामघोष करूं हरिकथा । तेणें सदा चित्ति समाधान ॥१॥
 
सर्वसुख ल्यालों सर्व अलंकार । आनंदें निर्भर डुलतसों ॥ध्रु.॥
 
असों ऐसा कोठें आठव ही नाहीं । देहीं च विदेही भोगूं दशा ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही जालों अग्निरूप । लागों नेदूं पापपुण्य आतां ॥३॥
 
४२४२
 
वरिवरि बोले युद्धाचिया गोष्टी । परसैन्या भेटी नाहीं जाली ॥१॥
 
पराव्याचे भार पाहुनियां दृष्टी । कांपतसे पोटीं थरथरां ॥ध्रु.॥
 
मनाचा उदार रायांचा जुंझार । फिरंगीचा मार मारीतसे ॥२॥
 
धन्य त्याची माय धन्य त्याचा बाप । अंगीं अनुताप हरिनामें ॥३॥
 
तुका म्हणे साधु बोले खर्गधार । खोचती अंतरें दुर्जनाचें ॥४॥
 
४२४३
 
गंधर्वनगरीं क्षण एक राहावें । तें चि पैं करावें मुळक्षत्र ॥१॥
 
खपुष्पाची पूजा बांधोनि निर्गुणा । लक्ष्मीनारायणा तोषवावें ॥ध्रु.॥
 
वंध्यापुत्राचा लग्नाचा सोहळा । आपुलिया डोळां पाहों वेगीं ॥२॥
 
मृगजळा पोही घालुनि सज्ञाना । तापलिया जना निववावें ॥३॥
 
तुका म्हणे मिथ्या देहेंद्रियकर्म । ब्रम्हार्पण ब्रम्ह होय बापा ॥४॥
 
४२४४
 
तुझा म्हणविलों दास । केली उच्छिष्टासी आस ॥१॥
 
मुखीं घालावा कवळ । जरी तूं होशील कृपाळ ॥२॥
 
सीण भाग माझा पुसें । तुका म्हणे न करीं हांसें ॥३॥
 
४२४५
 
काय मागें आम्ही गुंतलों काशानीं । पुढें वाहों मनीं धाक देवा ॥१॥
 
कीर्ति चराचरीं आहे तैसी आहे । भेटोनियां काय घ्यावें आम्हां ॥ध्रु.॥
 
घेउनी धरणें बैसती उपवासी । हट आम्हांपासीं नाहीं तैसा ॥२॥
 
तातडी तयांनीं केली विटंबणा । आम्हां नारायणा काय उणें ॥३॥
 
नाहीं मुक्तिचाड वास वैकुंठींचा । जीव भाव आमुचा देऊं तुज ॥४॥
 
तुका म्हणे काय मानेल तें आतां । तूं घेई अनंता सर्व माझें ॥५॥
 
४२४६
 
जालों बळिवंत । होऊनियां शरणागत ॥१॥
 
केला घरांत रिघावा । ठायीं पाडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥
 
हाता चढे धन । ऐसें रचलें कारण ॥२॥
 
तुका म्हणे मिठी । पायीं देउनि केली लुटी ॥३॥
 
४२४७
 
दासीचा जो संग करी । त्याचे पूर्वज नर्का द्वारीं ॥१॥
 
ऐसे सांगों जातां जना । नये कोणाचिया मना ॥ध्रु.॥
 
बरें विचारूनी पाहें । तुज अंतीं कोण आहे ॥२॥
 
तुका म्हणे रांडलेंका । अंतीं जासिल यमलोका ॥३॥
 
४२४८
 
गुळ सांडुनि गोडी घ्यावी । मीठ सांडुनि चवि चाखावी ॥१॥
 
ऐसा प्रपंच सांडुनि घ्यावा । मग परमार्थ जोडावा ॥ध्रु.॥
 
साकरेचा नव्हे ऊंस । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥२॥
 
बीज भाजुनि केली लाही । जन्ममरण आम्हांसि नाहीं ॥३॥
 
आकारासी कैंचा ठाव । देह प्रत्यक्ष जाला वाव ॥४॥
 
तुका म्हणे अवघें जग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥५॥
 
४२४९
 
आमुचें दंडवत पायांवरि डोईं । व्हावें उतराईं ठेवूनियां ॥१॥
 
कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही लडिवाळें अनाथें । म्हणोनि दिनानाथें सांभाळावें ॥३॥
 
४२५०
 
भाग्यवंत आम्ही विष्णुदास जगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥१॥
 
नाही तें पुरवीत आणुनि जवळी । गाउनी माउली गीत सुखें ॥ध्रु.॥
 
प्रीति अंगीं असे सदा सर्वकाळ । वोळली सकळ सुखें ठायीं ॥२॥
 
आपुल्या स्वभावें जैसे जेथें असों । तैसे तेथें दिसों साजिरे चि ॥३॥
 
वासनेचा कंद उपडिलें मूळ । दुरितें सकळ निवारिलीं ॥४॥
 
तुका म्हणे क्तजनाची माउली । करील साउली विठ्ठल आम्हां ॥५॥
 

४२५१
 
तीर्थे फळती काळें जन्में आगळिया । संतदृष्टी पाया हेळामात्रें ॥१॥
 
सुखाचे सुगम वैष्णवांचे पाय । अंतरींचा जाय महाभेव ॥ध्रु.॥
 
काळें हि न सरे तपें समाधान । कथे मूढजन समाधिस्थ ॥२॥
 
उपमा द्यावया सांगतां आणीक । नाहीं तिन्ही लोक धुंडाळितां ॥३॥
 
तुका म्हणे मी राहिलों येणें सुखें । संतसंगें दुःखें नासावया ॥४॥
 
४२५२
 
संतजना माझी यावया करुणा । म्हणउनी दीन हीन जालों ॥१॥
 
नेणें योग युक्ती नाहीं ज्ञान मति । गातसें या गीती पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
भाव भक्ती नेणें तप अनुष्ठान । करितों कर्तिन विठ्ठलाचें ॥२॥
 
ब्रम्हज्ञान ध्यान न कळे धारणा । एका नारायणा वांचूनियां ॥३॥
 
तुका म्हणे माझा विटोबासी भार । जाणे हा विचार तो चि माझा ॥४॥
 
४२५३
 
ऐसें काय उणें जालें तुज देवा । भावेंविण सेवा घेसी माझी ॥१॥
 
काय मज द्यावा न लगे मुशारा । पहावें दातारा विचारूनि ॥ध्रु.॥
 
करितों पाखांडें जोडूनि अक्षरें । नव्हे ज्ञान खरें भक्तिरस ॥२॥
 
गुणवाद तुझे न बोलवे वाणी । आणिका छळणी वाद सांगें ॥३॥
 
तरी आतां मज राखें तुझे पायीं । देखसील कांहीं प्रेमरस ॥४॥
 
तुका म्हणे तुज हांसतील लोक । निःकाम सेवक म्हणोनियां ॥५॥
 
४२५४
 
भोंदावया मीस घेऊनि संतांचें । करी कुटुंबाचें दास्य सदा ॥१॥
 
मनुष्याचे परी बोले रावा करी । रंजवी नरनारी जगामध्यें ॥ध्रु.॥
 
तिमयाचा बैल करी सिकविलें । चित्रींचें बाहुलें गोष्टी सांगे ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा जळो हे महंती । लाज नाहीं चित्ती निसुगातें ॥३॥
 
४२५५
 
अंगीं घेऊनियां वारें दया देती । तया भक्ता हातीं चोट आहे ॥१॥
 
देव्हारा बैसोनि हालविती सुपें । ऐसीं पापी पापें लिंपताती ॥ध्रु.॥
 
एकीबेकीन्यायें होतसे प्रचित । तेणें लोक समस्त भुलताती ॥२॥
 
तयाचे स्वाधीन दैवतें असती । तरी कां मरती त्यांचीं पोरें ॥३॥
 
तुका म्हणे पाणी अंगारा जयाचा । भक्त कान्होबाचा तो ही नव्हे ॥४॥
 
४२५६
 
कोणा एकाचिया पोरें केली आळी । ठावी नाहीं पोळी मागें देखी ॥१॥
 
बुझाविलें हातीं देउनी खापर । छंद करकर वारियेली ॥ध्रु.॥
 
तैसें नको करूं मज कृपावंता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥
 
तुका म्हणे मायबापाचें उचित । करावें तें हित बाळकाचें ॥३॥
 
४२५७
 
पंढरपुरींचें दैवत भजावें । काया वाचा जावें शरण त्या ॥१॥
 
मनीं ध्यान करी अहंता धरूनी । तया चक्रपाणी दूर ठेला ॥ध्रु.॥
 
मान अभिमान सांडुनियां द्यावे । अवघ्यां नीच व्हावें तरी प्राप्त ॥२॥
 
तुका म्हणे हें चि कोणासी सांगावें । सादर होउनि भावें भजें देवा ॥३॥
 
४२५८
 
अधमाचें चत्ति अहंकारीं मन । उपदेश शीण तया केला ॥१॥
 
पापियाचें मन न करी आचार । विधवे शृंगार व्यर्थ केला ॥ध्रु.॥
 
अधमाचें चत्ति दुश्चित्त ऐकेना । वांयां सीण मना करूं काय ॥२॥
 
गर्धबासी दिली चंदनाची उटी । केशर लल्हाटीं शुकराच्या॥३॥
 
पतिवंचकेसी सांगतां उदंड । परि तें पाषांड तिचे मनीं ॥४॥
 
तुका म्हणे तैसें अभावीं सांगतां । वाउगा चि चित्ति सीण होय ॥५॥
 
४२५९
 
किती उपदेश करावा खळासी । नावडे तयासी बरें कांहीं ॥१॥
 
शुद्ध हे वासना नाहीं चांडाळाची । होळी आयुष्याची केली तेणें ॥ध्रु.॥
 
नाहीं शुद्ध भाव नायके वचन । आपण्या आपण नाडियेलें ॥२॥
 
तुका म्हणे त्यासी काय व्याली रांड । करितो बडबड रात्रदिस ॥३॥
 
४२६०
 
संत देखोनियां स्वयें दृष्टी टाळी । आदरें न्याहाळी परस्त्रीसी ॥१॥
 
वीट ये कर्णासी संतवाक्यामृता । स्त्रीशब्द ऐकतां निवे कर्ण ॥ध्रु.॥
 
कथेमाजी निज वाटे नित्यक्षणीं । स्त्रियेचे कीर्तनीं प्रेमें जागे ॥२॥
 
तुका म्हणे तुम्ही क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥३॥
 
४२६१
 
मणि पडिला दाढेसी मकरतोंडीं । सुखें हस्तें चि काढवेल प्रौढीं ॥१॥
 
परि मूर्खाचें चत्ति बोधवेना । दुधें कूर्मीच्या पाळवेल सेना ॥ध्रु.॥
 
सकळ पृथ्वी हिंडतां कदाचित । ससीसिंगाची प्राप्त होय तेथें ॥२॥
 
अतिप्रयत्नें गाळितां वाळुवेतें । दिव्य तेलाची प्राप्त होय तेथें ॥३॥
 
अतिक्रोधें खवळला फणी पाही । धरूं येतो मस्तकीं पुष्पप्रायी ॥४॥
 
पहा ब्रम्हानंदें चि एकीं हेळा । महापातकी तो तुका मुक्त केला ॥५॥
 
४२६२
 
भोळे भाविक हे जुनाट चांगले । होय तैसें केलें भक्तिभावें ॥१॥
 
म्हणउनि चिंता नाहीं आम्हां दासां । न भ्यो गर्भवासा जन्म घेतां ॥ध्रु.॥
 
आपुलिया इच्छा करूं गदारोळ । भोगूं सर्वकाळ सर्व सुखें ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्हां देवाचा सांगात । नाहीं विसंबत येर येरां ॥३॥
 
४२६३
 
आतां तरी माझी परिसा वीनवती । रखुमाईंच्या पति पांडुरंगा ॥१॥
 
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥
 
४२६४
 
नाही बळयोग अभ्यास कराया । न कळे ते क्रिया साधनाची ॥१॥
 
तुझिये भेटीचें प्रेम अंतरंगीं । नाहीं बळ अंगीं भजनाचें ॥ध्रु.॥
 
काय पांडुरंगा करूं बा विचार । झुरतें अंतर भेटावया ॥२॥
 
तुका म्हणे सांगा वडिलपणें बुद्धी । तुजविण दयानिधी पुसों कोणां ॥३॥
 
४२६५
 
जिहीं तुझी कास भावें धरियेली । त्यांची नाहीं केली सांड देवा ॥१॥
 
काय माझा भोग आहे तो न कळे । सुखें तुम्ही डोळे झांकियेले ॥ध्रु.॥
 
राव रंक तुज सारिके चि जन । नाहीं थोर लहान तुजपाशीं ॥२॥
 
तुका म्हणे मागें आपंगिलें भक्तां । माझिया संचिता कृपा नये ॥३॥
 
४२६६
 
पहावया तुझा जरि बोलें अंत । तरि माझे जात डोळे देवा ॥१॥
 
स्तंबीं तुज नाहीं घातलें प्रल्हादें । आपुल्या आनंदें अवतार ॥ध्रु.॥
 
भक्ताचिया काजा जालासी सगुण । तुज नाहीं गुण रूप नाम ॥२॥
 
ऐसा कोण देवा अधम यातीचा । निर्धार हा साचा नाहीं तुझा ॥३॥
 
तुका म्हणे बोले कवतुकें गोष्टी । नेदीं येऊं पोटीं राग देवा ॥४॥
 
४२६७
 
प्रगट व्हावें हे अज्ञानवासना । माझी नारायणा हीनबुद्धि ॥१॥
 
खाणीवाणी होसी काष्टीं तूं पाषाणीं । जंतु जीवाजनीं प्रसद्धि हा ॥ध्रु.॥
 
ज्ञानहीन तुज पाहें अल्पमति । लहान हा चित्ती धरोनियां ॥२॥
 
परि तूं कृपाळ होसी देवराणा । ब्रिदें तुझीं जना प्रसिद्ध हें ॥३॥
 
उतावीळ बहु भक्तांचिया काजा । होसी केशीराजा तुका म्हणे ॥४॥
 
४२६८
 
जरी तुझा मज नसता आधार । कैसा हा संसार दुर्‍हावला ॥१॥
 
ऐसा बळी कोण होइल पुरता । जो हे वारी चिंता आशापाश ॥ध्रु.॥
 
मायामोहफांसा लोकलाजबेडी । तुजवीण तोडी कोण एक ॥२॥
 
हें तों मज कळों आलें अनुभवें । बरें माझ्या जीवें पांडुरंगा ॥३॥
 
तुका म्हणे यास तूं चि माझा गोही । पुरी भाव नाहीं जना लोका ॥४॥
 
४२६९
 
तुजविण चाड आणिकांची कांहीं । धरीन हें नाहीं तुज ठावें ॥१॥
 
तरणउपाय योगक्षेम माझा । ठेवियेला तुझ्या पायीं देवा ॥ध्रु.॥
 
कोण मज आळी काय हे तांतडी । सोनियाची घडी जाय दिस ॥२॥
 
तुझिया नामाचें ल्यालोंसें भूषण । कृपा संतजन करितील ॥३॥
 
तुका म्हणे जाला आनंदाचा वास । हृदया या नास नव्हे कधीं ॥४॥
 
४२७०
 
हें चि सुख पुढे मागतों आगळें । आनंदाचीं फळें सेवादान ॥१॥
 
जन्मजन्मांतरीं तुझा चि अंकिला । करूनि विठ्ठला दास ठेवीं ॥ध्रु.॥
 
दुजा भाव आड येऊं नेदीं चत्तिा । करावा अनंता नास त्याचा ॥२॥
 
अभय देऊनि करावें सादर । क्षण तो विसर पडों नेदीं ॥३॥
 
तुका म्हणे आम्ही जेजे इच्छा करूं । ते ते कल्पतरू पुरविसी ॥४॥
 
४२७१
 
तुज केलिया नव्हे ऐसें काईं । डोंगराची राईं क्षणमात्रें ॥१॥
 
मज या लोकांचा न साहे आघात । देखणें प्रचित जीव घेती ॥ध्रु.॥
 
सहज विनोदें बोलियेलों गोष्टी । अरंभी तों पोटीं न धरावी ॥२॥
 
दीनरूप मज करावें नेणता । याहुनी अनंता आहें तैसा ॥३॥
 
तुका म्हणे जेणें मज तूं भोगसी । तें करीं जनासीं चाड नाहीं ॥४॥
 
४२७२
 
ऐसा सर्व भाव तुज निरोपिला । तूं मज एकला सर्वभावें ॥१॥
 
अंतरींची कां हे नेणसील गोष्टी । परि सुखासाटीं बोलविसी ॥ध्रु.॥
 
सर्व माझा भार तुज चालवणें । तेथें म्यां बोलणें काय एक ॥२॥
 
स्वभावें स्वहित हिताचें कारण । कौतुक करून निवडिसी ॥३॥
 
तुका म्हणे तूं हें जाणसी गा देवा । आमुच्या स्वभावा अंतरींच्या ॥४॥
 
४२७३
 
लोखंडाचे न पाहे दोष । शिवोन परीस सोनें करी ॥१॥
 
जैसी तैसी तरीं वाणी । मना आणी माउली ॥ध्रु.॥
 
लेकराचें स्नेहे गोड । करी कोड त्यागुणें ॥ ॥
 
मागें पुढें रिघे लोटी । साहे खेटी करी तें ॥३॥
 
तुका विनंती पांडुरंगा । ऐसें सांगा आहे हें ॥४॥
 
४२७४.
 
पर्वकाळीं धर्म न करी नासरी । खर्ची राजद्वारीं द्रव्यरासी ॥१॥
 
सोइर्‍याची करी पाहुणेर बरा । कांडवी ठोंबरा संतांलागीं ॥ध्रु.॥
 
बाइलेचीं सर्व आवडीनें पोसी । मातापितरांसी दवडोनी ॥२॥
 
श्राद्धीं कष्टी होय सांगतां ब्राम्हण । गोवार मागून सावडीतो ॥३॥
 
नेतो पानें फुलें वेश्येला उदंड । ब्राम्हणासी खांड नेदी एक ॥४॥
 
हातें मोर्‍या शोधी कष्ट करी नाना । देवाच्या पूजना कांटाळतो ॥५॥
 
सारा वेळ धंदा करितां श्रमेना । साधूच्या दर्शना जातां कुंथे ॥६॥
 
हरिच्या कीर्तनीं गुंगायासि लागे । येरवीं तो जागे उगला चि ॥७॥
 
पुराणीं बैसतां नाहीं रिकामटी । खेळतो सोंगटी अहोरात्रीं ॥८॥
 
देवाच्या विभुती न पाहे सर्वथा । करी पानवथा नेत्रभिक्षा ॥९॥
 
गाईंला देखोनी बदबदां मारी । घोड्याची चाकरी गोड लागे ॥१०॥
 
ब्राम्हणाचें तीर्थ घेतां त्रास मोटा । प्रेमें घेतो घोंटा घटघटां ॥११॥
 
तुका म्हणे ऐसे प्रपंचीं गुंतले । जन्मोनि मुकले विठोबासी ॥१२॥
 
४२७५
 
आम्ही रामाचे राऊत । वीर जुंझार बहुत ॥१॥
 
मनपवनतुरंग । हातीं नामाची फिरंग ॥ध्रु.॥
 
वारू चालवूं चहूंखुरीं । घाला घालूं यमपुरी ॥२॥
 
तुका म्हणे पेणें । आम्हां वैकुंठासी जाणें ॥३॥
 
४२७६
 
पवित्र तें कुळ पावन तो देश । जेथें हरिचे दास घेती जन्म ॥१॥
 
कर्मधर्म त्याचे जाला नारायण । त्याचेनी पावन तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥
 
वर्णअभिमानें कोण जाले पावन । ऐसें द्या सांगून मजपाशीं ॥३॥
 
अंत्यजादि योनि तरल्या हरिभजनें । तयाचीं पुराणें भाट जालीं ॥३॥
 
वैश्य तुळाधार गोरा तो कुंभार । धागा हा चांभार रोहिदास ॥४॥
 
कबीर मोमीन लतिब मुसलमान । शेणा न्हावी जाण विष्णुदास ॥५॥
 
काणोपात्र खोदु पिंजारी तो दादु । भजनीं अभेदू हरिचे पायीं ॥६॥
 
चोखामेळा बंका जातीचा माहार । त्यासी सर्वेश्वर ऐक्य करी ॥७॥
 
नामयाची जनी कोण तिचा भाव । जेवी पंढरीराव तियेसवें ॥८॥
 
मैराळा जनक कोण कुळ त्याचें । महिमान तयाचें काय सांगों ॥९॥
 
यातायातीधर्म नाहीं विष्णुदासा । निर्णय हा ऐसा वेदशास्त्रीं ॥१०॥
 
तुका म्हणे तुम्ही विचारावे ग्रंथ । तारिले पतित नेणों किती ॥११॥
 
४२७७.
 
नामासारिखी करणी । हे तों न दिसे त्रिभुवनीं ॥१॥
 
सिलंगणीचें सोनें । ठेवूं नये तें गाहाण ॥ध्रु.॥
 
आदित्याचीं झाडें । काय त्याचा उजड पडे ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा । ब्रिदें सोडोनियां ठेवा ॥३॥
 
४२७८
 
येऊनि संसारा काय हित केलें । आयुष्य नासिलें शिश्नोदरा ॥१॥
 
विषय सेवितां कोण तृप्त जाला । इंधनीं निवाला अग्नि कोठें ॥ध्रु.॥
 
देखोनी मृगजळ भांबावलीं वेडीं । विचाराची थडी न टाकिती ॥२॥
 
ऐसियां जीवांसी सोय न लाविसी । निष्ठ‍ कां होसी कृपाळुवा ॥३॥
 
तुका म्हणे देवा अगाध पैं थोरी । सर्वांचे अंतरीं पुरलासी ॥४॥
 
४२७९
 
समर्थाचे सेवे बहु असे हित । विचार हृदयांत करुनी पाहें ॥१॥
 
वरकडोऐसा नव्हे हा समर्थ । क्षणें चि घडित सृष्टी नाशें ॥ध्रु.॥
 
ज्याची कृपा होतां आपणा ऐसें करी । उरों नेदी उरी दारिद्राची ॥२॥
 
ऐशालागीं मन वोळगे अहर्निशीं । तेणें वंद्य होशी ब्रम्हांदिकां ॥३॥
 
तुका म्हणे हें चि आहे पैं मुद्दल । सत्य माझा बोल हा चि माना ॥४॥
 
४२८०
 
पिकलिये सेंदे कडुपण गेलें । तैसें आम्हां केलें पांडुरंगें ॥१॥
 
काम क्रोध लोभ निमाले ठायीं चि । सर्व आनंदाची सृष्टि जाली ॥ध्रु.॥
 
आठव नाठव गेले भावाभाव । जाला स्वयमेव पांडुरंग ॥२॥
 
तुका म्हणे भाग्य या नांवें म्हणीजे । संसारीं जन्मीजे या चि लागीं ॥३॥
 
४२८१
 
येऊनि नरदेहा विचारावें सार । धरावा पैं धीर भजनमार्गा ॥१॥
 
चंचळ चत्तिासी ठेवूनियां ठायीं । संतांचिये पायीं लीन व्हावें ॥ध्रु.॥
 
भावाचा पैं हात धरावा नश्चियें । तेणें भवभय देशधडी ॥२॥
 
नामापरतें जगीं साधन सोपें नाहीं । आवडीनें गाई सर्वकाळ ॥३॥
 
तुका म्हणे धन्य वंश त्या नराचा । ऐसा नश्चियाचा मेरु जाला ॥४॥
 
४२८२
 
षडधसीं रांधिलें खापरीं घातलें । चोहोटा ठेविलें मध्यरात्रीं ॥१॥
 
त्यासी सदाचारी लोक न शिवती । श्वानासी निश्चिती फावलें तें ॥ध्रु.॥
 
तैसें दुष्टकर्म जालें हरिभक्ता । त्यागिली ममता विषयासक्ति ॥२॥
 
इहपरलोक उभय विटाळ । मानिती केवळ हरिचे दास ॥३॥
 
तुका म्हणे देवा आवडे हे सेवा । अनुदिनीं व्हावा पूर्ण हेतु ॥४॥
 
४२८३
 
बीज भाजुनि केली लाही । आम्हां जन्ममरण नाहीं ॥१॥
 
आकाराशी कैंचा ठाव । देहप्रत्यक्ष जाला देव ॥ध्रु.॥
 
साकरेचा नव्हे उस । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥२॥
 
तुका म्हणे औघा योग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥३॥
 
४२८४
 
वैकुंठींचा देव आणिला भूतळा । धन्य तो आगळा पुंडलीक ॥१॥
 
धारष्टि धैर्याचा वरिष्ठ भक्तांचा । पवित्र पुण्याचा एकनिष्ठ ॥ध्रु.॥
 
पितृसेवा पुण्यें लाधला निधान । ब्रम्ह सनातन अंगसंगें ॥२॥
 
अंगसंगें रंगें क्रीडा करी जाणा । ज्या घरीं पाहुणा वैकुंठींचा ॥३॥
 
धन्य त्याची शक्ति भक्तीची हे ख्याति । तुका म्हणे मुक्ति पायीं लोळे ॥४॥
 
४२८५
 
मृगाचिये अंगीं कस्तुरीचा वास । असे ज्याचा त्यास नसे ठाव ॥१॥
 
भाग्यवंत घेती वेचूनियां मोलें । भारवाही मेले वाहतां ओझें ॥ध्रु.॥
 
चंद्रामृतें तृप्तिपारणें चकोरा । भ्रमरासी चारा सुगंधाचा ॥२॥
 
अधिकारी येथें घेती हातवटी । परीक्षावंता दृष्टी रत्न जैसें ॥३॥
 
तुका म्हणे काय अंधळिया हातीं । दिले जैसें मोतीं वांयां जाय ॥४॥
 
४२८६
 
आलिया संसारीं देखिली पंढरी । कीर्ति महाद्वारीं वानूं तुझी ॥१॥
 
पताकांचे भार नामाचे गजर । देखिल्या संसार सफळ जाला ॥ध्रु.॥
 
साधुसंतांचिया धन्य जाल्या भेटी । सांपडली लुटी मोक्षाची हे ॥२॥
 
तुका म्हणे आतां हें चि पैं मागणें । पुढती नाहीं येणें संसारासी ॥३॥
 
४२८७
 
ऐसे कैसे जाले भोंदू । कर्म करोनि म्हणति साधु ॥१॥
 
अंगा लावूनियां राख । डोळे झांकुनी करिती पाप ॥ध्रु.॥
 
दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयाचा सोहळा ॥२॥
 
तुका म्हणे सांगों किती । जळो तयांची संगती ॥३॥
 
४२८८
 
कोणी निंदा कोणी वंदा । आम्हां स्वहिताचा धंदा ॥१॥
 
काय तुम्हांसी गरज । आम्ही भजूं पंढरिराज ॥ध्रु.॥
 
तुम्हांसारिखें चालावें । तेव्हां स्वहिता मुकावें ॥२॥
 
तुका म्हणे हो कां कांहीं । गळ दिला विठ्ठल पायीं ॥३॥
 
४२८९
 
तुझे नामें दिनानाथा । आम्ही उघडा घातला माथा ॥१॥
 
आतां न धरावें दुरी । बोल येईंल ब्रीदावरी ॥ध्रु.॥
 
पतित होतों ऐसा ठावा । आधीं कां न विचारावा ॥२॥
 
तुका म्हणे तुझे पायीं । आम्ही मिरास केली पाहीं ॥३॥
 
४२९०
 
रक्त श्वेत कृष्ण पीत प्रभा भिन्न । चिन्मय अंजन सुदलें डोळां ॥१॥
 
तेणें अंजनगुणें दिव्यदृष्टि जाली । कल्पना निवाली द्वैताद्वैत ॥ध्रु.॥
 
देशकालवस्तुभेद मावळला । आत्मा निर्वाळला विश्वाकार ॥२॥
 
न जाला प्रपंच आहे परब्रम्ह । अहंसोहं ब्रम्ह आकळलें ॥३॥
 
तत्वमसि विद्या ब्रम्हानंद सांग । तें चि जाला अंगें तुका आतां ॥४॥
 
४२९१
 
नीत सांडोनि अवनीत चाले । भंडउभंड भलतें चि बोले ॥१॥
 
त्यांत कोणाचें काय बा गेलें । ज्याचें तेणें अनहित केलें ॥ध्रु.॥
 
ज्यासि वंदावें त्यासी निंदी । मैत्री सांडोनि होतसे दंदी ॥२॥
 
आन यातीचे संगती लागे । संतसज्जनामध्यें ना वागे ॥३॥
 
केल्याविण पराक्रम सांगे । जेथें सांगे तेथें चि भीक मागे ॥४॥
 
करी आपुला चि संभ्रम । परि पुढें कठीण फार यम ॥५॥
 
तुका म्हणे कांहीं नित्यनेम । चित्ती न धरी तो अधम ॥६॥
 
४२९२
 
मानूं कांहीं आम्ही आपुलिया स्वइच्छा । नाहीं तरि सरिसा रंकरावो ॥१॥
 
आपुल्या उदास आहों देहभावीं । मग लज्जाजीवीं चाड नाहीं ॥२॥
 
तुका म्हणे खेळों आम्ही सहजलीळे । म्हणोनी निराळे सुख दुःख ॥३॥
 
४२९३
 
बोले तैसा चाले । त्याचीं वंदीन पाउलें ॥१॥
 
अंगें झाडीन अंगण । त्याचें दासत्व करीन ॥ध्रु.॥
 
त्याचा होईंन किंकर। उभा ठाकेन जोडोनि कर ॥२॥
 
तुका म्हणे देव । त्याचे चरणीं माझा भाव ॥३॥
 
४२९४
 
पाण्या निघाली गुजरी । मन ठेविलें दो घागरीं । चाले मोकऑया पदरीं । परी लक्ष तेथें ॥१॥
 
वावडी उडाली अंबरीं । हातीं धरोनियां दोरी । दिसे दुरिच्या दुरी । परी लक्ष तेथें ॥ध्रु.॥
 
चोर चोरी करी । ठेवी वनांतरीं । वर्ततसे चराचरीं । परी लक्ष तेथें ॥२॥
 
व्यभिचारिणी नारी । घराश्रम करी । परपुरुष जिव्हारीं । परी लक्ष तेथें ॥३॥
 
तुका म्हणे असों भलतिये व्यापारीं । लक्ष सर्वेश्वरीं । चुकों नेदी ॥४॥
 
४२९५
 
जनाचिया मना जावें कासियेसी । माझी वाराणसी पांडुरंग ॥१॥
 
तेथें भागीरथी येथें भीमरथी । अधिक म्हणती चंद्रभागा ॥ध्रु.॥
 
तेथें माधवराव येथें यादवराज । जाणोनियां भाव पुंडलिकाचा ॥२॥
 
विष्णुपद गया ते चि येथें आहे । प्रत्यक्ष हें पाहे विटेवरी ॥३॥
 
तुका म्हणे हे चि प्रपंच उद्धरी । आतां पंढरपुरी घडो बापा ॥४॥
 
४२९६
 
नको येऊं लाजे होय तूं परती । भजों दे श्रीपती सखा माझा ॥१॥
 
तुझे संगतीनें मोटा जाला घात । जालों मी अंकित दुर्जनाचा ॥२॥
 
तुका म्हणे रांडे घेइन काठीवरी । धनी सहाकारी राम केला ॥३॥
 
४२९७
 
भक्तिॠण घेतलें माझें । चरण गाहाण आहेत तुझे ॥१॥
 
प्रेम व्याज देई हरी । माझा हिशेब लवकरी करीं ॥ध्रु.॥
 
माझें मी न सोडीं धन । नित्य करितों कीर्तन ॥२॥
 
तुझें नाम आहे खत । सुखें करी पंचाईंत ॥३॥
 
तुका म्हणे गरुडध्वजा । यासी साक्ष श्रीगुरुराजा ॥४॥
 
४२९८
 
फिरविलें देऊळ जगामाजी ख्याति । नामदेवा हातीं दुध प्याला ॥१॥
 
भरियेली हुंडी नरसी महत्याची । धनाजीजाटाचींसेतें पेरी ॥ध्रु.॥
 
मिराबाईंसाटीं घेतों विष प्याला । दामाजीचा जाला पाढेवार ॥२॥
 
कबीराचे मागीं विणूं लागे सेले । उठविलें मूल कुंभाराचें ॥३॥
 
आतां तुम्ही दया करा पंढरिराया । तुका विनवी पायां नमीतसे ॥४॥
 
४२९९
 
हे चि वेळ देवा नका मागें घेऊं । तुम्हांविण जाऊं शरण कोणा ॥१॥
 
नारायणा ये रे पाहें विचारून । तुजविण कोण आहे मज ॥ध्रु.॥
 
रात्रहि दिवस तुज आठवूनि आहें । पाहातोसी काये सत्व माझें ॥२॥
 
तुका म्हणे किती येऊं काकुलती । कांहीं माया चित्ती येऊं द्यावी ॥३॥
 
४३००
 
इंद्रावणा केलें साकरेचें आळें । न सांडी वेगळें कडुपण ॥१॥
 
कावळ्याचें पिलूं कौतुकें पोशिलें । न राहे उगलें विष्ठेविण ॥ध्रु.॥
 
क्षेम देतां अंगा गांधेलाची पोळी । करवी नादाळी महाशब्द ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसे न होती ते भले । घालिती ते घाले साधुजना ॥३॥
 

४३०१
 
मुसळाचें धनु नव्हे हो सर्वथा । पाषाण पिळितां रस कैंचा ॥१॥
 
वांझे बाळा जैसें दुध नाहीं स्तनीं । गारा त्या अधणीं न सिजती ॥ध्रु.॥
 
नवखंड पृथ्वी पिके मृगजळें । डोंगर भेटे बळें असमानासी ॥२॥
 
नैश्वर ब्रम्ह तेव्हां होय ब्रम्ह । तुका म्हणे श्रम करुनी काय ॥३॥
 
४३०२
 
धन्या आतां काय करूं । माझें तान्हुलें लेकरूं ॥१॥
 
धन्या अवचित मरण आलें । मज कोणासी निरविलें ॥ध्रु.॥
 
माझें दारवंड नका पाडूं । त्याचे हात पाय तोडूं ॥२॥
 
एके हातीं धरली दाढी । घे कुर्‍हाडी दुजे हातीं ॥३॥
 
येरी घाव घालूं पाहे । तंव तो उठोनि उभा राहे ॥४॥
 
तुका म्हणे अवघीं चोरें । सेकी रामनाम सोइरें ॥५॥
 
४३०३
 
निरंजनीं आम्हीं बांधियेलें घर । निराकारीं निरंतर राहिलों आम्ही ॥१॥
 
निराभासीं पूर्ण जालों समरस । खंड ऐक्यास पावलों आम्ही ॥२॥
 
तुका म्हणे आतां नाहीं अहंकार । जालों तदाकार नित्य शुद्ध ॥३॥
 
४३०४
 
पांडुरंगें सत्य केला अनुग्रह । निरसोनि संदेह बुद्धिभेद ॥१॥
 
जीवशिवा सेज रचिली आनंदें । औठावे पदीं आरोहण ॥२॥
 
निजीं निजरूपीं निजविला तुका । अनुहाते बाळका हलरु गाती ॥३॥
 
४३०५
 
नाना मतांतरें शब्दाची वित्पत्ति । पाठांतरें होती वाचाळ ते ॥१॥
 
माझ्या विठोबाचें वर्म आहे दुरी । कैंची तेथें उरी देहभावा ॥ध्रु.॥
 
 
यज्ञयाग जप तप अनुष्ठान । राहे ध्येय ध्यान आलीकडे ॥२॥
 
 
तुका म्हणे होय उपरति चित्ति । अंगीं सप्रेमता येणें लागें ॥३॥
 
४३०६
 
नाहीं शब्दाधीन वर्म आहे दुरी । नव्हे तंत्रीं मंत्रीं अनुभव तो ॥१॥
 
हर्षामर्षा अंगीं आदळती लाटा । कामक्रोधें तटा सांडियेलें ॥ध्रु.॥
 
न सरे ते भक्ति विठोबाचे पायीं । उपरति नाहीं जेथें चित्ति ॥२॥
 
तुका म्हणे सुख देहनिरसनें । चिंतनें चिंतन तद्रूपता ॥३॥
 
४३०७
 
शोधूनि अन्वय वंश वंशावळी । परस्परा कुळीं उच्चारण ॥१॥
 
म्हणविलें मागें पुढें चाले कैसें । केला सामरस्यें अभिषेक ॥ध्रु.॥
 
एकछत्र झळके उन्मनी निशाणी । अनुहाताच्या ध्वनी गगन गर्जे ॥२॥
 
तुकया स्वामी स्थापी निजपदीं दासा । करूनि उल्हासा सप्रेमता ॥३॥
 
४३०८
 
प्रवृत्तिनिवृत्तीचे आटूनियां भाग । उतरिलें चांग रसायण ॥१॥
 
ज्ञानाग्निहुताशीं कडशिले वोजा । आत्मसिद्धिकाजा लागूनियां ॥ध्रु.॥
 
ब्रम्हीं ब्रम्हरस शीघ्र जाला पाक । घेतला रुचक प्रतीतीमुखें ॥२॥
 
स्वानुभवें अंगीं जाला समरस । साधनी निजध्यास ग्रासोग्रासीं ॥३॥
 
अरोग्यता तुका पावला अष्टांगीं । मिरविला रंगीं निजात्मरंगें ॥४॥
 
४३०९
 
काय बा करिशी सोवळें ओवळें । मन नाहीं निर्मळ वाउगें चि ॥१॥
 
काय बा करीसी पुस्तकांची मोट । घोकितां हृदयस्फोट हाता नये ॥ध्रु.॥
 
काय बा करीसी टाळ आणि मृदंग । जेथें पांडुरंग रंगला नाहीं ॥२॥
 
काय बा करीसी ज्ञानाचिया गोष्टी । करणी नाहीं पोटीं बोलण्याची ॥३॥
 
काय बा करीसी दंभलौकिकातें । हित नाहीं मातें तुका म्हणे ॥४॥
 
४३१०
 
स्वामी तूं ही कैसा न पडसी डोळां । सुंदर सांवळा घवघवीत ॥१॥
 
चतुर्भुज माळा रुळे एकावळी । कस्तुरी निडळीं रेखिलीसे ॥ध्रु.॥
 
शंख चक्रा गदा रुळे वैजयंती । कुंडलें तळपती श्रवणीं दोन्ही ॥२॥
 
 
तुका म्हणे स्वामी आतां दावीं पाय । पांडुरंग माय कृपावंते ॥३॥
 
४३११
 
आणीक कोणापुढें वासूं मुख सांग । कीं माझें अंतरंग कोण जाणे ॥१॥
 
पाहें तुजकडे येऊनि जाऊनी । पांडुरंगा मनीं विचारावें ॥ध्रु.॥
 
भय चिंता अवघे उद्योग सांडिले । आठवुनी पाउलें असें तुझीं ॥२॥
 
नका विसरूं मज वैकुंठनायका । विनवितो तुका बंदीजन ॥३॥
 
४३१२
 
सद्ग‍ूचे चरणीं ठेविला मस्तक । देउनियां हस्तक उठविलें ॥१॥
 
उठविलें मज देऊनियां प्रेम । भावाथॉ सप्रेमे नमस्कारीं ॥२॥
 
नमस्कारीं त्याला सद्ग‍ुरायाला । तुका म्हणे बोला नाम वाचें ॥३॥
 
४३१३
 
सद्ग‍ूने मज आशीर्वाद दिला । हरुष भरला हृदयीं माझे ॥१॥
 
हृदयींचा भाव कळला गुरूसी । आनंदउल्हासीं बोले मज ॥२॥
 
बोले मज गुरू कृपा तो करूनि । तुका म्हणे मनीं आनंदलों ॥३॥
 
४३१४
 
आनंदाचा कंद गाइयेला गीतीं । पाहियेला चित्ती देवराव ॥१॥
 
देवराव तो ही आहे नश्चियेसीं । अखंड नामासी बोलवितो ॥२॥
 
बोलवितो मज कृपा तो करूनि । तुका म्हणे मनीं धरा भाव ॥३॥
 
४३१५
 
सातादिवसांचा जरी जाला उपवासी । तरीं कीर्तनासी टाकुं नये ॥१॥
 
फुटो हा मस्तक तुटो हें शरीर । नामाचा गजर सोडूं नये ॥ध्रु.॥
 
शरीराचे होत दोनी ते ही भाग । परि कीर्तनाचा रंग सोडों नये ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसा नामीं ज्या निर्धार । तेथें निरंतर देव असे ॥३॥
 
४३१६
 
चला आळंदीला जाऊं । ज्ञानदेवा डोळां पाहूं ॥१॥
 
होतिल संताचिया भेटी । सुखाचिया सांगों गोष्टी ॥ध्रु.॥
 
ज्ञानेश्वर ज्ञानेश्वर । मुखीं म्हणतां चुकती फेर ॥२॥
 
तुम्हां जन्म नाहीं एक । तुका म्हणे माझी भाक ॥३॥
 
४३१७
 
चरणीं नमन सद्ग‍ूच्या पूर्ण । नित्य हरिगुण गाऊं सदा ॥१॥
 
गोवर्धन जेणें नखीं हो धरिला । काळ्या नाथिला महाबळी ॥ध्रु.॥
 
ऐसे हरिगुण गातो वाचेवरि । पतितासी तारी जनार्दन ॥२॥
 
तुका म्हणे हें चि सज्जना जीवन । वाचेसी स्मरण गोविंदाचें ॥३॥
 
४३१८
 
सद्ग‍ूवांचूनि प्रेतरूप वाणी । बोलती पुराणीं व्यासॠषि ॥१॥
 
म्हणोनि तयाचें पाहूं नये तोंड । निगुरा अखंड सुतकाळा ॥ध्रु.॥
 
 
कोणे परी तया नव्हे चि सुटका । देह त्याचा लटिका जाणा तुम्ही ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसीं बोलती पुराणें । संतांचीं वचनें मागिलां हो ॥३॥
 
४३१९
 
डिवेना डसेना बुझेना निर्मळ । परि अमंगळ स्वीकारीना ॥१॥
 
परंतु गर्धब अपवित्र जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊं नये ॥ध्रु.॥
 
डिवी लात्री बुजे बहु नेदी दुध । मुखीं नाहीं शुद्ध विष्ठा खाय ॥२॥
 
परंतु ते गाय पवित्र हो जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊजेते ॥३॥
 
ब्राम्हणें ब्राम्हणा सद्ग‍ू करावा । परि न करावा शूद्रादिक ॥४॥
 
तुका म्हणे देवें सांगितली सोय । म्हणोनि त्याचे पाय धरिले जीवें ॥५॥
 
४३२०
 
संसारींचें ओझें वाहता वाहाविता । तुजविण अनंता नाहीं कोणी ॥१॥
 
गीतेमाजी शब्द दुंदुभीचा गाजे । योगक्षेमकाज करणें त्याचें ॥ध्रु.॥
 
चतुर्भुजा करीं वारू शृंगारावे । सारथ्य करावें अर्जुनाचें ॥२॥
 
श्वपच अंत्यज भक्तिस्नेहें जाला । अचळपदीं केला ध्रुव तुका ॥३॥
 
४३२१
 
कवणदिस येइल कैसा । न कळे संपत्तीचा भरंवसा ॥१॥
 
चौदा चौकडिया लंकापति । त्याची कोण जाली गती ॥ध्रु.॥
 
लंकेसारिखें भुवन । त्याचें त्यासी पारखें जाण ॥२॥
 
तेहतीस कोटि बांदवडी । राज्य जातां न लगे घडी ॥३॥
 
ऐसे अहंतेनें नाडिले । तुका म्हणे वांयां गेले ॥४॥
 
४३२२
 
लटिका प्रपंच वांजेची संतति । तत्वज्ञा हे भ्रांति बाधूं नेणे ॥१॥
 
सूर्यबिंबीं काय अंधार रिघेल । मृगजळें तिंबेल नभ काईं ॥ध्रु.॥
 
तैसा दृश्यभास नाडळे चि डोळा । प्रकाशसोहळा भोगीतसे ॥२॥
 
भोग भोग्य भोक्ता नाडळे चि कांहीं । चैतन्यविग्रहीं पूर्णकाम ॥३॥
 
तुका ब्रम्हानंदीं आहे तुकब्रम्ह । प्रपंचाचें बंड न देखे डोळां ॥४॥
 
४३२३
 
न म्हणे वो आम्ही आपुलेनि चित्ती । निःशेष अतिप्रीति विषयीं तो ॥१॥
 
खोटा तो विटाळ । म्हणोनि गाबाळ सांडियेले ॥ध्रु.॥
 
भांगतमाखूचा चित्ताचा आदर । कोरडें उत्तर चाटावें तें ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही नव्हों फजितखोर । तुटीचा व्यापार करावया ॥३॥
 
४३२४
 
अनाथाचा नाथ पतितपावन । दीनाचें रक्षण करीतसे ॥१॥
 
ऐसें जाणोनियां नामीं विश्वासलों । भीमातिरा आलों धांवत चि ॥ध्रु.॥
 
स्नान हें करितां त्रिताप निवाले । महाद्वारा आलें मन माझें ॥२॥
 
तेथें अनुमात्र रीग नव्हे याचा । परतलों साचा तेथूनियां ॥३॥
 
पुंडलिकापाशीं येऊनि पुसिलें । चिन्मय दाटलें जनार्दन ॥४॥
 
तुका म्हणे आतां दुजा देव नाहीं । बाप तरी आईं तो चि विठो ॥५॥
 
४३२५
 
ढालतलवारे गुंतले हे कर । म्हणे जुंझणार कैसा जुंझे ॥१॥
 
पेटी पडदळे सिले टोप ओझें । हें तों जालें दुजें मरणमूळ ॥ध्रु.॥
 
बैसविलें मला येणें अश्वावरी । धावूं पळूं तरी कैसा आतां ॥२॥
 
असोनि उपाय म्हणे हे अपाय । म्हणे हायहाय काय करूं ॥३॥
 
तुका म्हणे हा तों स्वयें परब्रम्ह । मूर्ख नेणे वर्म संतचरण ॥४॥
 
४३२६
 
किडा अन्नाचें मानुस । त्याचा म्हणविल्या दास ॥१॥
 
तें ही त्यासी उपेक्षीना । बोल आपुला सांडीना ॥ध्रु.॥
 
तो तूं नराचा नरेंद्र । तुजपासूनि इंद्र चंद्र ॥२॥
 
तुका म्हणे विश्वंभर । तुज वर्णी फणीवर ॥३॥
 
४३२७
 
कोटिजन्म पुण्यसाधन साधिलें । तेणें हाता आलें हरिदास्य ॥१॥
 
रात्रीं दिवस ध्यान हरीचें भजन । कायावाचामन भगवंतीं ॥ध्रु.॥
 
ऐसिया प्रेमळा म्हणताती वेडा । संसार रोकडा बुडविला ॥२॥
 
एकवीस कुळें जेणें उद्धरिलीं । हे तों न कळे खोली भाग्यमंदा ॥३॥
 
तुका म्हणे त्याची पायधुळी मळिे । भवभय पळे वंदितां चि ॥४॥
 
४३२८
 
उपजला प्राणी न राहे संसारीं । बैसला सेजारी काळ उसां ॥१॥
 
पाहा तो उंदीर घेउनि जाय बोका । तैसा काळ लोका नेत असे ॥ध्रु.॥
 
खाटिकाचे घरीं अजापुत्र पाहें । कसाबाची गाय वांचे कैसी ॥२॥
 
तुका म्हणे कांहीं करा काढाकाढी । जाती ऐसी घडी पुन्हा नये ॥३॥
 
४३२९
 
पंढरीस जाऊं म्हणती । यम थोर चिंता करि ती ॥१॥
 
या रे नाचों ब्रम्हानंदें । विठ्ठलनामाचिया छंदें ॥ध्रु.॥
 
धरिली पंढरीची वाट । पापें रिगालीं कपाट ॥२॥
 
केलें भीमरेचें स्नान । यमपुरी पडिले खान ॥३॥
 
दुरोनि देखिली पंढरी । पापें गेलीं दुरच्यादुरी ॥४॥
 
दुरोनि देखिलें राउळ । हरुषें नाचती गोपाळ ॥५॥
 
तुका म्हणे नाहीं जाणें । अखंड पंढरिराहणें ॥६॥
 
४३३०
 
पय दधि घृत आणि नवनीत । तैसें दृश्यजात एकपणें ॥१॥
 
कनकाचे पाहीं अलंकार केले । कनकत्वा आले एकपणें ॥ध्रु.॥
 
मृत्तिकेचे घट जाले नानापरी । मृत्तिका अवधारीं एकपणें ॥२॥
 
तुका म्हणे एक एक ते अनेक । अनेकत्वीं एक एकपणा ॥३॥
 
४३३१
 
पंधरा दिवसांमाजी साक्षात्कार जाला । विठोबा भेटला निराकार ॥१॥
 
भांबगिरिपाठारीं विस्त जाण केली । वृत्ति थिरावली परब्रम्हीं ॥ध्रु.॥
 
निर्वाण जाणोनि आसन घातलें । ध्यान आरंभिलें देवाजीचें ॥२॥
 
सर्प विंचू व्याघ्र आंगासी झोंबले । पीडूं जे लागले सकळिक ॥३॥
 
दीपकीं कर्पूर कैसा तो विराला । तैसा देह जाला तुका म्हणे ॥४॥
 
४३३२
 
अज्ञान हा देह स्वरूपीं मीनला । सर्व वोसावला देहपात ॥१॥
 
ज्ञानस्वरूपाची सांगड मिळाली । अंतरीं पाहिली ज्ञानज्योती ॥२॥
 
तुका म्हणे चत्ति स्वरूपीं राहिलें । देह विसावलें तुझ्या पायीं ॥३॥
 
४३३३
 
दामाजीपंताची रसद गुदरली । लज्जा सांभाळिली देवरायें ॥१॥
 
तयाचें चरित्र परिसा हो सादरें । करितों नमस्कार संतजना ॥ध्रु.॥
 
मंगळवेढा असे विस्त कुटुंबेंसी । व्यापारी सर्वांसी मान्य सदा ॥२॥
 
कर्म काय करी ठाणाचा हवाला । तों कांहीं पडला कठिण काळ ॥३॥
 
धान्याचीं भांडारें होतीं तीं फोडिलीं । पंढरी रक्षिली दुष्काळांत ॥४॥
 
दुबळें अनाथ तें हि वांचविलें । राष्टधांत ते जाली कीर्ति मोठी ॥५॥
 
मुजुम करीत होता कानडा ब्राम्हण । फिर्याद लिहून पाठविली ॥६॥
 
अविंदाचें राज्य बेदरीं असतां । कागद पाहतां तलब केली ॥७ ॥
 
दामाजीपंतासी धरोनि चालविलें । इकडे या विठ्ठलें माव केली ॥८॥
 
विकते धारणे सवाईंचें मोल । धान्याचें सकळ द्रव्य केलें ॥९॥
 
दामाजीपंताच्या नांवें अर्जदास्त । लिहून खलेती मुद्रा केली ॥१०॥
 
विठो पाडेवार भक्तां साहए जाला । वेदरासी गेला रायापासीं ॥११॥
 
जोहार मायबाप पुसती कोठील । तंव तो म्हणे स्थळ मंगळवेढें ॥१२॥
 
दामाजीपंतांनीं रसद पाठविली । खलेती ओतिली अर्जदास्त ॥१३॥
 
देखोनियां राजा संतोष पावला । म्हणे व्यर्थ त्याला तलब केली ॥१४॥
 
काय तुझें नांव पुसती यंत्रधारी । तो म्हणे बेगारी विठा कां जी ॥१५॥
 
पावल्याचा जाब द्यावा मायबाप । करोनि घेतों माप म्हणती ते ॥१६॥
 
पावल्याचा जाब दिधला लिहून । तसरीफ देऊन पाठविला ॥१७॥
 
छत्री घोडा शिबिका आभरणांसहित । दिला सवें दूत पाठवूनि ॥१८॥
 
वाटे चुकामुक जाली याची त्यांची । ते आले तैसे चि मंगळवेढा ॥१९॥
 
दामाजीपंतासी बेदरासी नेलें । राजा म्हणे जालें कवतुक ॥२०॥
 
काल गेला विठा बेगारी देऊन । तसरीफ देऊन जाब दिला ॥२१॥
 
काय तुमचें काज बोला जी सत्वर । बोलाजी निर्धार वचनाचा ॥२२॥
 
कैंचा विठा कोण पाठविला कधीं । काढोनियां आधीं जाब दिला ॥२३॥
 
पहातां चि जाब हृदय फुटलें । नयन निडारले राजा देखे ॥२४॥
 
सावळें सकुमार रूप मनोहर । माथां तेणें भार वाहियेला ॥२५॥
 
दामाजीपंतासी रायें सन्मानिलें । तो म्हणे आपुलें कर्म नव्हे ॥२६॥
 
आतां तुमची सेवा पुरे जी स्वामिया । शिणविलें सखया विठोबासी ॥२७॥
 
निरोप घेऊनि आला स्वस्थळासी । उदास सर्वासीं होता जाला ॥२८॥
 
दामाजीपंतांनीं सेविली पंढरी । ऐसा त्याचा हरि निकटवृत्ति ॥२९॥
 
तुका म्हणे विठो अनाथ कैवारी । नुपेक्षी हा हरि दासालागीं ॥३०॥
 
४३३४
 
पहिली माझी ओवी ओवीन जगत्र । गाईंन पवित्र पांडुरंग ॥१॥
 
दुसरी माझी ओवी दुजें नाहीं कोठें । जनीं वनीं भेटे पांडुरंग ॥ध्रु.॥
 
तिसरी माझी ओवी तिळा नाहीं ठाव । अवघा चि देव जनीं वनीं ॥२॥
 
चवथी माझी ओवी वैरिलें दळण । गाईंन निधान पांडुरंग ॥३॥
 
पांचवी माझी ओवी ते माझिया माहेरा । गाईंन निरंतरा पांडुरंगा ॥४॥
 
साहावी माझी ओवी साहा ही आटले । गुरूमूर्त भेटले पांडुरंग ॥५॥
 
सातवी माझी ओवी आठवे वेळोवेळां । बैसलासे डोळां पांडुरंग ॥६॥
 
आठवी माझी ओवी आठावीस योग । उभा चंद्रभागे पांडुरंग ॥७॥
 
नववी माझी ओवी सरलें दळण । चुकलें मरण संसारीचें ॥८॥
 
दाहावी माझी ओवी दाहा अवतारा । न यावें संसारा तुका म्हणे ॥९॥
 
४३३५
 
धरोनियां फरश करी । क्तजनाचीं विघ्नें वारी ॥१॥
 
ऐसा गजानन महाराजा । त्याचें चरणीं हालो लागो माझा ॥ध्रु.॥
 
सेंदुर शमी बहुप्रिय ज्याला । तुरा दुर्वांचा शोभला ॥२॥
 
उंदिर असे जयाचें वहन । माथां जडितमुगुट पूर्ण ॥३॥
 
नागयज्ञोपवीत रुळे । शुभ्र वस्त्र शोभित साजिरें ॥४॥
 
भावमोदक हराभरी । तुका भावें हे पूजा करी ॥५॥
 
४३३६
 
नाम आहे जयापाशीं । जेथें राहे तेथें चि काशी ॥१॥
 
ऐसा नामाचा महिमा । जाणे वाल्मीक शंकर उमा ॥ध्रु.॥
 
नाम प्रल्हादबाळ । जाणे पापी आजामेळ ॥२॥
 
नाम जाणे तो नारद । नामें ध्रुवा अक्षय पद ॥३॥
 
नाम गणिकेतें तारी । पशु गजेंद्र उद्धारी ॥४॥
 
नाम जाणे हणुमंत । जाणताति महासंत ॥५॥
 
नाम जाणे शुकमूर्ति । जाणे राजा परिक्षिती ॥६॥
 
नाम जाणे तुका । नाहीं संसाराचा धोका ॥७॥
 
४३३७
 
बहुतां जन्मां अंतीं जन्मलासी नरा । देव तूं सोइरा करीं आतां ॥१॥
 
करीं आतां बापा स्वहिताचा स्वार्थ । अनर्थाचा अर्थ सांडीं आतां ॥ध्रु.॥
 
सांडि आतां कुडी कल्पनेची वाट । मार्ग आहे नीट पंढरीचा ॥२॥
 
पंढरीस जावें सर्व सुख घ्यावें । रूप तें पाहावें विटेवरि ॥३॥
 
विटेवरि नीट आनंदाचा कंद । तुका नाचे छंद नामघोषें ॥४॥
 
४३३८
 
किती सांगों तरि नाइकति बटकीचे । पुढें सिंदळीचे रडतील ॥१॥
 
नका नका करूं रांडेची संगती । नेवोनी अधोपाती घालिल यम ॥२॥
 
तुका म्हणे जरी देवीं नाहीं चाड । हाणोनि थोबाड फोडिल यम ॥३॥
 
४३३९
 
उधानु काटीवरि चोपडुची आस । नवरा राजस मिरवतसे ॥१॥
 
जिव्हाळ्याचा काठी उबाळ्याच्या मोटा । नवरा चोहटा मिरवतसे ॥ध्रु.॥
 
तुळसीची माळ नवरीचे कंठीं । नोवरा वैकुंठीं वाट पाहे ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसी नोवर्‍याची कथा । परमार्थ वृथा बुडविला ॥३॥
 
४३४०
 
न कळे महिमा वेद मोनावले । जेथें पांगुळले मनपवन ॥१॥
 
चंद्र सूर्य ज्याचें तेज वागविती । तेथें माझी मती कोणीकडे ॥ध्रु.॥
 
काय म्यां वाणावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना वर्णवेना ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही बाळ तूं माउली । कृपेची साउली करीं देवा ॥३॥
 
४३४१
 
संतचरणरज लागतां सहज । वासनेचें बीज जळोन जाय ॥१॥
 
मग रामनामीं उपजे आवडी । सुख घडोघडी वाढों लागे ॥ध्रु.॥
 
कंठीं प्रेम दाटे नयनीं नीर लोटे । हृदयीं प्रगटे रामरूप ॥२॥
 
तुका म्हणे साधन सुलभ गोमटें । परि उपतिष्ठे पूर्वपुण्यें ॥३॥
 
४३४२
 
विधवेसि एक सुत । अहर्निशीं तेथें चत्ति ॥१॥
 
तैसा तूं मज एकला । नको मोकलूं विठ्ठला ॥ध्रु.॥
 
सुपुत्रालागीं बाप । अवघे तेथें चि संकल्प ॥२॥
 
तुका म्हणे चित्ती । पतिव्रते जैसा पति ॥३॥
 
४३४३
 
म्हणे विठ्ठल पाषाण । त्याच्या तोंडावरि वाहाण॥१॥
 
नको नको दर्शन त्याचें । गलितकुष्ट भरो वाचे ॥ध्रु.॥
 
शाळिग्रामासि म्हणे धोंडा । कोड पडो त्याच्या तोंडा ॥२॥
 
भावी सद्ग‍ु मनुष्य । त्याचें खंडो का आयुष्य ॥३॥
 
हरिभक्ताच्या करी चेष्टा । त्याचे तोंडीं पडो विष्ठा ॥४॥
 
तुका म्हणे किती ऐकों । कोठवरी मर्यादा राखों ॥५॥
 
४३४४
 
स्वगाअचे अमर इच्छिताति देवा । मृत्युलोकीं व्हावा जन्म आम्हां ॥१॥
 
नारायणनामें होऊं जिवनमुक्त । कर्तिनीं अनंत गाऊं गीती ॥ध्रु.॥
 
वैकुंठींचे जन सदा चिंतिताति । कइं येथें येती हरिचे दास ॥२॥
 
यमधर्म वाट पाहे निरंतर । जोडोनियां कर तिष्ठतसे ॥३॥
 
तुका म्हणे पावावया पैल पार । नामंत्र सार भाविकासि ॥४॥
 
४३४५
 
व्यापक हा विश्वंभर । चराचर याचेनी ॥१॥
 
पंढरिराव विटेवरि । त्याचींच धरीं पाउलें ॥ध्रु.॥
 
अवघियांचा हा चि ठाव । देवोदेवीं सकळ ॥२॥
 
तुका म्हणें न करीं सोस । भेदें दोष उफराटे ॥३॥
 
४३४६
 
पसरोनि मुखें । कैसे धालों बा हारीखें ॥१॥
 
ब्रम्हादिका दुर्लभ वांटा । आम्हां फावला राणटां ॥ध्रु.॥
 
गोड लागे काय तरि। कृपावंत जाला हरि ॥२॥
 
उडती थेंबुटें । अमृताहुनि गोमटें ॥३॥
 
गोडाहुनि गोड । जिव्हा नाचे वाटे कोड ॥४॥
 
खुणावुनि तुका । दावी वर्म बोलों नका ॥५॥
 
४३४७
 
आमुचि मिरास पंढरी । आमुचें घर भीमातिरीं ॥१॥
 
पांडुरंग आमुचा पिता । रकुमाबाईं आमुचि माता ॥ध्रु.॥
 
भाव पुंडलीक मुनि । चंद्रभागा आमुची बहिणी ॥२॥
 
तुका जुन्हाट मिराशी । ठाव दिला पायांपाशीं ॥३॥
 
४३४८
 
गंगा गेली सिंधुपाशीं । जरी तो ठाव नेदी तिशी ॥१॥
 
तिणें जावें कवण्या ठाया । मज सांगा पंढरिराया ॥ध्रु.॥
 
जळ क्षोभलें जलचरां । माता बाळा नेदी थारा ॥२॥
 
तुका म्हणे आलों शरण । देवा त्वां कां धरिलें मौन्य ॥३॥
 
४३४९
 
बैसो आतां मनीं । आले तैसें चि वदनीं ॥१॥
 
मग अवघें चि गोड । पुरे सकळ हि कोड ॥ध्रु.॥
 
बाहेरील भाव । तैसा अंतरीं हि वाव ॥२॥
 
तुका म्हणे मणि । शोभा दाखवी कोंदणीं ॥३॥
 
४३५०
 
वेठी ऐसा भाव । न करी अहाच उपाव ॥१॥
 
रूप डसवी न जिवा । अवघा ये च ठायीं हेवा ॥ध्रु.॥
 
कृपणाचेपरि । लेखा पळनिमिषेवरि ॥२॥
 
तुका म्हणे आस । संनिध चि जगदीशा ॥३॥
 

४३५१
 
सर्वसुखा अधिकारी । मुखें उच्चारी हरिनाम ॥१॥
 
सर्वांगें तो सर्वोत्तम । मुखीं नाम हरीचें ॥ध्रु.॥
 
ऐशी उभारिली बाहे। वेदीं पाहें पुराणीं ॥२॥
 
तुका म्हणे येथें कांही । संदेह नाहीं भरवसा ॥३॥
 
४३५२
 
जो का निर्गुण निराकार । तेथें धरियेले अवतार ॥१॥
 
निर्गुण होता तो सगुणासि आला । भक्तिसाटीं प्रगटला ॥ध्रु.॥
 
जो का त्रिभुवनचाळक । तो हा नंदाचा बाळक ॥२॥
 
सोडविलें वसुदेवदेवकीसि । अवतार धरिला तिचे कुशी ॥३॥
 
मारियेला कंसराणा । राज्यीं स्थापिलें उग्रसेना ॥४॥
 
तुका म्हणे देवादिदेव । तो हा उभा पंढरिराव ॥५॥
 
४३५३
 
जुनाट हें धन अंत नाहीं पार । खात आले फार सरलें नाहीं ॥१॥
 
नारद हा मुनि शुक सनकादिक । उरलें आमुप तुम्हां आम्हां ॥ध्रु.॥
 
येथूनियां धना खाती बहु जन । वाल गुंज उणें जालें नाहीं ॥२॥
 
तुका म्हणे धना अंत नाहीं पार । कुंटित चार वाचा तेथें ॥३॥
 
४३५४
 
कोडियाचें गोरेपण । तैसें अहंकारीज्ञान ॥१॥
 
त्यासि अंतरीं रिझे कोण । जवळी जातां चळिसवाण ॥ध्रु.॥
 
प्रेतदेह गौरविलें । तैसें विटंबवाणें जालें ॥२॥
 
तुका म्हणे खाणें विष्ठा । तैशा देहबुद्धिचेष्टा ॥३॥
 
४३५५
 
पाया जाला नारू । तेथें बांधला कापूरु ।
 
तेथें बिबव्याचें काम । अधमासि तों अधम ॥१॥
 
रुसला गुलाम । धणी करीतो सलाम ।
 
तेथें चाकराचें काम । अधमासि तों अधम ॥ध्रु.॥
 
रुसली घरची दासी । धणी समजावी तियेसि ।
 
तेथें बटकीचें काम । अधमासि तों अधम ॥२॥
 
देव्हार्‍यावरि विंचू आला । देवपूजा नावडे त्याला ।
 
तेथें पैजारेचें काम । अधमासि तों अधम ॥३॥
 
तुका म्हणे जाती । जातीसाटीं खाती माती ॥४॥
 
४३५६
 
ब्राम्हणा न कळे आपुलें तें वर्म । गंवसे परब्रम्ह नामें एका ॥१॥
 
लहानथोरासि करितों प्रार्थना । दृढ नारायणा मनीं धरा ॥ध्रु.॥
 
सर्वांप्रति माझी हे चि असे विनंती । आठवा श्रीपती मनामाजी ॥२॥
 
केशव नारायण करितां आचमन । ते चि संध्या स्नान कर्म क्रिया ॥३॥
 
नामें करा नित्य भजन भोजन । ब्रम्हकर्म ध्यान याचे पायीं ॥४॥
 
तुका म्हणे हें चि निर्वाणींचें शस्त्र । म्हणोनि सर्वत्र स्मरा वेगीं ॥५॥
 
४३५७
 
नरदेह वांयां जाय । सेवीं सद्ग‍ूचे पाय ॥१॥
 
सांडोनियां अहंभाव । धरीं भक्ती पूजीं देव ॥ध्रु.॥
 
थोराचिये वाटे । जातां भवशोक आटे ॥२॥
 
प्रल्हादातें तारी । तुका म्हणे तो कंठीं धरीं ॥३॥
 
४३५८
 
संचित तैशी बुद्धि उपजे मनामधीं । सांगितलें सिद्धि नव जाय ॥१॥
 
ज्याचा जैसा ठेवा तो त्यापाशीं धांवे । न लगती करावे उपदेश ॥२॥
 
घेऊन उठती आपुलाले गुण । भविष्याप्रमाणें तुका म्हणे ॥३॥
 
४३५९
 
कुरंगीपाडस चुकलेसे वनीं । फुटे दुःखेंकरोनि हृदय त्याचें ॥१॥
 
तैसा परदेशी जालों तुजविण । नको हो निर्वाण पाहूं माझें ॥ध्रु.॥
 
अपराध्याच्या कोटि घालीं सर्व पोटीं । नको या शेवटीं उपेक्षूं गा ॥२॥
 
तुका म्हणे असों द्यावी माझी चिंता । कृपाळु अनंता पांडुरंगा ॥३॥
 
४३६०
 
धन्य जालों हो संसारीं । आम्ही देखिली पंढरी ॥१॥
 
चंद्रभागे करूं स्नान । पुंडलीकाचें दर्शन ॥ध्रु.॥
 
करूं क्षेत्रप्रदक्षिणा। भेटूं सत या सज्जनां ॥२॥
 
उभे राहूं गरुडपारीं । डोळेंभरुनी पाहों हरी ॥३॥
 
तुका म्हणे वाळवंटीं । महालाभ फुकासाटीं ॥४॥
 
४३६१
 
पंढरीचा वारकरी । खेपा वैकुंठबंदरीं ॥१॥
 
तया नाहीं आणखी पेणें । सदा वैकुंठीं राहाणें ॥ध्रु.॥
 
आला गेला केल्या यात्रा । उद्धरिलें कुळा सर्वत्रा ॥२॥
 
तुका म्हणे नाहीं । यासि संदेह कल्पांतीं ही ॥३॥
 
४३६२
 
सोडियेल्या गाईं नवलक्ष गोपाळीं । सवें वनमाळी चालियेला ॥१॥
 
सुदीन समय भाग्याचा उदय । चारावया गाईं वनामाजी ॥ध्रु.॥
 
गाईंगोपाळांच्या संगें चाली हरि । क्रीडा नानापरि खेळताति ॥२॥
 
काठी कांबळीया मोहरीया पोंवा । सिदोरी गांजिवा खांद्यावरि ॥३॥
 
गोधनें संवगडे खेळे नानापरी । आले भीमातीरीं वेणुनादा ॥४॥
 
तेथें उभा ठेला गोपाळांसहित । सिदोरिया सोडीत बैसे तेथें ॥५॥
 
तुका म्हणे ज्यांनीं आणिल्या भाकरी । नेऊनियां हरीपुढें देती ॥६॥
 
४३६३
 
ज्यां जैसी आवडी त्यां तैसा विभाग । देत पांडुरंग तृप्ति जाली ॥१॥
 
मुखींचें उच्छष्टि हिरोनियां खात । विस्मित विधाता देखोनियां ॥ध्रु.॥
 
दिलें जें गोपाळां तें नाहीं कोणासि । विस्मित मानसीं सुरवर ॥२॥
 
देव ॠषि मुनि सद्धि हे चारण । शिव मरुद्गण चंद्र सूर्य ॥३॥
 
तुका म्हणे आले सकळ हि सुरवर । आनंदें निर्भर पाहावया ॥४॥
 
४३६४
 
आले सुरवर नानापक्षी जाले । सकळ अवतरले श्वापदवेषें ॥१॥
 
श्वानखररूपी होऊनियां आले । उच्छष्टि कवळ वेचिताति ॥ध्रु.॥
 
होऊनियां दीन हात पसरिती । मागोनियां घेती उष्टावळी ॥२॥
 
अभिमान आड घालोनि बाहेरि । तयां म्हणे घ्या रे धणी ॥३॥
 
तुका म्हणे धणी लाधली अपार । तया सुखा पार काय सांगों ॥४॥
 
४३६५
 
एकमेकीं घेती थडका । पाडी धडका देऊनि ॥१॥
 
एकमेका पाठीवरि । बैसोनि करिती ढवाळी ॥ध्रु.॥
 
हाता हात हाणे लाही । पळतां घाईं चुकविती ॥२॥
 
तुका म्हणे लपणी चपणी । एका हाणी पाठीवरी ॥३॥
 
४३६६
 
चला वळूं गाईं । दूर अंतरल्या भाईं ॥१॥
 
खेळ खेळतां जाला शीण । कोण करी वणवण ॥ध्रु.॥
 
गाईं हकारी कान्हया । म्हणोनि लागती ते पायां ॥२॥
 
तुका म्हणे द्यावें । नाम संकीर्तन बरवें ॥३॥
 
४३६७
 
नाहीं संसाराची चाड । गाऊं हरिचें नाम गोड ॥१॥
 
हो का प्राणाचा ही घात । परि हा न सोडीं अनंत ॥ध्रु.॥
 
जन्मोजन्मीं हा चि धंदा । संतसंग राहो सदा ॥२॥
 
तुका म्हणे भाव । तो हा जाणा पंढरिराव ॥३॥
 
४३६८
 
हरीविण जिणें व्यर्थ चि संसारीं । प्रेत अळंकारीं मिरवत ॥१॥
 
देवाविण शब्द व्यर्थ चि कारण । भांड रंजवण सभेसि गा ॥ध्रु.॥
 
आचार करणें देवाविण जो गा । सर्पाचिया अंगा मृदुपण ॥२॥
 
तुका म्हणे काय बहु बोलों फार । भक्तीविण नर अभाग्य कीं ॥३॥
 
४३६९
 
जालासि पंडित पुराण सांगसी । परि तूं नेणसी मीं हें कोण ॥१॥
 
गाढवभरी पोथ्या उलथिशी पानें । परि गुरुगम्यखुणे नेणशी बापा ॥२॥
 
तुका कुणबियाचा नेणे शास्त्रमत । एक पंढरीनाथ विसंबेना ॥३॥
 
४३७०
 
स्वप्नींच्या व्यवहारा काळांतर लेखा । जागृतीसि रुका गांठ नाहीं ॥१॥
 
तेवीं शब्दज्ञानें करिती चावटी । ज्ञान पोटासाटीं विकों नये ॥ध्रु.॥
 
बोलाची च कढी बोलाचा ची भात । जेवूनियां तृप्त कोण जाला ॥२॥
 
कागदीं लिहिली नांवाची साकर । चाटितां मधुर केवीं लागे ॥३॥
 
तुका म्हणे जळो जळो त्याचें ज्ञान। यमपुरी कोण दंड साहे ॥४॥
 
४३७१
 
भूत नावरे कोणासी । पुंडलीकें खिळिलें त्यासी ॥१॥
 
समचरण असे विटे । कटिकर उभें नीट ॥ध्रु.॥
 
वाळुवंटीं नाचती संत । प्रेमामृतें डुल्लत ॥२॥
 
तुका म्हणे पुंडलीका । भक्तिबळें तूं चि निका ॥३॥
 
४३७२
 
आपुले वरदळ नेदा । एवढी गोविंदा कृपणता ॥१॥
 
यावर बा तुमचा मोळा । हा गोपाळा कळेना ॥ध्रु.॥
 
सेवा तरी घेतां सांग । चोरिलें अंग सहावेना ॥२॥
 
तुका जरी क्रियानष्ट । तरी कां कष्ट घेतसां ॥३॥
 
४३७३
 
भीमातिरींचा नाटक । यानें लावियेलें चेटक ॥१॥
 
मन बुद्धि जाली ठक । नेणे संसाराची टुक ॥ध्रु.॥
 
कैशी प्रसंगीक वाणी । प्रत्यादर कडसणी ॥२॥
 
तुका म्हणे मोठा ठक । जेथें तेथें उभा ठाके ॥३॥
 
४३७४
 
कां रे दाटोन होतां वेडे । देव आहे तुम्हांपुढें ॥१॥
 
ज्यास पाठ नाहीं पोट । करी त्रैलोक्याचा घोंट ॥ध्रु.॥
 
तुमची तुम्हां नाहीं सोय । कोणाचें काय जाय ॥२॥
 
तुका गातो नामीं । तेथें नाहीं आम्ही तुम्ही ॥३॥
 
४३७५
 
नव्हे हें कवित्व टांकसाळी नाणें । घेती भले जन भले लोक ॥१॥
 
लागलासे झरा पूर्ण नवनीतें । सेविलियां हित फार होय ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा केला बलात्कार । अंगा आलें फार महंतपण ॥३॥
 
४३७६
 
सांवळें सुंदर पाहे दृष्टिभरि । ऐसें कांहीं करीं मन माझें ॥१॥
 
मना तुज ठाव दिला त्याचे पायीं । राहें विठाबाईंसवें सदा ॥ध्रु.॥
 
मना नको धरूं आणिकांचा संग । नाहीं पांडुरंग जयां मनीं ॥२॥
 
वरपंग भाव नको म्हणे तुका । करीं प्राणसखा नारायणा ॥३॥
 
४३७७
 
एकली वना चालली राना । चोरुनि जना घराचारी ॥१॥
 
कोणी नाहीं संगीसवें । देहभावें उदास ॥ध्रु.॥
 
जाउनि पडे दुर्घटवनीं । श्वापदांनीं वेढिली ॥२॥
 
मार्ग न चले जातां पुढें । भय गाढें उदेलें ॥३॥
 
मागील मागें अंतरलीं । पुढील चाली खोळंबा ॥४॥
 
तुका म्हणे चित्ती यासि । हृदयस्थासी आपुल्या ॥५॥
 
४३७८
 
पडली घोर रजनी । संगी कोणी नसे चि ॥१॥
 
पहा हो कैसें चालविलें । पिसें गोवलें लावूनि ॥ध्रु.॥
 
कोठें लपविलें तें अंग । होता संग दिला तो ॥ ।२॥
 
मज कधीं नव्हतें ठावें । दोही भावें वाटोळें ॥३॥
 
तुका म्हणे कैंची उरी । दोहीपरि नाडिलें ॥४॥
 
४३७९
 
उदार कृपाळ पतितपावन । ब्रिदें नारायणा जाती वांयां ॥१॥
 
वर्णिलासि श्रुति नेणे तुझा पार । राहे मौनाकार नेति ऐसें ॥ध्रु.॥
 
तेथें माझा धांवा पावे कोणीकडे । अदृष्ट हें पुढें वोडवलें ॥२॥
 
कोण ऐसा भक्त लाधला भाग्यासी । आठवण ऐसी द्यावी तुज ॥३॥
 
तुका म्हणे नको पाहों माझा अंत । जाणोनि हे मात उडी घालीं ॥४॥
 
४३८०
 
ज्याचें जैसें भावी मन । त्यासि देणें दरुषण ॥१॥
 
पुरवूं जाणे मनिंची खूण । समाधान करोनि ॥ध्रु.॥
 
आपणियातें प्रगट करी । छाया वरी कृपेची ॥२॥
 
तुका म्हणे केले दान । मन उन्मन हरिनामीं ॥३॥
 
४३८१
 
कां रे पुंड्या मातलासी । उभें केलें विठ्ठलासि ॥१॥
 
विस्त क्षीरसागरवासीं । आला उभा पंढरीसि ॥ध्रु.॥
 
भक्ती देखोनि निकट । देवें सोडिलें वैकुंठ ॥२॥
 
तुका म्हणे बळी । तूं चि एक भूमंडळीं ॥३॥
 
४३८२
 
शेवटींची विनंती । ऐका ऐका कमळापती ॥१॥
 
काया वाचा मन । चरणीं असे समर्पण ॥ध्रु.॥
 
जीवपरमात्मा ऐक्यासि । सदा वसो हृदयेंसीं ॥२॥
 
तुका म्हणे देवा । कंठीं वसावें केशवा॥३॥
 
४३८३
 
माझें परिसावें गार्‍हाणें । चत्ति द्यावें नारायणें ॥१॥
 
माझे हृदयींचें वर्म । देवा जाणशी तूं कर्म ॥ध्रु.॥
 
सबाह्यअंतरसाक्ष । ऐसा वेदीं केला पक्ष ॥२॥
 
तुका म्हणे नेणां । काय सांगों नारायणा ॥३॥
 
४३८४
 
गुरुचिया मुखें होइल ब्रम्हज्ञान । न कळे प्रेमखुण विठोबाची ॥१॥
 
वेदातें विचारा पुराणातें पुसा । विठोबाचा कैसा प्रेमभाव ॥२॥
 
तुका म्हणे सांडा जाणिवेचा शीण । विठोबाची खूण जाणती संत ॥३॥
 
४३८५
 
देव आतां आम्हीं केला असे ॠणी । आणिका वांचूनि काय गुंता ॥१॥
 
एकाचें आर्जव करू एकनिष्ठ । आणिकांचा बोभाट कामा नये ॥ध्रु.॥
 
बहुतांचे आर्जव केलिया खटपट । नाहीं हा शेवट शुद्ध होत ॥२॥
 
पुरता विचार आणोनी मानसीं । अंतरलों सर्वासि पई देखा ॥३॥
 
तुका म्हणे देवा चरणीं असो भाव । तेणें माझा जीव संतोष हा ॥४॥
 
४३८६
 
पापाची वासना नको दावूं डोळां । त्याहुनि अंधळा बराच मी ॥१॥
 
निंदेचें श्रवण नको माझे कानीं । बधिर करोनि ठेवीं देवा ॥ध्रु.॥
 
अपवित्र वाणी नको माझ्या मुखा । त्याजहुनि मुका बराच मी ॥२॥
 
नको मज कधीं परस्त्रीसंगति । जनांतुन माती उठतां भली ॥३॥
 
तुका म्हणे मज अवघ्याचा कांटाळा । तूं एक गोपाळा आवडसी ॥४॥
 
४३८७
 
कीर्तनाचा विकरा मातेचें गमन । भाड खाईं धन विटाळ तो ॥१॥
 
हरिभक्ताचि माता हे हरिगुणकीर्ति । इजवर पोट भरिती चांडाळ ते ॥ध्रु.॥
 
अंत्यज हा ऐसें कल्पांतीं करीना । भाड हे खाईंना जननीची ॥२॥
 
तुका म्हणे त्याचें दर्शन ही खोटें । पूर्वजांसि नेटें नरका धाडी ॥३॥
 
४३८८
 
पंढरी पावन जालें माझें मन । आतां करूं ध्यान विठोबाचें ॥१॥
 
आतां ऐसें करूं नाम गाऊं गीतीं । सुखाचा सांगाती विठो करूं ॥ध्रु.॥
 
संग करूं त्याचा तो सखा आमचा । अनंतां जन्मांचा मायबाप ॥२॥
 
परतोनि सोईं धरीं कां रे मना । विठ्ठलचरणा घालीं मिठी ॥३॥
 
घातलीसे मिठी नाही भक्तिभाव । उदार पंढरिराव तुका म्हणे ॥४॥
 
४३८९
 
येई गे विठ्ठले विश्वजीवनकले । सुंदर घननीळे पांडुरंगें ॥१॥
 
येई गे विठ्ठले करुणाकल्लोळे । जीव कळवळे भेटावया ॥ध्रु.॥
 
न लगती गोड आणीक उत्तरें । तुझें प्रेम झुरे भेटावया ॥२॥
 
तुका म्हणे धांव घालीं कृष्णाबाईं । क्षेम चाहूंबाही देई मज ॥३॥
 
४३९०
 
कटावरी कर कासया ठेविले । जननी विठ्ठले जीवलगे॥१॥
 
शंखचक्रगदाकमळमंडित । आयुधें मंडित कृष्णाबाईं ॥ध्रु.॥
 
क्षण एक धीर होत नाहीं चित्ति । केव्हां पंढरिनाथा भेटशील ॥२॥
 
तुका म्हणे हें चि करीं देई । तई च विश्रामा पावईंन ॥३॥
 
४३९१
 
आतां मोकलावें नव्हे हें उचित । तरी कृपावंत म्हणवावें ॥१॥
 
पूर्वा भक्त जाले सर्व आपंगिले । नाहीं उपेक्षिले तुम्हीं कोणी ॥ध्रु.॥
 
माझिया वेळेसि कां गा लपालासी । विश्व पोसितोसि लपोनियां ॥२॥
 
करावी म्हणावी सर्वां भूतीं दया । तरी भेटावया येईंन मी ॥३॥
 
तरी माझे हाती देई मनबुद्धि । जरि दयानिधि येशील तूं ॥४॥
 
तुका म्हणे तूं चि अवघा सूत्रधारी । माझी सत्ता हरी काय आहे ॥५॥
 
४३९२
 
माझें कोण आहे तुजविण देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥
 
वाट पाहतसें कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं महाराजा ॥२॥
 
क्षमा करीं सर्व अपराध माझा । लडिवाळ मी तुझा पांडुरंगा ॥३॥
 
साह्य होसी तरी जाती साही वैरी । मग सुखें अंतरीं ध्यान तुझें ॥४॥
 
कृपा करोनि देई दया क्षमा शांती । तेणें तुझी भक्ति लाभईंल ॥५॥
 
माझें हें सामर्थ्य नव्हे नारायणा । जरी कांहीं करुणा येइल तुज ॥६॥
 
तुका म्हणे मज कैसें आपंगा जी । आपुलेंसें करा जी पांडुरंगा ॥७॥
 
४३९३
 
अपराध जाले जरी असंख्यात । तरी कृपावंत नाम तुझें ॥१॥
 
तुझें लडिवाळ तुज कृपा यावी । म्यां वाट पाहावी कवणाची ॥ध्रु.॥
 
मायबाप माझा रुक्मादेवीवर । हा दृढ निर्धार अंतरींचा ॥२॥
 
तुका म्हणे कोणे गोष्टीचें संकष्ट । न घालीं मज भेट नारायणा ॥३॥
 
४३९४
 
आधीं कां मज लावियेली सवे । आतां न राहावे तुजविण ॥१॥
 
पहिलें चि तोंडक कां गा नाहीं केलें । आतां उपेक्षिलें न सोडीं मी ॥ध्रु.॥
 
कृपेच्या सागरा न पाहें निर्वाण । जालों तुजवीण कासावीस ॥२॥
 
तुका म्हणे कोठें गुंतलेति हरी । येई झडकरी पांडुरंगा ॥३॥
 
४३९५
 
बा रे पांडुरंगा केव्हां येशी भेटी । जाहालों हिंपुटी तुजवीण ॥१॥
 
तुजवीण सखें न वटे मज कोणी । वाटतें चरणीं घालूं मिठीं ॥ध्रु.॥
 
ओवाळावी काया चरणांवरोनि । केव्हां चक्रपाणी भेटशील ॥२॥
 
तुका म्हणे माझी पुरवीं आवडी । वेगीं घालीं उडी नारायणा ॥३॥
 
४३९६
 
पंचाग्निसाधन करूं धूम्रपान । काय तीर्थाटण करूं सांग ॥१॥
 
सांग कोणे देशीं आहे तुझें गांव । घेऊनियां धांव येऊं तेथें ॥ध्रु.॥
 
सांग कांहीं वृत्त कोण करूं व्रत । जेणें कृपावंत होशील तूं ॥२॥
 
वाटतें सेवटीं जालासि निष्ठ‍ । न देसी उत्तर तुका म्हणे ॥३॥
 
४३९७
 
तुजवीण तीळभरी रिता ठाव । नाहीं ऐसें विश्व बोलतसे ॥१॥
 
बोलियेले योगी मुनी साधु संत । आहेसि या आंत सर्वांठायीं ॥ध्रु.॥
 
मी तया विश्वासें आलों शरणागत । पूर्वीचें अपत्य आहें तुझें ॥२॥
 
अनंत ब्रम्हांडें भरोनि उरलासि । मजला जालासि कोठें नाहीं ॥३॥
 
अंतपार नाहीं माझिया रूपासि । काय सेवकासि भेट देऊं ॥४॥
 
ऐसें विचारिलें म्हणोनि न येशी । सांग हृषीकेशी मायबापा ॥५॥
 
तुका म्हणे काय करावा उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडति ॥६॥
 
४३९८
 
काम क्रोध आड पडले पर्वत । राहिला अनंत पलीकडे ॥१॥
 
नुलंघवे मज न सांपडे वाट । दुस्तर हा घाट वैरियांचा ॥ध्रु.॥
 
आतां कैंचा मज सखा नारायण । गेला अंतरोन पांडुरंगा ॥२॥
 
तुका म्हणे व्यर्थ मोलाचें शरीर । गेलें हा विचार कळों आला ॥३॥
 
४३९९
 
नव्हे निष्ठावंत तुज काय बोल । सेवेविण मोल मागतसें ॥ध्रु.॥
 
न घडे भजन शुद्ध भावनिष्ठा । आपुल्या अदृष्टावरी बोल ॥ध्रु.॥
 
पूवाअ जाले भक्त असंख्य विरक्त । काम क्रोध अहंते निर्दाळिलें ॥२॥
 
ऐसी अंगवण नाहीं मज देवा । करीतसें हेवा भेटावयाचा ॥३॥
 
कृपा करोनियां पुरवीं असोसी । आपुल्या ब्रिदासी राखावया ॥४॥
 
तुका म्हणे एक बाळक अज्ञातें । त्यासि हे पोसित मायबापें ॥५॥
 
नाटाचे २
 
४४००
 
अगा ये मधुसूदना माधवा । अगा ये कमळापती यादवा ।
 
अगा श्रीधरा केशवा । अगा बांधवा द्रौपदीच्या ॥१॥
 
अगा विश्वव्यापका जनार्दना । गोकुळवासी गोपिकारमणा ।
 
अगा गुणनिधि गुणनिधाना । अगा मर्दना कंसाचिया ॥ध्रु.॥
 
अगा सर्वोत्तमा सर्वेश्वरा । गुणातीता विश्वंभरा ।
 
अगा निर्गुणा निराकारा । अगा आधारा दीनाचिया ॥२॥
 
अगा उपमन्यसहाकारा । अगा शयना फणिवरा ।
 
अगा काळकृतांत असुरा । अगा अपारा अलक्षा ॥३॥
 
अगा वैकुंठनिवासा । अगा अयोध्यापति राजहंसा ।
 
अगा ये पंढरिनिवासा । अगा सर्वेशा सहजरूपा ॥४॥
 
अगा परमात्मा परमपुरुषा। अगा अव्यया जगदीशा ।
 
अगा कृपाळुवा आपुल्या दासा । तोडीं भवपाशा तुका म्हणे ॥५॥
 

४४०१
 
कैसी करूं तुझी सेवा । ऐसें सांगावें जी देवा ।
 
कैसा आणूं अनुभवा । होशी ठावा कैशापरी ॥१॥
 
कर्मभ्रष्ट माझें मन । नेणें जप तप अनुष्ठान ।
 
नाहीं इंिद्रयांसि दमन । नव्हे मन एकविध ॥ध्रु.॥
 
नेणे यातीचा आचार । नेणें भक्तीचा विचार ।
 
मज नाहीं संतांचा आधार । नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥२॥
 
न सुटे मायाजाळ । नाहीं वैराग्याचें बळ ।
 
न जिंकवती सबळ । काम क्रोध शरीरीं ॥३॥
 
आतां राख कैसें तरि । मज नुपेक्षावें हरी ।
 
तुझीं ब्रिदें चराचरीं । तैसीं साच करीं तुका म्हणे ॥४॥
 
४४०२
 
भीमातीरवासी । तेथें नश्चियेंसी काशी ॥१॥
 
मुख्यमुक्तीचें माहेर । ऐसें जाणा पंढरपुर ॥ध्रु.॥
 
घडे भींवरेशीं स्नान । त्यासि पुन्हा नाहीं जन्म ॥२॥
 
भाव धरोनि नेटका । मोक्ष जवळी म्हणे तुका ॥३॥
 
४४०३
 
जाली गाढवी दुधाळ । महिमा गाईंची पावेल ॥१॥
 
श्वान जालेंसे चांगलें । तरी कां सांगातें जेवील ॥ध्रु.॥
 
जाली सिंदळा चांगली । तरि कां पतिव्रता जाली ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐशा जाति । काय उंचपण पावती ॥३॥
 
४४०४
 
काशीयात्रा पांच द्वारकेच्या तीन । पंढरीची जाण एक यात्रा ॥१॥
 
काशी देह विटंबणें द्वारकें जाळणें । पंढरीशी होणें ब्रम्हरूप ॥ध्रु.॥
 
 
अठरापगडयाती सकळ हि वैष्णव । दुजा नाहीं भाव पंढरीसि ॥२॥
 
 
तुका म्हणे असो अथवा नसो भाव । दर्शनें पंढरिराव मोक्ष देतो ॥३॥
 
४४०५
 
हें चि मागणें विठाबाईं । पायीं ठेवूनियां डोईं ॥१॥
 
शांति दया अंतःकरणीं । रंगो रामनामीं वाणी ॥ध्रु.॥
 
मूळ द्वंद्वाचें विघडो । निजानंदीं वृत्ति जडो ॥२॥
 
तुका म्हणे हरी । आतां आपुलेंसें करीं ॥३॥
 
४४०६
 
करोनि स्नानविधि आणि देवधर्म । क्रिया नित्यनेम तुजसाटीं ॥१॥
 
तुजलागीं दानें तुजलागीं तीर्थे । सकळ ही व्रतें तुजलागीं ॥ध्रु.॥
 
सकळ चित्तवृत्ति दिवस आणि राती । आवडशी प्रीती नारायणा ॥२॥
 
तुका म्हणे याहो पवित्राच्या राया । प्राणविसावया पांडुरंगा ॥३॥
 
४४०७
 
पहावा नयनीं विठ्ठल चि एक । कांहीं तरी सार्थक संसाराचें ॥१॥
 
कोठें पाहों तुज कां गा लपालासि । कांहीं बोल मशीं नारायणा ॥ध्रु.॥
 
वाटते उदास मज दाही दिशा । तुजविण हृषीकेशा वांचोनियां ॥२॥
 
नको ठेवूं मज आपणा वेगळें । बहुत कळवळें तुजलागीं ॥३॥
 
तुका म्हणे भेटी देई नारायणा । घडी कंठवेना तुजविण ॥४॥
 
४४०८
 
पूर्वा बहुतांचे केले प्रतिपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥१॥
 
अज अविनाश निर्गुण निरामय । विचारिलें काय त्यांचे वेळे ॥ध्रु.॥
 
 
तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । माझा चि कां अंत पहातोसि ॥२॥
 
 
नारद प्रर्‍हाद उपमन्य धुरू । त्यांचा अंगीकारु कैसा केला ॥३॥
 
अंबॠषीसाटीं गर्भवास जाले । कां गा मोकलिलें कृपासिंधु ॥४॥
 
धर्माचें उच्छष्टि अर्जुनाचीं घोडीं । आणीक सांकडीं कितीएक ॥५॥
 
जालासि लुगडीं तया द्रौपदीचीं । न ये कां आमुची कृपा कांहीं ॥६॥
 
तुका म्हणे कां गा जालासि कठीण । माझा भाग सीण कोण जाणे ॥७॥
 
४४०९
 
कासयासि व्यर्थ घातलें संसारीं । होतें तैसें जरी तुझे चित्ती ॥१॥
 
तुझिये भेटीची थोर असे आस । दिसोनी निरास आली मज ॥ध्रु.॥
 
आतां काय जिणें जालें निरर्थक । वैकुंठनायक भेटे चि ना ॥२॥
 
आडलासि काय कृपेच्या सागरा । रकुमादेवीवरा सोइरिया ॥३॥
 
तुका म्हणे देई चरणाची सेवा । नुपेक्षीं केशवा मायबापा ॥४॥
 
४४१०
 
पक्षीयाचे घरीं नाहीं सामुगरी । त्यांची चिंता करी नारायण ॥१॥
 
अजगर जनावर वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ध्रु.॥
 
चातक हा पक्षी नेघे भूमिजळ । त्यासाटीं घननीळ नित्य वर्षे ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही पिप्पलिकांची जात । पुरवीं मनोरथ पांडुरंगा ॥३॥
 
४४११
 
रामनाम हा चि मांडिला दुकान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥१॥
 
नका कोणी करूं घेता रे आळस । वांटितों तुम्हांस फुकाचें हें ॥ध्रु.॥
 
संचितासारिखे पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्हीं सांठविलें सार । उरलिया थार विचारितां ॥३॥
 
४४१२
 
बहुजन्मां शेवटीं स्वामी तुझी भेटी । बहु मोह पोटीं थोर जाला ॥१॥
 
बहु पुरें पाहिलीं बहु दिशा शोधिली । बहु चिंता वाहिली दुर्भराची ॥ध्रु.॥
 
बहु काळ गेले अनुचित केलें । बहु नाहीं गाइलें नाम तुझें ॥२॥
 
ऐसा मी अपराधी अगा कृपानिधि । बहु संतां संनिधि ठेवीं तुका ॥३॥
 
४४१३
 
कोण उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥१॥
 
सोडोनियां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादेवीवरा पहावया ॥ध्रु.॥
 
करूं उपवास शोधूं हें शरीर । न धरवे धीर नारायणा ॥२॥
 
जाती आयुष्याचे दिवस हे चारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥३॥
 
तुका म्हणे कांहीं सांगा विचारोनि । विठो तुझे मनीं असेल तें ॥४॥
 
४४१४
 
माय बाप बंधु सोयरा सांगाती । तूं चि माझी प्रीति गण गोत ॥१॥
 
शरण आलीं त्यांचीं वारिलीं दुरितें । तारिले पतित असंख्यात ॥ध्रु.॥
 
 
इतर कोण जाणे पावलें विश्रांति । न येतां तुजप्रति शरणागत ॥२॥
 
 
तयामध्यें मज ठेवीं नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइरिया ॥३॥
 
तुका म्हणे देई दर्शनाचा लाभ । जे पाय दुर्लभ ब्रम्हादिकां ॥४॥
 
४४१५
 
पाप ताप माझे गुणदोष निवारीं । कृष्णा विष्णु हरी नारायणा ॥१॥
 
काम क्रोध वैरी घालोनि बाहेरी । तूं राहें अंतरीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
करिशील तरी नव्हे कांइ एक । निर्मिलें त्रैलोक्य हेळामात्रें ॥२॥
 
समर्थासि काय आम्हीं शिकवावें । तुका म्हणे यावें पांडुरंगा ॥३॥
 
४४१६
 
ये गा महाविष्णु अनंतभुजाच्या । आम्हां अनाथांच्या माहेरा ये ॥१॥
 
भेटावया तुज ओढे माझा जीव । एकवेळा पाय दावीं डोळां ॥ध्रु.॥
 
आणीक हे आर्त नाहीं नारायणा । ओढे हे वासना भेटावया ॥२॥
 
वाटे चित्ती काय करावा विचार । चरण सुंदर पहावया ॥३॥
 
तुका म्हणे माझे पुरवीं मनोरथ । येईं गा न संवरीत पांडुरंगा ॥४॥
 
४४१७
 
काय पाहतोसि कृपेच्या सागरा । नराच्या नरेंद्रा पांडुरंगा ॥१॥
 
नामाचा प्रताप ब्रिदाचा बडिवार । करावा साचार नारायणा ॥ध्रु.॥
 
कलीमाजी देव बौध्यरूप जाला । जगाचिया बोला लागूं नका ॥२॥
 
माय पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगाची ढवाळी काय काज ॥३॥
 
तुका म्हणे या हो कृपेच्या सागरा । रुकुमादेवीवरा मायबापा ॥४॥
 
४४१८
 
रामनामाचे पवाडे । अखंड ज्याची वाचा पढे ॥१॥
 
धन्य तो एक संसारीं । रामनाम जो उच्चारी ॥ध्रु.॥
 
रामनाम गर्जे वाचा । काळ आज्ञाधारक त्याचा ॥ २ ॥
 
तुका म्हणे रामनामीं । कृतकृत्य जालों आम्हीं ॥३॥
 
४४१९
 
येइल घरा देव न धरीं संदेहा । फकिराचा यावा व्हावा जेव्हां ॥१॥
 
होइल फकीर योगी महानुभाव । घडीघडी देव सांभाळील ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसें बोलती बहुत । येणे गुणें संत जाले राम ॥३॥
 
४४२०
 
भक्तीवीण जिणें जळो लाजिरवाणें । संसार भोगणें दुःखमूळ ॥१॥
 
वीसलक्ष योनि वृक्षामाजी घ्याव्या । जलचरीं भोगाव्या नवलक्ष ॥ध्रु.॥
 
अकरालक्ष योनि किड्यामाजी घ्याव्या । दशलक्ष भोगाव्या पर्‍यांमध्ये ॥२॥
 
तीसलक्ष योनि पशूंचीये घरीं । मानवाभीतरीं चारलक्ष ॥३॥
 
एकएक योनि कोटिकोटि फेरा । मनुष्यदेहाचा वारा मग लागे ॥४॥
 
तुका म्हणे तेव्हां नरदेह नरा । तयाचा मातेरा केला मूढें ॥५॥
 
४४२१
 
तुजवांचून कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडून ॥१॥
 
कोण करील माझें साहे । चित्ती विचारूनि पाहें ॥ध्रु.॥
 
तूं तंव कृपेचा सागर । दीनबंधु जगदोद्धार ॥२॥
 
तुका म्हणे निका । भवसिंधु तारक नौका ॥३॥
 
४४२२
 
हातीं धरिलियाची लाज । देवा असोंदे गा तुज ॥१॥
 
आहें अमंगळ दुर्बळ । होई दीन तूं दयाळ ॥ध्रु.॥
 
बाळ सेंबडें मातेसि । काय नावडे तियेसि ॥२॥
 
तुका म्हणे जाणें । करोनि देहाचें सांडणें ॥३॥
 
४४२३
 
जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें चेलेपण ॥१॥
 
गुरु आला वेशीद्वारीं । शिष्य पळतों खिंडोरीं ॥ध्रु.॥
 
काशासाटीं जालें येणें । त्याचें आलें वर्षासन ॥२॥
 
तुका म्हणे चेला । गुरू दोघे हि नरकाला ॥३॥
 
४४२४
 
अगा पंढरीच्या राया । वेगीं येई तूं सावया ॥१॥
 
दीनबंधु तुझें नाम । देई आपुलें आम्हां प्रेम ॥ध्रु.॥
 
जीवनकळा तूं विश्वाची । तूं चि माउली अनाथाची ॥२॥
 
तुका म्हणे पुंडलिका । ठेवीं मस्तकीं पादुका ॥३॥
 
४४२५
 
विटेवरी समचरण । तो हा रुक्मिणीरमण ॥१॥
 
वेदशास्त्रा माहेर । केले दासा उपकार ॥ध्रु.॥
 
नामापाशीं चारी मुक्ति । पहा हृदयीं प्रतीति ॥२॥
 
तुका म्हणे कळा । अंगीं जयाच्या सकळा ॥३॥
 
४४२६
 
सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाविलें जना दाही दिशा ॥१॥
 
आशा तृष्णा दंभ लागलीं हीं पाठी । नेदी बैसों हाटीं मोह ठायीं ॥ध्रु.॥
 
काम क्रोध घरा लावितील आगी । निंदा हिंसा दोघी पळतां खाती ॥२॥
 
लाज पुढें उभी राहिली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥३॥
 
तुका म्हणे चिंता घाली गर्भवासीं । ओढोनियां पाशीं चहूंकडे ॥४॥
 
४४२७
 
सकळतीर्थाहुनि । पंढरी हें मुगुटमणि ॥१॥
 
काय सांगों तेथिल शोभा । रमावल्लभ जेथें उभा ॥ध्रु.॥
 
न लभे व्रततीर्थदानीं । तें या विठ्ठलदर्शनीं ॥२॥
 
साधु संत गाती नाम । सकळ भूतांचा विश्राम ॥३॥
 
तुका म्हणे स्तुती । करूं काय सांगों किती ॥४॥
 
४४२८
 
गव्हांच्या घुगर्‍या । नाचण्यांच्या पुर्‍या । बर्‍या त्या चि बर्‍या । पाधाणी त्या पाधाणी ॥१॥
 
काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें भिन्न । निवडे तें निराळें ॥ध्रु.॥
 
रुचि वोजेपाशी । गरज ते जैशीतैशी । करूं नका नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥२॥
 
तुका म्हणे मोठा । काय करावा तो ताटा । नाहीं वीण निटा । पाविजेत मारग ॥३॥
 
४४२९
 
आपुलिया ऐसें करी । संग धरी ज्याचा हो ॥१ ॥
 
म्हणउनि परपरते । वरवरते पळतसें ॥ध्रु.॥
 
लोभिक तें लोभा लावी । बांधल्या गोवी वांचूनि ॥२॥
 
तुका म्हणे नामगोठी । पुरे भेटी तुझी देवा ॥३॥
 
४४३०
 
बरें जालीयाचे अवघें सांगाती । वाइटाचे अंतीं कोणी नाहीं ॥१॥
 
नोहे मातापिता नोहे कांतासुत । इतरांची मात काय सांगों ॥२॥
 
तुका म्हणे जन दुतोंडी सावज । सांपडे सहज तिकडे धरी ॥३॥
 
४४३१
 
मिथ्या आहे सर्व अवघें हें मायिक । न कळे विवेक मज कांहीं ॥१॥
 
सर्व बाजागिरी वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहीं नाहीं ॥ध्रु.॥
 
आतां मज दुःख वाटतें अंतरीं । उपाय झडकरी सांग कांहीं ॥२॥
 
पुढें कोण गति न कळे सर्वथा । तुझे पायीं माथा ठेवियेला ॥३॥
 
करणें तें करीं सुखें आतां हरी । तुज म्यां निर्धारीं धरियेलें ॥४॥
 
स्वहित तें काय न कळे सर्वथा । तारीं तूं अनंता तुका म्हणे ॥५॥
 
४४३२
 
अवघ्या कोल्ह्यांचें वर्म अंडीं । धरितां तोंडीं खीळ पडे ॥१॥
 
भुंकुं नका भुंकुं नका । आला तुका विष्णुदास ॥ध्रु.॥
 
कवणे ठायीं सादर व्हावें । नाहीं ठावें गाढवा ॥२॥
 
दुर्जनासि पंचानन । तुका रजरेणु संतांचा ॥३॥
 
४४३३
 
तुझे म्हणों आम्हां । मग उणें पुरुषोत्तमा ॥१॥
 
ऐसा धर्म काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥ध्रु.॥
 
कल्पवृक्षा तळीं । गांठी बांधलिया झोळी ॥२॥
 
तुका म्हणे परीस । सांपडल्या उपवास ॥३॥
 
४४३४
 
कोरडिया गोष्टी नावडती मना । नाहीं ब्रम्हज्ञानाविण चाड ॥१॥
 
दाखवीं आपुलें सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुझे ॥ध्रु.॥
 
न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वार्ता शून्याकारी ॥२॥
 
तुका म्हणे चाड धरीन श्रीमुखें । येशिल कवतुकें जवळीक ॥३॥
 
४४३५
 
गणेश सारजा करिती गायना । आणि देवांगना रंभे ऐशा ॥१॥
 
तेथें आम्हीं मानवांहीं विनवावें तें काय । सुरवर पाय वंदिति जेथें ॥ध्रु.॥
 
ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या हि परि पार न कळे तुझा ॥२॥
 
तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची हि मति नागविशी ॥३॥
 
४४३६
 
डोळियांचें दैव आजि उभें ठेलें । निधान देखिलें पंढरीये ॥१॥
 
काय ते वानावें वाचेचे पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्याचें ॥ध्रु.॥
 
आनंदाच्या रसें ओंतीव चांगलें । देखतां रंगलें चित्त माझें ॥२॥
 
तुका म्हणे मी तों सगळाच विरालों । विठ्ठल चि जालों दर्शनानें ॥३॥
 
४४३७
 
भोगियेल्या नारी । परि तो बाळब्रम्हचारी ॥१॥
 
ऐसी ज्याचें अंगीं कळा । पार न कळे वेदाला ॥ध्रु.॥
 
वळीवळी थोरथोर । मोडोनियां केले चूर ॥२॥
 
वांकडी कुबज्या । सरसी आणियेली वोजा ॥३॥
 
मल्ल रगडिला पायीं । गज झुगारिला बाहीं ॥४॥
 
जिवें मारियेला मामा । धांवें भक्ताचिया कामा ॥५॥
 
तुका म्हणे पूर्ण । दावी भक्तीचीं विंदानें ॥६॥
 
४३३८
 
वृद्धपणीं आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥१॥
 
आयुष्य गेलें हें कळेना । स्मरा वेगीं पंढरिराणा ॥ध्रु.॥
 
दांत दाढा पडिल्या ओस । हनुवटि भेटे नाकास ॥२॥
 
हात पाय राहिलें कान । नेत्रा पाझर हाले मान ॥३॥
 
अंगकांति परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥४॥
 
आड पडे जिव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे॥५॥
 
लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥६॥
 
तुका म्हणे आतां तरी । स्मरा वेगीं हरी हरी ॥७॥
 
४४३९
 
वृद्धपणी न पुसे कोणी । विटंबणी देहाची ॥१॥
 
नव द्वारें जाली मोकळीक । गांड सरली वाजती ॥ध्रु.॥
 
दंत दाढा गळे थुंका । लागे नाका हनुवटी ॥२॥
 
शब्द नये मुखावाटा । करिती चेष्टा पोरें ती ॥३॥
 
तुका म्हणे अजूनि तरी । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥४॥
 
४४४०
 
अतित्याईं देतां जीव । नये कींव देवासि ॥१॥
 
थोड्यासाटीं राग आला । जीव दिला गंगेंत ॥ध्रु.॥
 
त्यासि परलोकीं नाहीं मुक्ति । अधोगति चुकेना ॥२॥
 
तुका म्हणे कृष्णराम । स्मरतां श्रम वारती ॥३॥
 
४४४१
 
तुझें रूप पाहतां देवा । सुख जालें माझ्या जीवा ॥१॥
 
हें तों वाचे बोलवेना । काय सांगों नारायणा ॥ध्रु.॥
 
जन्मोजन्मींचे सुकृत । तुझे पायीं रमे चित्त ॥२॥
 
जरी योगाचा अभ्यास । तेव्हां तुझा निजध्यास ॥३॥
 
तुका म्हणे भक्त । गोड गाऊं हरिचें गीत ॥४॥
 
४४४२
 
तुजवीण मज कोण आहे देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥
 
जोडोनियां कर कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
 
साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं मायबापा ॥२॥
 
साहए होसी जरी जाती सहा वैरी । मग ध्यान करीं आवडीनें ॥३॥
 
सर्व अपराध क्षमा करीं माझा । लडिवाळ तुझा पांडुरंगा ॥४॥
 
कृपा करोनियां द्यावी क्षमा शांति । तेणें तुझी भक्ति घडेल देवा ॥५॥
 
ऐंसें तों सामर्थ्य नाहीं नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहीं ॥६॥
 
तुका म्हणे आतां आपंगावें मज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥७॥
 
४४४३
 
नको विद्या वयसा आयुष्य फारसें । नाहीं मज पिसें मुक्तीचें ही ॥१॥
 
रामकृष्ण म्हणतां जावो माझा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ध्रु.॥
 
नको धन मान न वाढे संतान । मुखीं नारायण प्राण जावा ॥२॥
 
तुका म्हणे दीन काकुलती येतों । तुज निरवितों पांडुरंगा ॥३॥
 
४४४४
 
शिष्या सांगे उपदेश । गुरुपूजा हे विशेष ॥१॥
 
दावी आचार सोवळे । दंड कमंडलु माळे ॥ध्रु.॥
 
छाटी भगवी मानसीं । व्यर्थ म्हणवी संन्यासी ॥२॥
 
तुका म्हणे लोभ । न सुटे नाहीं लाभ ॥३॥
 
४४४५
 
जिकडे पाहें तिकडे उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा॥ १ ॥
 
डोळां बैसलें बैसलें । रूप राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥
 
न वर्जितां दाही दिशा । जिकडे पाहें तिकडे सरिसा ॥२॥
 
तुका म्हणे समपदीं । उभा दिठीचिये आधीं ॥३॥
 
४४४६
 
आपटा संवदड रानचारा । दसर्‍याचा होय तुरा ॥१॥
 
तैसा देवामुळें मान । नाहीं तरी पुसें कोण ॥ध्रु.॥
 
मृत्तिकेची ते घागरी । पाण्यासाटीं बैसे शिरी ॥२॥
 
तुका म्हणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें देणें ॥३॥
 
४४४७
 
काळ सार्थक केला त्यांणी । धरिला मनीं विठ्ठल ॥१॥
 
नाम वाचे श्रवण कीर्ति । पाउलें चित्ती समान ॥ध्रु.॥
 
कीर्तनाचा समारंभ । निर्दंभ सर्वदा ॥२॥
 
तुका म्हणे स्वरूपसिद्धि । नित्य समाधि हरिनामीं ॥३॥
 
४४४८
 
आम्ही जातों आपुल्या गांवा । आमुचा रामराम घ्यावा ॥१॥
 
तुमची आमची हे चि भेटी । येथुनियां जन्मतुटी॥ध्रु.॥
 
आतां असों द्यावी दया । तुमच्या लागतसें पायां ॥२॥
 
येतां निजधामीं कोणी । विठ्ठलविठ्ठल बोला वाणी ॥३॥
 
रामकृष्ण मुखीं बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥४॥
 
४४४९
 
कामधेनूचें वासरूं । खाया न मिळे काय करूं ॥१॥
 
ऐसें आम्हां मांडियेलें । विठो त्वां कां सांडियेलें ॥ध्रु.॥
 
बैसोनि कल्पद्रुमातळीं । पोटासाटीं तळमळीं ॥२॥
 
तुका म्हणे नारायणा । बरें लोकीं हें दीसेना ॥३॥
 
४४५०
 
तुझें नाम माझे मुखी असो देवा । विनवितों राघवा दास तुझा ॥१॥
 
तुझ्या नामबळें तरले पतित । म्हणोनि माझें चत्ति तुझे पायीं ॥२॥
 
तुका म्हणे तुझें नाम हें सादर । गातां निरंतर सुख वाटे ॥३॥
 

४४५१
 
उभय भाग्यवंत तरी च समान । स्थळीं समाधान तरी च राहे ॥१॥
 
युक्तीचें गौरव नसतां जिव्हाळा । सांचवणी जळा परी नाश ॥ध्रु.॥
 
लोखंडा परीस ज्ञानिया तो शठ । नांवाचा पालट दगड खरा ॥२॥
 
तुका म्हणे अवघे विनोदाचे ठाव । एकात्मक भाव नाहीं तेथें ॥३॥
 
४४५२
 
दो दिवसांचा पाहुणा चालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥१॥
 
तूं अखंड दुश्चित्ता तुज नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥२॥
 
तुका म्हणे ऐसे आहेत उदंड । तया केशव प्रचंड केवीं भेटे ॥३॥
 
४४५३
 
तुझे पाय माझें भाळ । एकत्रता सर्वकाळ ॥१॥
 
हें चिं देई विठाबाईं । पांडुरंगे माझे आईं ॥ध्रु.॥
 
नाहीं मोक्ष मुक्ति चाड । तुझी सेवा लागे गोड ॥२॥
 
सदा संग सज्जनांचा । नको वियोग पंढरीचा ॥३॥
 
नित्य चंद्रभागे स्नान । करीं क्षेत्रप्रदक्षण ॥४॥
 
पुंडलीक पाहोन दृष्टी । हर्षो नाचों वाळवंटीं ॥५॥
 
तुका म्हणे पांडुरंगा । तुझें स्वरूप चंद्रभागा ॥६॥
 
४४५४
 
बाईंल चालिली माहेरा । संगें दिधला म्हातारा ॥१॥
 
सिधा सामग्री पोटाची । सवें स्वारी बइलाची ॥ध्रु.॥
 
जाता पाडिली ढोरानें । सिव्या देती अन्योविन्ये ॥२॥
 
न सावरी आपणातें । नग्न सावलें वरतें ॥३॥
 
फजित केलें जनलोकीं । मेला म्हणे पडे नरकीं ॥४॥
 
गोहाची हे गेली लाज । गांजितां कां तुम्ही मज ॥५॥
 
तुका म्हणे जनीं । छी थू केली विटंबणी ॥६॥
 
४४५५
 
तुळसीवृंदावनीं उपजला कांदा । नावडे गोविंदा कांहीं केल्या ॥१॥
 
तैसे वंशामध्यें जाले जे मानव । जाणावे दानव अक्त ते ॥ध्रु.॥
 
केवड्यामधील निगपध कणसें । तैशीं तीं माणसें भक्तिहीन ॥२॥
 
तुका म्हणे जेवीं वंदनांतिल आळी । न चढे निढळीं देवाचिया ॥३॥
 
४४५६
 
शिव शक्ति आणि सूर्य गणपति । एक चि म्हणती विष्णूस ही ॥१॥
 
हिरा गार दोनी मानिती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ध्रु.॥
 
अन्य देवतांसि देव म्हणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥२॥
 
वांयां जायासाठीं केलासे हव्यास । अन्य देवतांस देवपण ॥३॥
 
आपुलिया मुखें सांगतसे धणी । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥४॥
 
धन्य ते वैष्णव भजती केशव । साित्वक हे जीव मोक्षा योग्य ॥५॥
 
तुका म्हणे मोक्ष नाहीं कोणापासीं । एका गोविंदासी शरण व्हा रे ॥६॥
 
४४५७
 
तुम्ही साधु संत कैवल्यसागर । मोक्षाचे आगर तुम्हां घरीं ॥१॥
 
तेथें मतिमंद काय बोलों वाणी । अमृताचे धणी पाणी कां घ्या ॥ध्रु.॥
 
कोटी भानु तेजीं खद्योत बापुडें । तैसा तुम्हांपुढें काय बोलों ॥२॥
 
तुम्ही अवघे चिंतामणि कल्पतरूचीं वनें । त्यापुढें धांवणें मषकांनीं ॥३॥
 
वाराणशीक्षेत्र गंगा वाहे कोड । का तेथें पाड कोकणाचे ॥४॥
 
पल्लवाचा वारा हिमकरीं काय । गगनावरी छाय कोण करी ॥५॥
 
समुद्राची तृषा हरी ऐसा कोण । जगाची जी तान्ह निववितो ॥६॥
 
मेरूचा पाठार अवघी ते क्षिति । मषकाचे हातीं मुष्टि फावे ॥७॥
 
सिंहापुढें काय जंबूक आरोळी । मोतियांचे वोळी कांच काय ॥८॥
 
कापुरासि काय लावूनि उटावें । काय ओवाळावें दीपकासि ॥९॥
 
तैशी तुम्ही निरे ज्ञानाचे भरींव । तेथें म्यां बोलावें पाड काय ॥१०॥
 
कृपानिधि तुम्हीं बोलविलें बोला । सुखें न्याय केला तुमचा मीं ॥११॥
 
अज्ञान मी वेडें म्हणवितों बाळ । माझा प्रतिपाळ करणें तुम्हां ॥१२॥
 
बोबडें बोलणें न धरावा कोप । क्षमा करा बाप कृपासिंधु ॥१३॥
 
तुका म्हणे तुम्ही संत बापमाय । भयें धरिले पाय कृपानिधि ॥१४॥
 
४४५८
 
देहीं असोनियां देव । वृथा फिरतो निर्दैव ॥१॥
 
देव आहे अंतर्यामीं । व्यर्थ हिंडे तीर्थग्रामीं ॥ध्रु.॥
 
नाभी मृगाचे कस्तुरी । व्यर्थ हिंडे वनांतरीं ॥२॥
 
साखरेचें मूळ ऊंस । तैसा देहीं देव दिसे ॥३॥
 
दुधीं असतां नवनीत । नेणे तयाचें मथित ॥४॥
 
तुका सांगे मूढजना । देहीं देव कां पाहाना ॥५॥
 
४४५९
 
जयजय म्हणा राम । हातें टाळी वाचे नाम ॥१॥
 
आटाआटी नाहीं ज्यास । न वेचे मोल न पडे खांस ॥ध्रु.॥
 
आपण म्हणे आणिकां हातीं । यज्ञादिकीं नये ते गति ॥२॥
 
आसन भोजन करितां काम । ध्यानसमाधि म्हणतां राम ॥३॥
 
मंत्र जपा हा चि सार । वर्णा याती जयजयकार ॥४॥
 
म्हणतां राम म्हणे तुका । वेळोवेळां चुकों नका ॥५॥
 
४४६०
 
शिकवणेसाटीं वाटते तळमळ । पुढें येईंल काळा फोडों डोईं ॥१॥
 
तेव्हां त्यासि काय देशील उत्तर । मेळउनि अंतर ठेवितोसि ॥ध्रु.॥
 
येथींचिया सोंगें भोरपियाचे परि । होईंल तें दुरि शृंगारिलें ॥२॥
 
तुका म्हणे कां रे राखिलें खरकटें । रागेल्याचे तंट रागेलें का ॥३॥
 
४४६१
 
होई आतां माझ्या भोगाचा भोगिता । सकळ अनंता शुभाशुभ ॥१॥
 
आठवुनी पाय राहिलों हृदयीं । निवारली तई सकळ चिंता ॥ध्रु.॥
 
अचळ न चळे देहाचें चळण । आहे हें वळण प्रारब्धें चि ॥२॥
 
तुका म्हणे जालें एक चि वचन । केलिया कीर्तन आराणुक ॥३॥
 
४४६२
 
लेखी दुखण्यासमान । वेचला नारायणीं क्षण ।
 
उद्यांचें आजि च मरण । आणोनि म्हणे हरि भोक्ता ॥१॥
 
नाहीं कांहीं पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटीं ।
 
लाभ विचारोनि पोटीं । होई सेवटीं जागृत ॥ध्रु.॥
 
आहे ते उरे कटा । लावुनि चळ आपुला फाटा ।
 
पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा वास ॥२॥
 
म्हणोनि मोडावा कांटाळा । अविद्यात्मक कोंवळा ।
 
होतील प्रबळा । आशा तृष्णा माया ॥३॥
 
क्षण या देहाच्या अंतीं । जड होउनि राहेल माती ।
 
परदेश ते परवर होती । चिळसविती नाकडोळे ॥४॥
 
जंव या नाहीं पातल्या विपत्ति । आयुष्य भविष्य आहे हातीं ।
 
लाभ विचारोनि गुंती । तुका म्हणे अंतीं सर्व पिसुनें ॥५॥
 
४४६३
 
आसावलें मन जीवनाचें ओढी । नामरूपीं गोडी लावियेली ॥१॥
 
काय तुझे पायीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥ध्रु.॥
 
काय लोखंडाचे पाहे गुणदोष । सिवोन परीस सोनें करी ॥२॥
 
तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥३॥
 
४४६४
 
पंढरीची वारी जयांचिये घरीं । पायधुळी शिरीं वंदिन त्यांची ॥१॥
 
दासाचा मी दास पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों ॥ध्रु.॥
 
जातीचें मी हीन न कळे भजन । म्हणोनि संतचरण इच्छीतसें ॥२॥
 
तुका म्हणे मज म्हणावें आपुलें । बहुता तारिलें संतजनीं ॥३॥
 
४४६५
 
नाम पावन पावन । त्याहून पवित्र आहे कोण ॥१॥
 
शिव हालाहालें तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ध्रु.॥
 
शिवास नामाचा आधार । केला कळिकाळ किंकर ॥२॥
 
मरण जालें काशीपुरी । तेथें नाम चि उद्धरी ॥३॥
 
तुका म्हणे अवघीं चोरें। एक हरिनाम सोइरें ॥४॥
 
४४६६
 
अल्प विद्या परि गर्वशिरोमणि । मजहुनि ज्ञानी कोणी आहे ॥१॥
 
अंगीं भरे ताठा कोणासी मानीना । साधूची हेळणा स्वयें करी ॥ध्रु.॥
 
सज्जनाच्या देहीं मानी जो विटाळ । त्रैलोकीं चांडाळ तो चि एक ॥२॥
 
संतांची जो निंदा करी मुखीं जप । खतेलें तें पाप वज्रलेप ॥३॥
 
तुका म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥४॥
 
४४६७
 
नाहीं संतांशीं शरण । काय वाचोनि पुराण ॥१॥
 
म्हणे विठ्ठलाचा दास । देखोनी परनारीस हांसे ॥ध्रु.॥
 
करिती विठोबाची भक्ति । दयाधर्म नाहीं चित्ती ॥२॥
 
तेथें नाहीं माझा देव। व्यर्थ श्रमवी हा जीव ॥३॥
 
अंगीं नाहीं क्षमा दया । म्हणती भेट पंढरीराया ॥४॥
 
नाहीं धर्माची वासना । काय करोनि प्रदक्षिणा ॥५॥
 
ऐसें नव्हे भक्तिवर्म । तेथें नाहीं माझा राम ॥६॥
 
नये कृपा कांहीं केल्या । नये घाम जीव गेल्या ॥७॥
 
जैसी खड्गाची धार । विठ्ठलचरणीं तुका शूर ॥८॥
 
४४६८
 
नाहीं रिकामीक परी वाहे मनीं । तया चक्रपाणि साह्य होय ॥१॥
 
उद्वेग जीवासि पंढरीचें ध्यान । तया नारायण साह्य करी ॥ध्रु.॥
 
शरीरासि बळ नाहीं स्वता भाव । तया पंढरिराव साह्य करी ॥२॥
 
असो नसो बळ राहे पराधीन । तरी अनुमान करूं नका ॥३॥
 
तुका म्हणे येणें करोनि चिंतनीं । तया नारायण जवळीक ॥४॥
 
४४६९
 
दारिद्रानें विप्र पीडिला अपार । तया पोटीं पोर एक असे ॥१॥
 
बाहेरी मिष्टान्न मिळे एके दिशीं । घेऊनी छंदासि त्या चि बैसे ॥ध्रु.॥
 
क्षुधाकाळीं रडे देखिलें तें मागे । कांहीं केल्या नेघे दुजें कांहीं ॥२॥
 
सहज कौतुकें बोले बापमाये । देवापाशीं आहे मागशी तें ॥३॥
 
तेव्हां तुजलागीं स्मरे नारायणा । जीवींच्या जीवना पांडुरंगा ॥४॥
 
लागली हे क्षुधा जात असे प्राण । काय हें निर्वाण पाहातोसि ॥५॥
 
ब्रम्हांडनायक विश्वाचा पाळक । वरी तिन्ही लोक पोसितोसि ॥६॥
 
प्राण हा उत्कर्ष जाहला विव्हळ । तेव्हां तो कृपाळ धांव घाली ॥७॥
 
सांडूनि वैकुंठ धांव घाली तई । आळंगिला बाहीं कृपावंतें ॥८॥
 
तुका म्हणे दिला क्षीराचा सागर । राहे निरंतर तयापासीं ॥९॥
 
४४७०
 
अनाथाचा सखा ऐकिला प्रताप । होसि कृपावंत मजवरि ॥१॥
 
माझिया गा चित्ति करिं शिकवण । जेणें तुझे चरण जोडतील ॥ध्रु.॥
 
जोडोनियां कर येतों काकुलती । रकुमाईंच्या पति कृपावंता ॥२॥
 
हरुषें निर्भर करीं माझें मन । दाखवीं चरण पांडुरंगा ॥३॥
 
तुझे भेटीविण जन्म गेलां वांयां । भजन कराया शक्ति नाहीं ॥४॥
 
न घडे तुझी सेवा न घडे पूजन । जन्मोनि निष्कारण जाऊं पाहे ॥५॥
 
तुका म्हणे हरि करावें या काय । भजनासि साहए होई बापा ॥६॥
 
४४७१
 
हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसाराची ॥१॥
 
माझे पति बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें ॥ध्रु.॥
 
माझें दुःख जरी ऐकशील सईं । म्हातारा तो बाईं खोकतसे ॥२॥
 
खेळे सांजवरी बाहेरी तो राहे । वाट मी पाहें सेजेवरी ॥३॥
 
पूर्व पुण्य माझें नाहीं वा नीट । बहु होती कष्ट सांगो कांही ॥४॥
 
जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो ॥५॥
 
पूर्व सुकृताचा हा चि बाईं ठेवा । तुका म्हणे देवा काय बोल ॥६॥
 
४४७२
 
स्वामीच्या सामर्थ्या । चाले बोलिला पुरुषार्थ ॥१॥
 
पाठी देवाचें हें बळ । मग लाभे हातीं काळ ॥ध्रु.॥
 
देव ज्यासी साह्य । तेणें केलें सर्व होय ॥२॥
 
तुका म्हणे स्वामीसत्ता । मग नाहीं भय चित्ता ॥३॥
 
४४७३
 
नामांचा डांगोरा फिरवीं घरोघरीं । म्हणा हरीहरी सर्वभावें ॥१॥
 
नामें हरती कर्में वैकुंठींची पै विस्त । संनिध श्रीपति सदोदित ॥ध्रु.॥
 
नामाचा महिमा बहुतां कळला । नामें उद्धरिला अजामेळ ॥२॥
 
गजेंद्राची स्थिति पुराणीं बोलती । नामें चि श्रीपति पावलासे ॥३॥
 
तुका म्हणे घेतां मुक्ति आहे । नामें सर्व पाहें आकळिलें॥४॥
 
४४७४
 
यमाचे हे पाश नाटोपती कोणातें । आम्हां दिनानाथें रक्षियेलें ॥१॥
 
यम नेतां तुम्हां रक्षील हें कोण । तुम्हां धन्यधन्य कोण म्हणती ॥ध्रु.॥
 
संतसज्जनमेळा पवित्र संतकीर्ति । त्यांनीं उत्तम स्थिति सांगितली ॥२॥
 
तें चि धरोनि चित्ती तुका हित करी। यमासि पांपरी हाणे आतां ॥३॥
 
४४७५
 
देवासी पैं भांडों एकचत्ति करूनि । आम्हांसि सज्जनीं सांगितलें ॥१॥
 
आम्हां काय आतां देवें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो ॥ध्रु.॥
 
तो चि नांदो सदा हरि पैं वैकुंठीं । आम्हां देशवटी देवो सुखें ॥२॥
 
देवें अभिमान चित्तांत धरिला । तरी तो एकला राहो आतां ॥३॥
 
चित्ती धरोनि नाम असों सुखें येथें । हषॉ गाऊं गीत गोविंदाचें ॥४॥
 
तुका म्हणे सर्व देवाची नष्टाईं । आम्ही सुखें डुलतसों ॥५॥
 
४४७६
 
भरणी आली मुH पेठा । करा लाटा व्यापार ॥१॥
 
उधार घ्या रे उधार घ्या रे । अवघे या रे जातीचे ॥ध्रु.॥
 
येथें पंक्तिभेद नाहीं । मोठें कांहीं लहान ॥२॥
 
तुका म्हणे लाभ घ्यावा । मुद्दल भावा जतन ॥३॥
 
४४७७
 
ग्रासोग्रासीं भाव । तरी देहिं च जेवी देव ॥१॥
 
धरीं स्मरण तें सार । नाहीं दुरी तें अंतर ॥ध्रु.॥
 
भोगितां तूं भावें । देव जेऊं बैसे सवें ॥२॥
 
तुज पावो देवा । भावें अंतरींची सेवा ॥३॥
 
गुंतला साधनीं । देव नाहीं त्रिभुवनीं ॥४॥
 
तुका म्हणे हातीं । न धरितां गमाविती ॥५॥
 
४४७८
 
कामिनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इच्छीत चकोर चंद्र जैसा ॥१॥
 
तैसी हे आवडी विठ्ठलाचे पायीं । लागलिया नाहीं गर्भवास ॥ध्रु.॥
 
दुष्काळें पीडिल्या आवडे भोजन । आणिक जीवन तृषाक्रांता ॥२॥
 
कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोनि । आवडे कामिनी सर्वभावें ॥३॥
 
तुका म्हणे तैसी राहिली आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥४॥
 
४४७९
 
ॐ तत्सदिति सूत्राचें सार । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥१॥
 
हरिःॐ सहित उदत अनुदत । प्रचुरीश्वरासहित पांडुरंग ॥२॥
 
गोब्राम्हणहिता होऊनि निराळे । वेदाचें तें मूळ तुका म्हणे ॥३॥
 
४४८०
 
सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥१॥
 
उष्ण तान भूक एवढिये आकांतीं । ओसंगा लाविती काय म्हुण ॥ध्रु.॥
 
खांद्यावरि शूळ मरणाचिये वाटे । अन्याय ही मोठे केले साच ॥२॥
 
हातींचा हिरोनि घातला पोटासी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥३॥
 
ओंव्या प्रारंभ २३१ अभंग ३
 
४४८१
 
पांडुरंगा करूं प्रथम नमन । दुसरें चरणा संतांचिया ॥१॥
 
याच्या कृपादानें कथेचा विस्तार । बाबाजीसद्ग‍ुदास तुका ॥२॥
 
काय माझी वाणी मानेल संतांसी । रंजवूं चित्तासी आपुलिया ॥३॥
 
या मनासी लागो हरिनामाचा छंद । आवडी गोविंद गावयासी ॥४॥
 
सीण जाला मज संवसारसंभ्रमें । सीतळ या नामें जाली काया ॥५॥
 
या सुखा उपमा नाहीं द्यावयासी । आलें आकारासी निर्विकार ॥६॥
 
नित्य धांवे तेथें नामाचा गजर । घोष जयजयकार आइकतां ॥७॥
 
तांतडी ते काय हरिगुण गाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥८॥
 
मूळ नरकाचें राज्यमदेंमाते । अंतरे बहुत देव दुरी ॥९॥
 
दुरी अंतरला नामनिंदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥१०॥
 
हे वाट गोमटी वैकुंठासी जातां । रामकृष्णकथा दिंडी ध्वजा ॥११॥
 
जाणतयांनीं सांगितलें करा । अंतरासी वारा आडूनियां ॥१२॥
 
यांसी आहे ठावें परि अंध होती । विषयाची खंती वाटे जना ॥१३॥
 
नाहीं त्या सुटलीं द्रव्य लोभ माया । भस्म दंड छाया तरुवराची ॥१४॥
 
चत्ति ज्याचें पुत्रपत्नीबंधूवरी । सुटल हा परि कैसें जाणा ॥१५॥
 
जाणत नेणत करा हरिकथा । तराल सर्वथा भाक माझी ॥१६॥
 
माझी मज असे घडली प्रचित । नसेल पतित ऐसा कोणी ॥१७॥
 
कोणीं तरी कांहीं केलें आचरण । मज या कीर्तनेंविण नाहीं ॥१८॥
 
नाहीं भय भक्ता तराया पोटाचें । देवासी तयाचें करणें लागे ॥१९॥
 
लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । पीतांबर खडे वाट सांडी ॥२०॥
 
डिंकोनियां कां रे राहिले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥२१॥
 
जयानें तारिले पाषाण सागरीं । तो ध्या रे अंतरीं स्वामी माझा ॥२२॥
 
माझिया जीवाची केली सोडवण । ऐसा नारायण कृपाळु हा ॥२३॥
 
हा चि माझा नेम हा चि माझा धर्म । नित्य वाचे नाम विठोबाचें ॥२४॥
 
चेतवला अग्नि तापत्रयज्वाळ । तो करी शितळ रामनाम ॥२५॥
 
मना धीर करीं दृढ चिता धरीं । तारील श्रीहरि मायबाप ॥२६॥
 
बाप हा कृपाळु भक्ता भाविकांसी । घरीं होय दासी कामारी त्या ॥२७॥
 
त्याचा भार माथां चालवी आपुला । जिहीं त्या दिधला सर्व भाव ॥२८॥
 
भावेंविण त्याची प्राप्ति । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥२९॥
 
मात त्याची जया आवडे जीवासी । तया गर्भवासीं नाहीं येणें ॥३०॥
 
यावें गर्भवासीं तरी च विष्णुदासीं। उद्धार लोकांसी पूज्य होती ॥३१॥
 
होती आवडत जीवाचे ताइत । त्यां घडी अच्युत न विसंभे ॥३२॥
 
भेदाभेद नाहीं चिंता दुःख कांहीं । वैकुंठ त्या ठायीं सदा वसे ॥३३॥
 
वसे तेथें देव सदा सर्वकाळ । करिती निर्मळ नामघोष ॥३४॥
 
संपदा तयांची न सरे कल्पांतीं । मेळविला भक्ती देवलाभ ॥३५॥
 
लाभ तयां जाला संसारा येऊनी । भगवंत ॠणी भक्ती केला ॥३६॥
 
लागलेंसे पिसें काय मूढजनां । काय नारायणा विसरलीं ॥३७॥
 
विसरलीं तयां थोर जाली हाणी । पचविल्या खाणी चौर्‍यासी ॥३८॥
 
शिकविलें तरी नाहीं कोणा लाज । लागलीसे भाज धन गोड ॥३९॥
 
गोड एक आहे अविट गोविंद । आणीक तो छंद नासिवंत ॥४०॥
 
तळमळ त्याची कांहीं तरी करा । कां रे निदसुरा बुडावया ॥४१॥
 
या जनासी भय यमाचें नाहीं । सांडियेलीं तिहीं एकराज्यें ॥४२॥
 
जेणें अग्निमाजी घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता ॥४३॥
 
तान भूक जिहीं साहिले आघात । तया पाय हात काय नाहीं ॥४४॥
 
नाहीं ऐसा तिहीं केला संवसार । दुःखाचे डोंगर तोडावया ॥४५॥
 
याच जन्में घडे देवाचें भजन । आणीक हें ज्ञान नाहीं कोठें ॥४६॥
 
कोठें पुढें नाहीं घ्यावया विसांवा । फिरोनि या गांवा आल्याविण ॥४७॥
 
विनवितां दिवस बहुत लागती । म्हणउनि चित्ती देव धरा ॥४८॥
 
धरा पाय तुम्ही संतांचे जीवासी । वियोग तयांसी देवा नाहीं ॥४९॥
 
नाहीं चाड देवा आणीक सुखाची । आवडी नामाची त्याच्या तया ॥५०॥
 
त्याची च उच्छष्टि बोलतों उत्तरें । सांगितलें खरें व्यासादिकीं ॥५१॥
 
व्यासें सांगितलें भक्ति हे विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥५२॥
 
तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी क्त माता पिता ॥५३॥
 
तारुनियां खरे नेली एक्यासरें । निमित्ति उत्तरें रुसिया ॥५४॥
 
यासी वर्म ठावें भक्तां तरावया । जननी बाळ माया राख तान्हें ॥५५॥
 
तान्हेलें भुकेलें म्हणे वेळोवेळां । न मगतां लळा जाणोनियां ॥५६॥
 
जाणोनियां वर्म देठ लावियेला । द्रौपदीच्या बोलासवें धांवे ॥५७॥
 
धांवे सर्वता धेनु जैसी वत्सा । भक्तालागीं तैसा नारायण ॥५८॥
 
नारायण व्होवा हांव ज्याच्या जीवा । धन्य त्याच्या दैवा पार नाहीं ॥५९॥
 
पार नाहीं सुखा तें दिलें तयासी । अखंड वाचेसी रामनाम ॥६०॥
 
रामनाम दोनी उत्तम अक्षरें । भवानीशंकरें उपदेशिलीं ॥६१॥
 
उपदेश करी विश्वनाथ कानीं । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥६२॥
 
मरणाचे अंतीं राम म्हणे जरी । न लगे यमपुरी जावें तया ॥६३॥
 
तयासी उत्तम ठाव वैकुंठीं । वसे नाम चित्ती सर्वकाळ ॥६४॥
 
सर्वकाळ वसे वैष्णवांच्या घरीं । नसे क्षणभरी थिर कोठें ॥६५॥
 
कोठें नका पाहों करा हरिकथा । तेथें अवचिता सांपडेल ॥६६॥
 
सांपडे हा देव भाविकांचे हातीं । शाहाणे मरती तरी नाहीं ॥६७॥
 
नाहीं भलें भक्ती केलियावांचूनि। अहंता पापिणी नागवण ॥६८॥
 
नागवलों म्हणे देव मी आपणा । लाभ दिला जना ठकलों तो ॥६९॥
 
तो चि देव येर नव्हे ऐसें कांहीं । जनार्दन ठायीं चहूं खाणी ॥७०॥
 
खाणी भरूनियां राहिलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहीं ॥७१॥
 
ठाव नाहीं रिता कोणी देवाविण । ऐसी ते सज्जन संतवाणी ॥७२॥
 
वाणी बोलूनियां गेलीं एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां ठक ॥७३॥
 
ठका नाहीं अर्थ ठाउका वेदांचा । होऊनि भेदाचा दास ठेला ॥७४॥
 
दास ठेला पोट अर्थ दंभासाटीं । म्हणउनि तुटी देवासवें ॥७५॥
 
सवें देव द्विजातीही दुराविला । आणिकांचा आला कोण पाड ॥७६॥
 
पाड करूनियां नागविलीं फार । पंडित वेव्हार खळवादी ॥७७॥
 
वादका निंदका देवाचें दरुशन । नव्हे जाला पूर्ण षडकर्मा ॥७८॥
 
षडकर्मा हीन रामनाम कंठीं । तयासवें भेटी सवें देवा ॥७९॥
 
देवासी आवड भाविक जो भोळा । शुद्ध त्या चांडाळा करुनि मानी ॥८०॥
 
मानियेल्या नाहीं विश्वास या बोला । नाम घेतां मला युक्ति थोडी ॥८१॥
 
युक्त थोडी मज दुर्बळाची वाचा । प्रताप नामाचा बोलावया ॥८२॥
 
बोलतां पांगल्या श्रुति नेति नेति । खुंटलिया युक्ति पुढें त्यांच्या ॥८३॥
 
पुढें पार त्याचा न कळे चि जातां । पाउलें देखतां ब्रम्हादिकां ॥८४॥
 
काय भक्तीपिसें लागलें देवासी । इच्छा ज्याची जैसी तैसा होय ॥८५॥
 
होय हा सगुण निर्गुण आवडी । भक्तिप्रिय गोडी फेडावया ॥८६॥
 
या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुनि वांकुडें मुख तैसें ॥८७॥
 
तैसें याचकाचें समाधान दाता । होय हा राखता सत्वकाळीं ॥८८॥
 
सत्वकाळीं कामा न येती आयुधें । बळ हा संबंध सैन्यलोक ॥८९॥
 
सैन्यलोक तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥९०॥
 
कोपा मरण नाहीं शांत होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी सत्वगुणीं ॥९१॥
 
सत्वरजतमा आपण नासती । करितां हे भक्ति विठोबाची ॥९२॥
 
चित्त रंगलिया चैतन्य चि होय । तेथें उणें काय निजसुखा ॥९३॥
 
सुखाचा सागरु आहे विटेवरी । कृपादान करी तो चि एक ॥९४॥
 
एक चित्त धरूं विठोबाचे पायीं । तेथें उणें कांहीं एक आम्हां ॥९५॥
 
आम्हांसी विश्वास याचिया नामाचा । म्हणउनि वाचा घोष करूं ॥९६॥
 
करूं हरिकथा सुखाची समाधि । आणिकाची बुद्धी दुष्ट नास ॥९७॥
 
नासे संवसार लोकमोहो माया । शरण जा रे तया विठोबासी ॥९८॥
 
सिकविलें मज मूढा संतजनीं । दृढ या वचनीं राहिलोंसे ॥९९॥
 
राहिलोंसे दृढ विठोबाचे पायीं । तुका म्हणे कांहीं न लगे आंता ॥१००॥
 

गाईंन ओंविया पंढरिचा देव । आमुचा तो जीव पांडुरंग ॥१॥
 
रंगलें हें चत्ति माझें तया पायीं । म्हणउनि घेई हा चि लाहो ॥२॥
 
लाहो करीन मी हा चि संवसारीं । राम कृष्ण हरि नारायण ॥३॥
 
नारायण नाम घालितां तुकासी । न येती या रासी तपतीर्था ॥४॥
 
तीर्था रज माथां वंदिती संतांचे । जे गाती हरिचे गुणवाद ॥५॥
 
गुणवाद ज्याचे गातां पूज्य जाले । बडिवार बोले कोण त्यांचा ॥६॥
 
त्याचा नाहीं पार कळला वेदांसी । आणीक ही ॠषि विचारितां ॥७॥
 
विचारितां तैसा होय त्यांच्या भावें । निजसुख ठावें नाहीं कोणा ॥८॥
 
कोणा कवतुक न कळे हे माव । निजलिया जिवें करी धंदा ॥९॥
 
करुनि कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूनि वेगळा पाहातुसे ॥१०॥
 
सेवटीं आपण एकला चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥११॥
 
लावियेलें चाळा मीपणें हें जन । भोग-तया कोण भोगविशी ॥१२॥
 
विषयीं गुंतलीं विसरलीं तुज । कन्या पुत्र भाज धनलोभा ॥१३॥
 
लोभें गिळी फांसा आविसाच्या आशा । पडोनि मासा तळमळी ॥१४॥
 
तळमळ याची तरी शम होईंल । जरी हा विठ्ठल आठविती ॥१५॥
 
आठव हा तरी संतांच्या सांगातें । किंवा हें संचित जन्मांतरें ॥१६॥
 
जन्मांतरें तीन भोगितां कळती । केलें तें पावती करितां पुढें ॥१७॥
 
पुढें जाणोनियां करावें संचित । पुजावे अतीत देव द्विज ॥१८॥
 
जन्म तुटे ऐसें नव्हे तुम्हां जना । पुढिल्या पावना धर्म करा ॥१९॥
 
करा जप तप अनुष्ठान याग । संतीं हा मारग स्थापियेला ॥२०॥
 
लावियेलीं कर्में शुद्ध आचरणें । कोणा एका तेणें काळें पावे ॥२१॥
 
पावला सत्वर निष्काम उदार। जिंकिली अपार वासना हे ॥२२॥
 
वासनेचें मूळ छेदिल्या वांचून । तरलेंसें कोणी न म्हणावें ॥२३॥
 
न म्हणावें जाला पंडित वाचक । करूं मंत्रघोष अक्षरांचा ॥२४॥
 
चाळविलीं एकें ते चि आवडीनें । लोक दंभमानें देहसुखें ॥२५॥
 
सुख तरी च घडे भजनाचें सार । वाचे निरंतर रामनाम ॥२६॥
 
राम हा उच्चार तरी च बैसे वाचे । अनंता जन्माचें पुण्य होय ॥२७॥
 
पुण्य ऐसें काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयज्ञ ॥२८॥
 
यागयज्ञ तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंविण ॥२९॥
 
नामेंविण भवसिंधु पावे पार । अइसा विचार नाहीं दुजा ॥३०॥
 
जाणती हे क्तराज महामुनि । नाम सुखधणी अमृताची ॥३१॥
 
अमृताचें सार निजतत्व बीज । गुह्याचें तें गुज रामनाम ॥३२॥
 
नामें असंख्यात तारिले अपार । पुराणीं हें सार प्रसद्धि हे ॥३३॥
 
हें चि सुख आम्ही घेऊं सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥३४॥
 
कथाकाळीं लागे सकळा समाधि । तात्काळ हे बुद्धि दुष्ट नासे ॥३५॥
 
नासे लोभ मोहो आशा तृष्णा माया । गातां गुण तया विठोबाचे ॥३६॥
 
विठोबाचे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्ती न लगे कांहीं ॥३७॥
 
कांहीं कोणी नका सांगों हे उपाव । माझा मनीं भाव नाहीं दुजा ॥३८॥
 
जाणोनियां आम्ही दिला जीवभाव । दृढ याचे पाये धरियेले ॥३९॥
 
धरियेले आतां न सोडीं जीवेंसी । केला ये च विशीं निरधार ॥४०॥
 
निरधार आतां राहिलों ये नेटीं । संवसारतुटी करूनियां ॥४१॥
 
येणें अंगीकार केला पांडुरंगें । रंगविला रंगें आपुलिया ॥४२॥
 
आपुली पाखर घालुनियां वरि । आम्हांसी तो करी यत्न देव ॥४३॥
 
देव राखे तया आणिकांचें काय । करितां उपाय चाले तेथें ॥४४॥
 
तेथें नाहीं रिघ कळिकाळासी जातां । दास म्हणवितां विठोबाचे ॥४५॥
 
विठोबाचे आम्ही लाडिके डिंगर । कांपती असुर काळ धाकें ॥४६॥
 
धाक तिहीं लोकीं जयाचा दरारा । स्मरण हें करा त्याचें तुम्ही ॥४७॥
 
तुम्ही निदसुर नका राहूं कोणी । चुकावया खाणी गर्भवास ॥४८॥
 
गर्भवासदुःख यमाचें दंडणें । थोर होय शीण येतां जातां ॥४९॥
 
तान भूक पीडा जीतां ते आगात । मेल्या यमदूत जाच करिती ॥५०॥
 
जाच करिती हे म्हणसी कोणा आहे ठावें । नरकीं कौरवें बुडी दिली ॥५१॥
 
बुडी दिली कुंभपाकीं दुर्योधनें । दाविना लाजेनें मुख धर्मा ॥५२॥
 
धर्म हा कृपाळू आलासे जवळी । बैसला पाताळीं वरि नये ॥५३॥
 
न ये वरि कांहीं करितां उपाव । भोगवितो देव त्याचे त्यासी ॥५४॥
 
त्यांसी अभिमान गर्व या देहाचा । नुच्चारिती वाचा नारायण ॥५५॥
 
नारायण विसरलीं संवसारीं । तया अघोरीं वास सत्य ॥५६॥
 
सत्य मानूनियां संतांच्या वचना । जा रे नारायणा शरण तुम्ही ॥५७॥
 
तुम्ही नका मानूं कोणी विसवास । पुत्र पत्नी आस धन वित्त ॥५८॥
 
धन वित्त लोभ माया मोहपाश । मांडियले फासे यमदूतीं ॥५९॥
 
दूतीं याच्या मुखा केलेंसे कुडण । वाचे नारायण येऊं नेदी ॥६०॥
 
नेदी शुद्धबुद्धि आतळों चित्तीसी । नाना कर्म त्यासी दुरावती ॥६१॥
 
दुराविलीं एकें जाणतीं च फार । निंदा अहंकार वादभेद ॥६२॥
 
वाद भेद निंदा हे फंद काळाचें । गोवितील वाचे रिकामिकें ॥६३॥
 
रिकामिक देवा होय नव्हे मना । चिंतेचिये घाणा जुंपिजेसी ॥६४॥
 
सेवटीं हे गळा लावुनियां दोरी । सांभाळ ये करी वासनेचा ॥६५॥
 
वासनेचा संग होय अंतकाळीं । तरी तपोबळी जन्म धरी ॥६६॥
 
धरूनियां देव राहतील चित्ती । आधींचिया गती आठवाया ॥६७॥
 
आठवावा देव मरणाचे काळीं । म्हणउनि बळी जीव दिले ॥६८॥
 
दिले टाकूनियां भोग ॠषेश्वरीं । खाती वनांतरीं कंदमूळें ॥६९॥
 
मुळें सुखाचिया देव अंतरला । अल्पासाटीं नेला अधोगती ॥७०॥
 
गति हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे धरा पाव विठोबाचे ॥७१॥
 
विठोबाचे पायीं राहिलिया भावें । न लगे कोठें जावें वनांतरा ॥७२॥
 
तरती दुबळीं विठोबाच्या नांवें। संचित ज्या सवें नाहीं शुद्ध ॥७३॥
 
शुद्ध तरी याचे काय तें नवल । म्हणतां विठ्ठल वेळोवेळां ॥७४॥
 
वेळा कांहीं नाहीं कवणाचे हातीं । न कळे हे गति भविष्याची ॥७५॥
 
भविष्य न सुटे भोगिल्यावांचूनि । संचित जाणोनि शुद्ध करा ॥७६॥
 
करावे सायास आपुल्या हिताचे । येथें आलियाचे मनुष्यपण ॥७७॥
 
मनुष्यपण तरी साधी नारायण । नाहीं तरी हीन पशुहूनी ॥७८॥
 
पशु पाप पुण्य काय ते जाणती । मनुष्या या गति ठाउकिया ॥७९॥
 
ठाउकें हें असे पाप पुण्य लोका । देखती ते एकां भोगितिया ॥८०॥
 
भोगतील एक दुःख संवसारीं । काय सांगों परी वेगळाल्या ॥८१॥
 
ल्यावें खावें बरें असावें सदैव । हे चि करी हांव संवसारीं ॥८२॥
 
संवसारें जन गिळिले सकळ । भोगवितो फळ गर्भवासा ॥८३॥
 
वासनेचें मूळ छेदिल्यावांचून । नव्हे या खंडण गर्भवासा ॥८४॥
 
सायास केलियावांचुनि तें कांहीं । भोगावरी पाहीं घालूं नये ॥८५॥
 
नये बळें धड घालूं कांट्यावरि । जाये जीवें धरी सर्प हातीं ॥८६॥
 
हातीं आहे हित करील तयासी । म्हणउनि ॠषीं सांगितलें ॥८७॥
 
सांगती या लोकां फजित करूनि । आपण जे कोणी तरले ते ॥८८॥
 
तेणें वाळवंटीं उभारिले कर । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥८९॥
 
गंगाचरणीं करी पातकांची धुनी । पाउलें तीं मनीं चिंतिलिया ॥९०॥
 
चिंतनें जयाच्या तारिले पाषाण । उद्धरी चरण लावूनियां ॥९१॥
 
लावूनियां टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥९२॥
 
संतसंगें कथा करावें कीर्तन । सुखाचें साधन रामराम ॥९३॥
 
मग कोठें देव जाऊं न सके दुरी । बैसोनि भीतरी राहे कंठीं ॥९४॥
 
राहे व्यापुनियां सकळ शरीर । आपुला विसर पडों नेदी ॥९५॥
 
नेदी दुःख देखों आपुलिया दासा । वारी गर्भवासा यमदूता ॥९६॥
 
तान भूक त्यासी वाहों नेदी चिंता । दुश्चिंत हे घेतां नाम होती ॥९७॥
 
होती जीव त्यांचे सकळ ही जंत । परि ते अंकित संचिताचे ॥९८॥
 
चेवले जे कोणी देहअभिमानें । त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥९९॥
 
कृपाळू हा देव अनाथा कोंवसा । आम्ही त्याच्या आशा लागलोंसों ॥१००॥
 
लावियेले कासे येणें पांडुरंगें । तुका म्हणे संगें संतांचिया ॥१०१॥
 
४४८३
 
विचार करिती बैसोनि गौळणी । ज्या कृष्णकामिनी कामातुरा ॥१॥
 
एकांत एकल्या एका च सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी त्यांला ॥२॥
 
तर्कवितर्किणी दुराविल्या दुरी । मौन त्या परिचारी आरंभिलें ॥३॥
 
कुशळा कवित्या कथित्या लोभिका । त्या ही येथें नका आम्हांपाशीं ॥४॥
 
बोलक्या वाचाळा कृष्णरता नाहीं । यां चोरोनि तींहीं खेट केली ॥५॥
 
भेऊनियां जना एकी सवा जाल्या । वाती विझविल्या दाटोबळें ॥६॥
 
कृष्णसुख नाहीं कळलें मानसीं । निंदिती त्या त्यासी कृष्णरता ॥७॥
 
तो नये जवळी देखोनि कोल्हाळ । म्हणउनि समेळ मेळविला ॥८॥
 
अंतरीं कोमळा बाहेरी निर्मळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्णध्यानीं ॥९॥
 
हरिरूपीं दृष्टि कानीं त्या च गोष्टी । आळंगिती कंठीं एका एकी ॥१०॥
 
न साहे वियोग करिती रोदना । भ्रमष्टि भावना देहाचिया ॥११॥
 
विसरल्या मागें गृह सुत पती । अवस्था याचिती गोविंदाची ॥१२॥
 
अवस्था लागोनि निवळ चि ठेल्या । एका एकी जाल्या कृष्णरूपा ॥१३॥
 
कृष्णा म्हणोनियां देती आलिंगन । विरहताप तेणें निवारेना ॥१४॥
 
ताप कोण वारी गोविंदावांचूनि । साच तो नयनीं न देखतां ॥१५॥
 
न देखतां त्यांचा प्राण रिघों पाहे । आजि कामास ये उसिर केला ॥१६॥
 
रित्या ज्ञानगोष्टी तयां नावडती । आळिंगण प्रीती कृष्णाचिया ॥१७॥
 
मागें कांहीं आम्ही चुकलों त्याची सेवा । असेल या देवा राग आला ॥१८॥
 
आठविती मागें पापपुण्यदोष । परिहार एकीस एक देती ॥१९॥
 
अनुतापें जाल्या संतप्त त्या बाळा । टाकुनि विव्हळा धरणी अंग ॥२०॥
 
जाणोनि चरित्र जवळी च होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥२१॥
 
होउनी प्रगट दाखविलें रूप । तापत्रय ताप निवविले ॥२२॥
 
निवालेया देखोनि कृष्णाचें श्रीमुख । शोक मोह दुःख दुरावला ॥२३॥
 
साच भाव त्यांचा आणुनियां मना । आळंगितो राणा वैकुंठींचा ॥२४॥
 
हरिअंगसंगें हरिरूप जाल्या । बोलों विसरल्या तया सुखा ॥२५॥
 
व्यभिचारभावें भोगिलें अनंता । वर्तोनि असतां घराचारी ॥२६॥
 
सकळा चोरोनि हरि जयां चित्ती । धन्य त्या नांदती तयामध्यें ॥२७॥
 
उणें पुरें त्यांचें पडों नेंदी कांहीं । राखे सर्वां ठायीं देव तयां ॥२८॥
 
न कळे लाघव ब्रम्हादिकां भाव । भक्तिभावें देव केला तैसा ॥२९॥
 
तुका म्हणे त्यांचा धन्य व्यभिचार । साधिलें अपार निजसुख ॥३०॥
 
बाळक्रीडा प्रारंभ अभंग - १००
 
४४८४
 
देवा आदिदेवा जगत्रया जीवा । परियेसीं केशवा विनंती माझी ॥१॥
 
माझी वाणी तुझे वर्णी तुझे वर्णी गुण नाम । ऐसी देई प्रेम कांहीं कळा ॥२॥
 
कळा तुजपाशीं आमचें जीवन । उचित करून देई आम्हां ॥३॥
 
आम्हां शरणागतां तुझा चि आधार । तूं तंव सागर कृपासिंधु ॥४॥
 
सिंधु पायावाट होय तुझ्या नामें । जाळीं महाकर्में दुस्तरें तीं ॥५॥
 
तीं फळें उत्तमें तुझा निजध्यास । नाहीं गर्भवास सेविलिया ॥६॥
 
सेविंलिया राम कृष्ण नारायण । नाहीं त्या बंधन संसाराचें ॥७॥
 
संसार तें काय तृणवतमय । अग्नि त्यासी खाय क्षणमात्रें ॥८॥
 
क्षणमात्रें जाळी दोषांचिया रासी । निंद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥९॥
 
करीं ब्रिदें साच आपलीं आपण । पतितपावन दिनानाथ ॥१०॥
 
नाथ अनाथाचा पति गोपिकांचा । पुरवी चित्तीचा मनोरथ ॥११॥
 
चित्ती जें धरावें तुका म्हणे दासीं । पुरविता होसी मनोरथ ॥१२॥
 
४४८५
 
मनोरथ जैसे गोकुळींच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥१॥
 
रिण फेडावया अवतार केला । अविनाश आला आकारासी ॥२॥
 
सीण जाला वसुदेवदेवकीस । वधी बाळें कंस दुराचारी ॥३॥
 
दुराचारियासी नाहीं भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥४॥
 
पुण्यकाळ त्याचा राहिलासे उभा । देवकीच्या गर्भा देव आले ॥५॥
 
गर्भासी तयांच्य आला नारायण । तुटलें बंधन आपेंआप ॥६॥
 
आपेंआप बेड्या तुटल्या शंकळा । बंदाच्या आगळा किलिया कोंडे ॥७॥
 
कोंडमार केला होता बहु दिस । सोडवी निमिष्य नलगतां ॥८॥
 
न कळे तो त्यासी सांगितला भाव । आपणासी ठाव नंदाघरीं ॥९॥
 
नंदाघरीं जातां येतां वसुदेवा । नाहीं जाला गोवा सवें देव ॥१०॥
 
सवें देव तया आड नये कांहीं । तुका म्हणे नाहीं भय चिंता ॥११॥
 
४४८६
 
चिंता ते पळाली गोकुळाबाहेरी । प्रवेश भीतरी केला देवें ॥१॥
 
देव आला घरा नंदाचिया गांवा । धन्य त्याच्या दैवा दैव आलें ॥२॥
 
आलें अविनाश धरूनि आकार । दैत्याचा संहार करावया ॥३॥
 
करावया क्तजनाचें पालण । आले रामकृष्ण गोकुळासी ॥४॥
 
गोकुळीं आनंद प्रगटलें सुख । निर्भर हे लोक घरोघरीं ॥५॥
 
घरोघरीं जाला लक्ष्मीचा वास । दैन्यदाळिद्रास त्रास आला ॥६॥
 
आला नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥७॥
 
लोकां गोकुळींच्या जालें ब्रम्हज्ञान । केलियावांचून जपतपें ॥८॥
 
जपतपें काय करावीं साधनें । जंवें नारायणें कृपा केली ॥९॥
 
केलीं नारायणें आपुलीं अंकित । तो चि त्यांचें हित सर्व जाणे ॥१०॥
 
सर्व जाणे एक विष्णु साच खरा । आणीक दुसरा नाहींनाहीं ॥११॥
 
नाहीं भक्ता दुजें तिहीं त्रिभुवनीं । एका चक्रपाणीवांचूनियां ॥१२॥
 
याच्या सुखसंगें घेती गर्भवास । तुका म्हणे आस त्यजूनियां ॥१३॥
 
४४८७
 
यांच्या पूर्वपुण्या कोण लेखा करी । जिंहीं तो मुरारी खेळविला ॥१॥
 
खेळविला जिंहीं अंतर्बाह्यसुखें । मेळवूनि मुखें चुंबन दिलें ॥२॥
 
दिलें त्यांसी सुख अंतरीचें देवें । जिंहीं एका भावें जाणितला ॥३॥
 
जाणितला तिहीं कामातुर नारी । कृष्णभोगावरी चित्त ज्यांचें ॥४॥
 
ज्यांचें कृष्णीं तन मन जालें रत । गृह पति सुत विसरल्या ॥५॥
 
विष तयां जालें धन मान जन । वसविती वन एकांतीं त्या ॥६॥
 
एकांतीं त्या जाती हरीसी घेउनि । भोगइच्छाधणी फेडावया ॥७॥
 
वयाच्या संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरींचा देणें इच्छाभोग ॥८॥
 
भोग त्याग नाहीं दोन्ही जयापासीं । तुका म्हणे जैसी स्पटिकशिळा ॥९॥
 
४४८८
 
शिळा स्फटिकाची न पालटे भेदें । दाउनियां छंदे जैसी तैसी ॥१॥
 
जैसा केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भक्तिभावें ॥२॥
 
फेडावया आला अवघियांची धणी । गोपाळ गौळणी मायबापा ॥३॥
 
मायबापा सोडविलें बंदीहुनि । चाणूर मर्दुनी कंसादिक ॥४॥
 
दिक नाहीं देणें अरिमित्रा एक । पूतना कंटक मुक्त केली ॥५॥
 
मुक्त केला मामा कंस महादोषी । बाळहत्या रासी पातकांच्या ॥६॥
 
पाप कोठें राहे हरी आठवितां । भक्ती द्वेषें चिंता जैसा तैसा ॥७॥
 
साक्षी तयापाशीं पूर्वीलकर्माच्या । बांधला सेवेच्या रुणी देव ॥८॥
 
देव भोळा धांवे भक्ता पाठोवाठी । उच्चारितां कंठीं मागेंमागें ॥९॥
 
मानाचा कंटाळा तुका म्हणे त्यासी । धांवे तो घरासी भाविकांच्या ॥१०॥
 
४४८९
 
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । बांधवी तो हातीं गौळणीच्या ॥१॥
 
गौळणिया गळा बांधिती धारणीं । पायां चक्रपाणी लागे तया ॥२॥
 
तयाघरीं रिघे चोरावया लोणी । रितें पाळतूनि शिरे माजी ॥३॥
 
माजी शिरोनियां नवनीत खाये । कवाड तें आहे जैसें तैसें ॥४॥
 
जैसा तैसा आहे अंतर्बाह्यात्कारीं । म्हणउनि चोरी नसंपडे ॥५॥
 
नसंपडे तयां करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥६॥
 
वर्म जाणती त्या एकल्या एकटा । बैसतील वाटा निरोधूनि ॥७॥
 
निवांत राहिल्या निःसंग होऊनि । निश्चळि ज्या ध्यानीं कृष्णध्यान ॥८॥
 
न ये क्षणभरी योगियांचे ध्यानीं । धरिती गौळणी भाविका त्या ॥९॥
 
भाविका तयांसी येतो काकुलती । शाहाण्या मरती नसंपडे ॥१०॥
 
नलगे वेचावी टोळी धनानांवें । तुका म्हणें भावें चाड एका ॥११॥
 
४४९०
 
चाड अनन्याची धरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥१॥
 
रंक होती राजे यमाचिये घरीं । आचरणें बरी नाहीं म्हणवोनि ॥२॥
 
नसंपडे इंद्रचंद्रब्रम्हादिकां । अभिमानें एका तळिमात्रें ॥३॥
 
तळिमात्र जरी होय अभिमान । मेरु तो समान भार देवा ॥४॥
 
भार पृथिवीचा वाहिला सकळ । जड होती खळ दुष्ट लोक ॥५॥
 
दुष्ट अक्त जे निष्ठ‍ मानसीं । केली हे तयांसी यमपुरी ॥६॥
 
यमदूत त्यांसी करिती यातना । नाहीं नारायणा भजिजेलें ॥७॥
 
जे नाहीं भजले एका भावें हरी । तयां दंड करी यमधर्म ॥८॥
 
यमधर्म म्हणे तयां दोषियांसी । कां रे केशवासी चुकलेती ॥९॥
 
चुकलेती कथा पुराणश्रवण । होते तुम्हां कान डोळे मुख ॥१०॥
 
कान डोळे मुख संतांची संगति । न धरा च चित्ती सांगितलें ॥११॥
 
सांगितलें संतीं तुम्हां उगवूनि । गर्भाद येऊनि यमदंड ॥१२॥
 
दंडूं आम्हीं रागें म्हणे यमधर्म । देवा होय श्रम दुर्जनाचा ॥१३॥
 
दुर्जनाचा याणें करूनि संहार । पूर्णअवतार रामकृष्ण ॥१४॥
 
रामकृष्णनामें रंगले जे नर । तुका म्हणे घर वैकुंठी त्यां ॥१५॥
 
४४९१
 
वैकुंठीच्या लोकां दुर्लभ हरिजन । तया नारायण समागमें ॥१॥
 
समागम त्यांचा धरिला अनंतें । जिहीं चत्तिवत्ति समर्पिलें ॥२॥
 
समर्था तीं गाती हरीचे पवाडे । येर ते बापुडे रावराणे ॥३॥
 
रामकृष्णें केलें कौतुक गोकुळीं । गोपाळांचे मेळीं गाईं चारी ॥४॥
 
गाईं चारी मोहोरी पांवा वाहे पाठीं । धन्य जाळी काठी कांबळीचें ॥५॥
 
काय गौळियांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या म्हैसी गाईं पशु ॥६॥
 
सुख तें अमुप लुटिलें सकळीं । गोपिका गोपाळीं धणीवरि ॥७॥
 
धणीवरि त्यांसी सांगितली मात । जयाचें जें आर्त तयापरी ॥८॥
 
परी याचि तुम्ही आइका नवळ । दुर्गम जो खोल साधनासि ॥९॥
 
शिक लावूनियां घालिती बाहेरी । पाहाती भीतरी सवें चि तो ॥१०॥
 
तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । शिव्या देतां सुखें हासतुसे ॥११॥
 
हांसतसे शिव्या देतां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानीं न बोले तो ॥१२॥
 
तो जेंजें करिल तें दिसे उत्तम । तुका म्हणे वर्म दावी सोपें ॥१३॥
 
४४९२
 
दावी वर्म सोपें भाविकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां पाले माळा ॥१॥
 
मान देती आधीं मागतील डाव । देवा तें गौरव माने सुख ॥२॥
 
मानती ते मंत्र हमामा हुंबरी । सिंतोडिती वरि स्नान तेणें ॥३॥
 
वस्त्रें घोंगडिया घालुनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥४॥
 
तिंहीं लोकांसी जो दुर्लभ चिंतना । तो धांवे गोधना वळतियां ॥५॥
 
यांच्या वचनाचीं पुष्पें वाहे शिरीं । नैवेद्य त्यांकरीं कवळ मागे ॥६॥
 
त्यांचिये मुखींचें हिरोनियां घ्यावें । उच्छष्टि तें खावें धणीवरी ॥७॥
 
वरी माथां गुंफे मोरपिसांवेटी । नाचे टाळी पिटी त्यांच्या छंदें ॥८॥
 
छंदें नाचतील जयासवें हरी । देहभाव वरी विसरलीं ॥९॥
 
विसरली वरी देहाची भावना । ते चि नारायणा सर्वपूजा ॥१०॥
 
पूजा भाविकांची न कळतां घ्यावी । न मागतां दावी निज ठाव ॥११॥
 
ठाव पावावया हिंडे मागें मागें । तुका म्हणे संगें भक्तांचिया ॥१२॥
 
४४९३
 
भक्तजनां दिलें निजसुख देवें । गोपिका त्या भावें आळंगिल्या ॥१॥
 
आळंगिल्या गोपी गुणवंता नारी । त्यांच्या जन्मांतरीं हरि ॠणी ॥२॥
 
रुसलिया त्यांचें करी समाधान । करविता आण क्रिया करी ॥३॥
 
क्रिया करी तुम्हां न वजे पासुनि । अवघियाजणी गोपिकांसी ॥४॥
 
गोपिकांसी म्हणे वैकुंठींचा पति । तुम्हीं माझ्या चित्ती सर्वभावें ॥५॥
 
भाव जैसा माझ्याठायीं तुम्ही धरा । तैसा चि मी खरा तुम्हांलागीं ॥६॥
 
तुम्हां कळों द्या हा माझा साच भाव । तुमचा चि जीव तुम्हां ग्वाही ॥७॥
 
ग्वाही तुम्हां आम्हां असे नारायण । आपली च आण वाहातसे ॥८॥
 
सत्य बोले देव भक्तिभाव जैसा । अनुभवें रसा आणूनियां ॥९॥
 
यांसी बुझावितो वेगळाल्या भावें । एकीचें हें ठावें नाहीं एकी ॥१०॥
 
एकी क्रिया नाहीं आवघियांचा भाव । पृथक हा देव घेतो तैसें ॥११॥
 
तैसें कळों नेदी जो मी कोठें नाहीं । अवघियांचे ठायीं जैसा तैसा ॥१२॥
 
जैसा मनोरथ जये चित्ती काम । तैसा मेघशाम पुरवितो ॥१३॥
 
पुरविले मनोरथ गोपिकांचे । आणीक लोकांचे गोकुळींच्या ॥१४॥
 
गोकुळींच्या लोकां लावियेला छंद । बैसला गोविंद त्याचा चित्ती ॥१५॥
 
चित्ते ही चोरूनि घेतलीं सकळा । आवडी गोपाळांवरी तयां ॥१६॥
 
आवडे तयांसी वैकुंठनायक । गेलीं सकळिक विसरोनि ॥१७॥
 
निंदा स्तुती कोणी न करी कोणाची । नाहीं या देहाची शुद्धि कोणा ॥१८॥
 
कोणासी नाठवे कन्या पुत्र माया । देव म्हणुनि तया चुंबन देती ॥१९॥
 
देती या टाकून भ्रतारांसी घरीं । लाज ते अंतरीं आथी च ना ॥२०॥
 
नाहीं कोणा धाक कोणासी कोणाचा । तुका म्हणे वाचा काया मनें ॥२१॥
 
४४९४
 
मनें हरिरूपीं गुंतल्या वासना । उदास या सुना गौळियांच्या ॥१॥
 
यांच्या भ्रतारांचीं धरूनियां रूपें । त्यांच्या घरीं त्यांपें भोग करी ॥२॥
 
करी कवतुक त्याचे तयापरी । एकां दिसे हरि एकां लेंक ॥३॥
 
एक भाव नाहीं सकळांच्या चित्ती । म्हणऊनि प्रीति तैसें रूप ॥४॥
 
रूप याचें आहे अवघें चि एक । परि कवतुक दाखविलें ॥५॥
 
लेंकरूं न कळे स्थूल कीं लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥६॥
 
कवतुक केलें सोंग बहुरूप । तुका म्हणे बाप जगाचा हा ॥७॥
 
४४९५
 
जगाचा हा बाप दाखविलें माये । माती खातां जाये मारावया ॥१॥
 
मारावया तिणें उगारिली काठी । भुवनें त्या पोटीं चौदा देखे ॥२॥
 
देखे भयानक झांकियेले डोळे । मागुता तो खेळे तयेपुढे ॥३॥
 
पुढें रिघोनियां घाली गळां कव । कळों नेदी माव मायावंता ॥४॥
 
मायावंत विश्वरूप काय जाणे । माझें माझें म्हणे बाळ देवा ॥५॥
 
बाळपणीं रीठा रगडिला दाढे । मारियेले गाढे कागबग ॥६॥
 
गळां बांधऊनि उखळासी दावें । उन्मळी त्या भावें विमळार्जुन ॥७॥
 
न कळे जुनाट जगाचा जीवन । घातलें मोहन गौळियांसी ॥८॥
 
सिंकीं उतरूनि खाय नवनीत । न कळे बहुत होय तरी ॥९॥
 
तरीं दुधडेरे भरले रांजण । खाय ते भरून दावी दुणी ॥१०॥
 
दुणी जालें त्याचा मानिती संतोष । दुभत्याची आस धरूनियां ॥११॥
 
आशाबद्धा देव असोनि जवळी । नेणती ते काळीं स्वार्थामुळें ॥१२॥
 
मुळें याच देव न कळे तयांसी । चत्ति आशापाशीं गोवियेलें ॥१३॥
 
लेंकरूं आमचें म्हणे दसवंती । नंदाचिये चित्ती तो चि भाव ॥१४॥
 
भाव जाणावया चरित्र दाखवी। घुसळितां रवी डेरियांत ॥१५॥
 
डेरियांत लोणी खादलें रिघोनि । पाहे तों जननी हातीं लागे ॥१६॥
 
हातीं धरूनियां काढिला बाहेरी। देखोनियां करी चोज त्यासी ॥१७॥
 
सिकवी विचार नेणे त्याची गती । होता कोणे रीती डेरियांत ॥१८॥
 
यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों नेदी माव देव त्यांसी ॥१९॥
 
त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस । देर आपणास कळों नेदी ॥२०॥
 
नेदी राहों भाव लोभिकांचे चित्ती । जाणतां चि होती अंधळीं तीं ॥२१॥
 
अंधळीं तीं तुका म्हणे संवसारीं । जिहीं नाहीं हरि ओळखिला ॥२२॥
 
४४९६
 
ओळखी तयांसी होय एका भावें । दुसरिया देवें न पविजे ॥१॥
 
न पविजे कदा उन्मत्त जालिया । डंबु तो चि वांयां नागवण ॥२॥
 
वनवास देवाकारणें एकांत । करावीं हीं व्रततपें याग ॥३॥
 
व्रत याग यांसी फळलीं बहुतें । होतीं या संचितें गौळियांची ॥४॥
 
यांसी देवें तारियेलें न कळतां । मागील अनंता ठावें होतें ॥५॥
 
होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां रीण गौळियांचें ॥६॥
 
गौळियांचें सुख दुर्लभ आणिकां । नाहीं ब्रम्हादिकां तुका म्हणे ॥७॥
 
४४९७
 
नेणतियांसाटीं नेणता लाहान । थिंकोनि भोजन मागे माये ॥१॥
 
माया दोनी यास बाप नारायणा । सारखी भावना तयांवरी ॥२॥
 
तयांवरी त्याचा समचित्त भाव । देवकीवसुदेव नंद दोघे ॥३॥
 
घेउनियां एके ठायीं अवतार । एकीं केला थोर वाढवूनि ॥४॥
 
उणा पुरा यासी नाहीं कोणी ठाव । सारिखा चि देव अवघियांसी ॥५॥
 
यासी दोनी ठाव सारिखे अनंता । आधील मागुता वाढला तो ॥६॥
 
वाढला तो सेवाभक्तिचिया गुणें । उपचारमिष्टान्नें करूनियां ॥७॥
 
करोनियां सायास मेळविलें धन । तें ही कृष्णार्पण केलें तीहीं ॥८॥
 
कृष्णासी सकळ गाईं घोडे म्हैसी । समर्पिल्या दासी जीवें भाव ॥९॥
 
जीवें भावें त्याची करितील सेवा । न विसंबती नांवा क्षणभरी ॥१०॥
 
क्षणभरी होतां वेगळा तयांस । होती कासावीस प्राण त्यांचे ॥११॥
 
त्यांचे ध्यानीं मनीं सर्वभावें हरि । देह काम करी चत्ति त्यापें ॥१२॥
 
त्याचें चि चिंतन कृष्ण कोठें गेला । कृष्ण हा जेविला नाहीं कृष्ण ॥१३॥
 
कृष्ण आला घरा कृष्ण गेला दारा । कृष्ण हा सोयरा भेटों कृष्णा ॥१४॥
 
कृष्ण गातां ओंव्या दळणीं कांडणीं । कृष्ण हा भोजनीं पाचारिती ॥१५॥
 
कृष्ण तयां ध्यानीं आसनीं शयनीं । कृष्ण देखे स्वपनीं कृष्णरूप ॥१६॥
 
कृष्ण त्यांस दिसे आभास दुश्चितां । धन्य मातापिता तुका म्हणे ॥१७॥
 
४४९८
 
कृष्ण हा परिचारी कृष्ण हा वेव्हारी । कृष्ण घ्या वो नारी आणिकी म्हणे ॥१॥
 
म्हणे कृष्णाविण कैसें तुम्हां गमे । वळि हा करमे वांयांविण ॥२॥
 
वांयांविण तुम्हीं पिटीत्या चाकटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥३॥
 
क्षणभरी याच्या सुखाचा सोहळा । पहा एकवेळा घेऊनियां ॥४॥
 
याचें सुख तुम्हां कळलियावरि । मग दारोदारीं न फिराल ॥५॥
 
लटिकें हें तुम्हां वाटेल खेळणें । एका कृष्णाविणें आवघें चि ॥६॥
 
अवघ्यांचा तुम्हीं टाकाल सांगात । घेऊनि अनंत जाल राना ॥७॥
 
नावडे तुम्हांस आणीक बोलिलें । मग हें लागलें हरिध्यान ॥८॥
 
न करा हा मग या जीवा वेगळा । टोंकवाल बाळा आणिका ही ॥९॥
 
आणिका ही तुम्हा येती काकुलती । जवळी इच्छिती क्षण बैसों ॥१०॥
 
बैसों चला पाहों गोपाळाचें मुख। एकी एक सुख सांगतील ॥११॥
 
सांगे जंव ऐसी मात दसवंती । तंव धरिती चित्ती बाळा ॥१२॥
 
बाळा एकी घरा घेउनियां जाती । नाहीं त्या परती तुका म्हणे ॥१३॥

४४९९
 
तुका म्हणे पुन्हा न येती मागुत्या । कृष्णासीं खेळतां दिवस गमे ॥१॥
 
दिवस राती कांहीं नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्णाचिया ॥२॥
 
याच्या मुखें नये डोळयासी वीट । राहिले हे नीट ताटस्थ चि ॥३॥
 
ताटस्थ राहिलें सकळ शरीर । इंद्रियें व्यापार विसरलीं ॥४॥
 
विसरल्या तान भुक घर दार । नाहीं हा विचार आहों कोठें ॥५॥
 
कोठें असों कोण जाला वेळ काळ । नाठवे सकळ विसरल्या ॥६॥
 
विसरल्या आम्हीं कोणीये जातीच्या । वर्णा ही चहूंच्या एक जाल्या ॥७॥
 
एक जाल्या तेव्हां कृष्णाचिया सुखें । निःशंकें भातुकें खेळतील ॥८॥
 
खेळता भातुकें कृष्णाच्या सहित । नाहीं आशंकित चत्ति त्यांचें ॥९॥
 
चित्ती तो गोविंद लटिकें दळण । करिती हें जन करी तैसें ॥१०॥
 
जन करी तैसा खेळतील खेळ । अवघा गोपाळ करूनियां ॥११॥
 
करिती आपला आवघा गोविंद । जना साच फंद लटिका त्या ॥१२॥
 
त्याणीं केला हरि सासुरें माहेर । बंधु हे कुमर दीर भावें ॥१३॥
 
भावना राहिली एकाचिये ठायीं । तुका म्हणे पायीं गोविंदाचे ॥१४॥
 
४५००
 
गोविंद भ्रतार गोविंद मुळहारी । नामें भेद परि एक चि तो ॥१॥
 
एकाचीं च नामें ठेवियेलीं दोनी । कल्पितील मनीं यावें जावें ॥२॥
 
जावें यावें तिहीं घरऴिचया घरीं । तेथिची सिदोरी तेथें न्यावी ॥३॥
 
विचारितां दिसे येणें जाणें खोटें । दाविती गोमटें लोका ऐसें ॥४॥
 
लोक करूनियां साच वर्तताती । तैशा त्या खेळती लटिक्याची ॥५॥
 
लटिकीं करिती मंगळदायकें । लटिकीं च एकें एकां व्याही ॥६॥
 
व्याही भाईं हरि सोयरा जावायी । अवघियांच्या ठायीं केला एक ॥७॥
 
एकासि च पावे जें कांहीं करिती । उपचार संपत्ति नाना भोग ॥८॥
 
भोग देती सर्व एका नारायणा । लटिक्या भावना व्याही भाईं ॥९॥
 
लटिका च त्यांणीं केला संवसार । जाणती साचार वेगळा त्या ॥१०॥
 
त्यांणीं मृत्तिकेचें करूनि अवघें । खेळतील दोघें पुरुषनारी ॥११॥
 
पुरुषनारी त्यांणीं ठेवियेलीं नावें । कवतुकभावें विचरती ॥१२॥
 
विचरती जैसे साच भावें लोक । तैसें नाहीं सुख खेळतीया ॥१३॥
 
यांणीं जाणितलें आपआपणया । लटिकें हें वांयां खेळतों तें ॥१४॥
 
खेळतों ते आम्हीं नव्हों नारीनर । म्हणोनि विकार नाहीं तयां ॥१५॥
 
तया ठावें आहे आम्ही अवघीं एक । म्हणोनि निःशंक खेळतील ॥१६॥
 
तयां ठावें नाहीं हरिचिया गुणें । आम्ही कोणकोणें काय खेळों ॥१७॥
 
काय खातों आम्ही कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखी ॥१८॥
 
मुखीं चवी नाहीं वरी अंगीं लाज । वरणा याती काज न धरिती ॥१९॥
 
धरितील कांहीं संकोच त्या मना । हांसतां या जना नाइकती ॥२०॥
 
नाइकती बोल आणिकांचे कानीं । हरि चित्ती मनीं बैसलासे ॥२१॥
 
बैसलासे हरि जयांचिये चित्ती । तयां नावडती मायबापें ॥२२॥
 
मायबापें त्यांचीं नेती पाचारुनि । बळें परि मनीं हरि वसे ॥२३॥
 
वसतील बाळा आपलाले घरीं । ध्यान त्या अंतरीं गोविंदाचें ॥२४॥
 
गोविंदाचें ध्यान निजलिया जाग्या । आणीक वाउग्या न बोलती ॥२५॥
 
न बोलती निजलिया हरिविण । जागृति सपन एक जालें ॥२६॥
 
एकविध सुख घेती नित्य बाळा । भ्रमर परिमळालागीं तैशा ॥२७॥
 
तैसा त्यांचा भाव घेतला त्यांपरी । तुका म्हणे हरि बाळलीला ॥२८॥
 
४५०१
 
लीलाविग्रही तो लेववी खाववी । यशोदा बैसवी मांडीवरी ॥१॥
 
मांडीवरी भार पुष्पाचिये परी । बैसोनियां करी स्तनपान ॥२॥
 
नभाचा ही साक्षी पाताळापरता । कुर्वाळिते माता हातें त्यासि ॥३॥
 
हातें कुर्वाळुनी मुखीं घाली घांस । पुरे म्हणे तीस पोट धालें ॥४॥
 
पोट धालें मग देतसे ढेंकर । भक्तीचें तें फार तुळसीदळ ॥५॥
 
तुळसीदळ भावें सहित देवापाणी । फार त्याहुनि क्षीरसागरा ॥६॥
 
क्षीराचा कांटाळा असे एकवेळ । भक्तीचें तें जळ गोड देवा ॥७॥
 
देवा भक्त जिवाहुनि आवडती । सकळ हि प्रीति त्यांच्याठायीं ॥८॥
 
त्यांचा हा अंकित सर्व भावें हरि । तुका म्हणे करी सर्व काज ॥९॥
 
४५०२
 
जयेवेळीं चोरूनियां नेलीं वत्सें । तयालागीं तैसें होणें लागे ॥१॥
 
लागे दोहीं ठायी करावें पाळण । जगाचा जीवन मायबाप ॥२॥
 
माय जाल्यावरी अवघ्या वत्सांची । घरीं वत्सें जीचीं तैसा जाला ॥३॥
 
जाला तैसा जैसे घरिंचे गोपाळ । आणिक सकळ मोहरी पांवे ॥४॥
 
मोहरी पांवे सिंगें वाहिल्या काहाळा । देखिला सोहाळा ब्रम्हादिकीं ॥५॥
 
 
ब्रम्हांदिकां सुख स्वपनीं ही नाहीं । तैसें दोहीं ठायीं वोसंडलें ॥६॥
 
वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी ज्याची आईं तैसा जाला ॥७॥
 
लाघव कळलें ब्रम्हयासी याचें । परब्रम्ह साचें अवतरलें ॥८॥
 
तरले हे जन सकळ ही आतां । ऐसें तो विधाता बोलियेला ॥९॥
 
लागला हे स्तुती करूं अनंताची । चतुर्मुख वाची भक्ती स्तोत्रें ॥१०॥
 
भक्तिकाजें देवें केला अवतार । पृथ्वीचा भार फेडावया ॥११॥
 
पृथिवी दाटीली होती या असुरीं । नासाहावे वरीभार तये ॥१२॥
 
तया काकुलती आपल्या दासांची । तयालागीं वेची सर्वस्व ही ॥१३॥
 
स्वहित दासांचें करावयालागीं । अव्यक्त हें जगीं व्यक्ती आलें ॥१४॥
 
लेखा कोण करी यांचिया पुण्याचा । जयांसवें वाचा बोले हरी ॥१५॥
 
हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला घरासि गौळियांच्या ॥१६॥
 
गौळिये अवघीं जालीं कृष्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥१७॥
 
तरतील नामें कृष्णाचिया दोषी । बहुत ज्यांपाशीं होइल पाप ॥१८॥
 
पाप ऐसें नाहीं कृष्णनामें राहे । धन्य तो चि पाहे कृष्णमुख ॥१९॥
 
मुख माझें काय जो मी वर्णू पार । मग नमस्कार घाली ब्रम्हा ॥२०॥
 
ब्रम्हा नमस्कार घाली गोधनासी । कळला तयासि हा चि देव ॥२१॥
 
देव चि अवगा जालासे सकळ । गाईं हा गोपाळ वत्सें तेथें ॥२२॥
 
तेथें पाहाणें जें आणीक दुसरें । मूर्ख त्या अंतरें दुजा नाहीं ॥२३॥
 
 
दुजा भाव तुका म्हणे जया चित्ती । रवरव भोगिती कुंभपाक ॥२४॥
 
४५०३
 
कुंभपाक लागे तयासि भोगणें । अवघा चि नेणे देव ऐसा ॥१॥
 
देव ऐसा ठावा नाहीं जया जना । तयासि यातना यमकरी ॥२॥
 
कळला हा देव तया साच खरा । गाईं वत्सें घरा धाडी ब्रम्हा ॥३॥
 
ब्रम्हादिकां ऐसा देव अगोचर । कैसा त्याचा पार जाणवेल ॥४॥
 
जाणवेल देव गौळियांच्या भावें । तुका म्हणे सेवे संचित हें ॥५॥
 
४५०४
 
संचित उत्तम भूमि कसूनियां । जाऊं नेणे वांयां परि त्याचें ॥१॥
 
त्याचिया पिकासि आलिया घुमरी । आल्या गाईंवरी आणिक गाईं ॥२॥
 
गाईं दवडुनि घालिती बाहेरी । तंव म्हणे हरि बांधा त्या ही ॥३॥
 
त्याही तुम्ही बांधा तुमच्या सारिख्या । भोवंडा पारिख्या वाड्यातुनि ॥४॥
 
पारिख्या न येती कोणाचिया घरा । सूत्रधारी खरा नारायण ॥५॥
 
नारायण नांदे जयाचिये ठायीं । सहज तेथें नाहीं घालमेली ॥६॥
 
मेलीं हीं शाहाणीं करितां सायास । नाहीं सुखलेश तुका म्हणे ॥७॥
 
४५०५
 
तुका म्हणे सुख घेतलें गोपाळीं । नाचती कांबळीं करुनि ध्वजा ॥१॥
 
करूनियां टिरी आपुल्या मांदळ । वाजविती टाळ दगडाचे ॥२॥
 
दगडाचे टाळ कोण त्यांचा नाद । गीत गातां छंद ताल नाहीं ॥३॥
 
नाही ताळ गातां नाचतां गोपाळां । घननीळ सावळा तयामध्यें ॥४॥
 
मधीं जयां हरि तें सुख आगळें । देहभाव काळें नाहीं तयां ॥५॥
 
तयांसि आळंगी आपुलिया करीं । जाती भूमीवरी लोटांगणीं ॥६॥
 
निजभाव देखे जयांचिये अंगीं । तुका म्हणे संगीं क्रीडे तयां ॥७॥
 
४५०६
 
तयांसवें करी काला दहींभात । सिदोर्‍या अनंत मेळवुनी ॥१॥
 
मेळवुनी अवघियांचे एके ठायीं । मागें पुढें कांहीं उरों नेदी ॥२॥
 
नेदी चोरी करूं जाणे अंतरींचें । आपलें हीं साचें द्यावें तेथें ॥३॥
 
 
द्यावा दहींभात आपले प्रकार । तयांचा वेव्हार सांडवावा ॥४॥
 
 
वांटी सकळांसि हातें आपुलिया । जैसें मागे तया तैसें द्यावें ॥५॥
 
द्यावें सांभाळुनी सम तुकभावें । आपण हि खावें त्यांचें तुक ॥६॥
 
तुक सकळांचे गोविंदाचे हातीं । कोण कोणे गति भला बुरा ॥७॥
 
राखे त्यासि तैसें आपलाल्या भावें । विचारुनि द्यावें जैसें तैसें ॥८॥
 
तैसें सुख नाहीं वैकुंठींच्या लोकां । तें दिलें भाविकां गोपाळांसि ॥९॥
 
गोपाळांचे मुखीं देउनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांची ॥१०॥
 
त्यांचिये मुखींचे काढूनियां घांस । झोंबतां हातांस खाय बळें ॥११॥
 
बळें जयाचिया ठेंगणें सकळ । तयातें गोपाळ पाडितील ॥१२॥
 
पाठी उचलूनि वाहातील खांदीं । नाचतील मांदीं मेळवुनी ॥१३॥
 
मांदीं मेळवुनी धणी दिली आम्हां । तुका म्हणे जमा केल्या गाईं ॥१४॥
 
४५०७
 
केला पुढें हरि अस्तमाना दिसा । मागें त्यासरिसे थाट चाले ॥१॥
 
थाट चाले गाईं गोपाळांची धूम । पुढें कृष्ण राम तयां सोयी ॥२॥
 
सोयी लागलिया तयांची अनंती । न बोलवितां येती मागें तया ॥३॥
 
तयांचिये चित्ती बैसला अनंत । घेती नित्यनित्य तें चि सुख ॥४॥
 
सुख नाहीं कोणा हरिच्या वियोगें । तुका म्हणे जुगें घडी जाय ॥५॥
 
४५०८
 
जाय फाकोनियां निवडितां गाईं । आपलाल्या सोयी घराचिये ॥१॥
 
घराचिये सोयी अंतरला देव । गोपाळांचे जीव गोविंदापे ॥२॥
 
गोविंदे वेधिलें तुका म्हणे मन । वियोगें ही ध्यान संयोगाचें ॥३॥
 
४५०९
 
संयोग सकळां असे सर्वकाळ । दुश्चित्त गोपाळ आला दिसे ॥१॥
 
गोपाळ गुणाचा म्हणे गुणमय । निंबलोण माये उतरिलें ॥२॥
 
उतरूनि हातें धरि हनूवठी । ओवाळूनि दिठी सांडियेली ॥३॥
 
दिठी घाली माता विश्वाच्या जनका । भक्तिचिया सुखा गोडावला ॥४॥
 
लहान हा थोर जीवजंत भूतें । आपण दैवतें जाला देवी ॥५॥
 
देवी म्हैसासुर मुंजिया खेचर । लहान हि थोर देव हरि ॥६॥
 
हरि तुका म्हणे अवघा एकला । परि या धाकुला भक्तासाटीं ॥७॥
 
४५१०
 
भक्तीसाटीं केली यशोदेसी आळी । थिंकोनिया चोळी डोळे देव ॥१॥
 
देव गिळुनियां धरिलें मोहन । माय म्हणे कोण येथें दुजें ॥२॥
 
दुजें येथें कोणी नाहीं कृष्णाविण । निरुते जाणोन पुसे देवा ॥३॥
 
देवापाशीं पुसे देव काय जाला । हांसें आलें बोला याचें हरि ॥४॥
 
यांचे मी जवळी देव तो नेणती । लटिकें मानिती साच खरें ॥५॥
 
लटिकें तें साच साच तें लटिके । नेणती लोभिकें आशाबद्ध ॥६॥
 
सांग म्हणे माय येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रम्हांड देखे माजी ॥७॥
 
माजी जया चंद्र सूर्य तारांगणें । तो भक्तांकारणें बाळलीला ॥८॥
 
लीळा कोण जाणे याचें महिमान । जगाचें जीवन देवादिदेव ॥९॥
 
देवें कवतुक दाखविलें तयां । लागतील पायां मायबापें ॥१०॥
 
मायबाप म्हणे हा चि देव खरा । आणीक पसारा लटिका तो ॥११॥
 
तो हि त्यांचा देव दिला नारायणें । माझें हें करणें तो हि मी च ॥१२॥
 
मीं च म्हणउनि जें जें जेथें ध्याती । तेथें मी श्रीपति भोगिता तें ॥१३॥
 
तें मज वेगळें मी तया निराळा । नाहीं या सकळा ब्रम्हांडांत ॥१४॥
 
ततभावना तैसें भविष्य तयाचें । फळ देता साचें मी च एक ॥१५॥
 
मी च एक खरा बोलें नारायण । दाविलें निर्वाण निजदासां ॥१६॥
 
निजदासां खूण दाविली निरुती । तुका म्हणे भूतीं नारायण ॥१७॥
 
४५११
 
नारायण भूतीं न कळे जयांसि । होय गर्भवासीं येणें जाणें ॥१॥
 
येणें जाणें होय भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें देव ऐसा ॥२॥
 
देव ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ द्वेषबुद्धि ॥३॥
 
बुद्धीचा पालट नव्हे कोणे काळीं । हरि जळीं स्थळीं तया चित्ती ॥४॥
 
चित्त तें निर्मळ जैसें नवनीत । जाणिजे अनंत तयामाजी ॥५॥
 
तयामाजी हरि जाणिजे त्या भावें । आपलें परावें सारिखें चि ॥६॥
 
चिंतनें तयाच्या तरती आणीक । जो हें सकळिक देव देखे ॥७॥
 
देव देखे तो ही कसा देव नव्हे । उरला संदेहे काय त्यासि ॥८॥
 
काया वाचा मनें पूजावे वैष्णव । म्हणउनि भाव धरूनियां ॥९॥
 
यांसि कवतुक दाखविलें रानीं । वोणवा गिळूनि गोपाळांसि ॥१०॥
 
गोपाळांसि डोळे झांकविले हातें । धरिलें अनंतें विश्वरूप ॥११॥
 
पसरूनि मुख गिळियेलें ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥१२॥
 
संधि सारूनियां पाहिलें अनंता । म्हणती ते आतां कळलांसी ॥१३॥
 
कळला हा तुझा देह नव्हे देवा । गिळिला वोणवा आणीक तो ॥१४॥
 
तो तयां कळला आरुषां गोपाळां । दुर्गम सकळां साधनांसि ॥१५॥
 
सीण उरे तुका म्हणे साधनाचा । भाविकांसि साचा भाव दावी ॥१६॥
 
४५१२
 
भाव दावी शुद्ध देखोनियां चित्त । आपल्या अंकित निजदासां ॥१॥
 
सांगे गोपाळांसि काय पुण्य होतें । वांचलों जळते आगी हातीं ॥२॥
 
आजि आम्हां येथें राखियेलें देवें । नाहीं तरी जीवें न वंचतों ॥३॥
 
न वंचत्या गाईं जळतों सकळें । पूर्वपुण्यबळें वांचविलें ॥४॥
 
पूर्वपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोले जगजेठी गोपाळांसि ॥५॥
 
गोपाळांसि म्हणे वैकुंठनायक । भले तुम्ही एक पुण्यवंत ॥६॥
 
करी तुका म्हणे करवी आपण । द्यावें थोरपण सेवकांसि ॥७॥
 
४५१३
 
काय आम्हां चाळविसी वायांविण । म्हणसी दुरून देखिलासि ॥१॥
 
लावूनियां डोळे नव्हतों दुश्चित । तुज परचत्ति माव होती ॥२॥
 
होती दृष्टि आंत उघडी आमची । बाहेरी ते वांयां चि कुंची झाकुं ॥३॥
 
जालासि थोरला थोरल्या तोंडाचा । गिळियेला वाचा धूर आगी ॥४॥
 
आगी खातो ऐसा आमचा सांगाती । आनंदें नाचती भोंवताली ॥५॥
 
भोंवतीं आपणा मेळविलीं देवें । तुका म्हणे ठावें नाहीं ज्ञान ॥६॥
 
४५१४
 
नाहीं त्याची शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाविण दुजा ॥१॥
 
जाणतियां सवें येऊं नेदी हरि । तर्कवादी दुरी दुराविले ॥२॥
 
वादियासि भेद निंदा अहंकार । देऊनियां दूर दुराविले ॥३॥
 
दुरावले दूर आशाबद्ध देवा । करितां या सवा कुटुंबाची ॥४॥
 
चित्ती द्रव्यदारा पुत्रादिसंपत्ती । समान ते होती पशु नर ॥५॥
 
नरक साधिले विसरोनि देवा । बुडाले ते भवा नदीमाजी ॥६॥
 
जीहीं हरिसंग केला संवसारीं । तुका म्हणे खरी खेप त्यांची ॥७॥
 
४५१५
 
खेळींमेळीं आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसहित मातेपाशीं ॥१॥
 
मातेपाशीं एक नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्याची ॥२॥
 
ओवाळिलें तिनें करूनि आरती । पुसे दसवंती गोपाळांसि ॥३॥
 
पुसे पडताळुनी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती कवतुक ॥४॥
 
कवतुका कानीं आइकतां त्यांचे । बोलतां ये वाचे वीट नये ॥५॥
 
नयन गुंतले श्रीमुख पाहतां । न साहे लवतां आड पातें ॥६॥
 
तेव्हां कवतुक कळों आलें कांहीं । हळुहळु दोहीं मायबापां ॥७॥
 
हळुहळु त्यांचें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड तिमिराचें ॥८॥
 
तिमिर हें तेथें राहों शके कैसें । जालियां प्रकाशें गोविंदाच्या ॥९॥
 
दावी तुका म्हणे देव ज्या आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥१०॥
 
४५१६
 
काय आतां यासि म्हणावें लेंकरूं । जगाचा हा गुरु मायबाप ॥१॥
 
माया याची यासि राहिली व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥२॥
 
क्षण एक होतां विसरलीं त्यासि । माझेंमाझें ऐसें करी बाळा ॥३॥
 
करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूनि कारणा तें चि खेळे ॥४॥
 
तें सुख लुटिलें घरिचिया घरीं । तुका म्हणे परी आपुलाल्या ॥५॥
 
४५१७
 
आपुलाल्यापरी करितील सेवा । गीत गाती देवा खेळवूनि ॥१॥
 
खेळु मांडियेला यमुने पाबळीं । या रे चेंडुफळी खेळूं आतां ॥२॥
 
आणविल्या डांगा चवगुणां काठी । बैसोनिया वांटी गडिया गडी ॥३॥
 
गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहीं नारायण म्हणे दुजा ॥४॥
 
जाणोनि गोविंदें सकळांचा भाव । तयांसि उपाव तो चि सांगे ॥५॥
 
सांगे सकळांसि व्हा रे एकीकडे । चेंडू राखा गडे तुम्ही माझा ॥६॥
 
मज हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहुतीं हाल माझी ॥७॥
 
माझे हाके हाक मेळवा सकळ । नव जा बरळ एकमेकां ॥८॥
 
एका समतुकें अवघेचि राहा । जाईंल तो पाहा धरा चेंडू ॥९॥
 
चेंडू धरा ऐसें सांगतो सकळां । आपण निराळा एकला चि ॥१०॥
 
चिंडुनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकळिक पाहात चि ॥११॥
 
पाहात चि ठेलीं न चलतां कांहीं । येरू लवलाहीं म्हणे धरा ॥१२॥
 
धरावा तयानें त्याचें बळ ज्यासि । येरा आणिकांसि लाग नव्हे ॥१३॥
 
नव्हे काम बळ बुद्धि नाहीं त्याचें । न धरवे निंचें उंचाविण ॥१४॥
 
विचारीं पडिले देखिले गोपाळ । या म्हणे सकळ मजमागें ॥१५॥
 
मार्ग देवाविण न दिसे आणिका । चतुर होत का बहुत जन ॥१६॥
 
चतुर चिंतिती बहुत मारग । हरि जाय लाग पाहोनियां ॥१७॥
 
या मागें जे गेले गोविंदा गोपाळ । ते नेले सीतळ पंथ ठायां ॥१८॥
 
पंथ जे चुकले आपले मतीचे । तयांमागें त्यांचे ते चि हाल ॥१९॥
 
हाल दोघां एक मोहरां मागिलां । चालतां चुकलां वाट पंथ ॥२०॥
 
पंथ पुढिलांसी चालतां न कळे । मागिलांनीं डोळे उघडावे ॥२१॥
 
वयाचा प्रबोध विचार ज्या नाहीं । समान तो देहीं बाळकांसी ॥२२॥
 
सिकविलें हित नायिके जो कानीं । त्यामागें भल्यांनीं जाऊं नये ॥२३॥
 
नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया मना । मूर्ख एक जाणा तो चि खरा ॥२४॥
 
रानभरी जाले न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठविला ॥२५॥
 
लाज सांडूनियां मारितील हाका । कळलें नायका वैकुंठींच्या ॥२६॥
 
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणीती । तया अति प्रीति गोपाळांची॥२७॥
 
गोपाळांचा धांवा आइकिला कानीं । सोयी चक्रपाणि पालविलें॥२८॥
 
साया धरूनियां आले हरिपासीं । लहान थोरांसी सांभाळिलें ॥२९॥
 
सांभाळिलें तुका म्हणे सकळ हि । सुखी जाले ते ही हरिमुखें ॥३०॥
 
४५१८
 
मुखें सांगे त्यांसि पैल चेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये माथां ॥१॥
 
माथां कळंबाचे अवघडा ठायीं । दावियेला डोहीं जळामाजी ॥२॥
 
जळांत पाहातां हाडति या दृष्टि । म्हणे जगजेठी ऐसें नव्हे ॥३॥
 
नव्हे साच चेंडू छाया दिसे आंत । खरा तेथें चत्ति लावा वरी ॥४॥
 
वरी देखियेला अवघ्यांनीं डोळां । म्हणती गोपाळा आतां कैसें ॥५॥
 
कैसें करूनियां उतरावा खालीं । देखोनियां भ्यालीं अवघीं डोहो ॥६॥
 
डोहो बहु खोल काळया भीतरी । सरलीं माघारीं अवघीं जणें ॥७॥
 
जयाचें कारण तयासी च ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हरि ॥८॥
 
त्यासि नारायण म्हणे राहा तळीं । चढे वनमाळी झाडावरी ॥९॥
 
वरि जातां वरि पाहाती गोपाळ । म्हणति सकळ आम्ही नेणों ॥१०॥
 
नेणों म्हणती हें करितोसि काईं । आम्हां तुझी आईं देइल सिव्या ॥११॥
 
आपुलिया कानां देउनियां हात । सकळीं निमित्य टाळियेलें ॥१२॥
 
निमित्याकारणें रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी ॥१३॥
 
खांदीवरी पाव ठेवियेला देवें । पाडावा त्या भावें चेंडू तळीं ॥१४॥
 
तळील नेणती तुका म्हणे भाव । अंतरींचा देव जाणों नेदी ॥१५॥
 
४५१९
 
नेदी कळों केल्याविण तें कारण । दाखवी आणून अनुभवा ॥१॥
 
न पुरेसा हात घाली चेंडूकडे । म्हणीतलें गडे सांभाळावें ॥२॥
 
सांभाळ करितां सकळां जिवांचा । गोपाळांसि वाचा म्हणे बरें ॥३॥
 
बरें विचारुनी करावें कारण । म्हणे नारायण बर्‍या बरें ॥४॥
 
बरें म्हणउनि तयांकडे पाहे । सोडविला जाय चेंडू तळा ॥५॥
 
तयासवें उडी घातली अनंतें । गोपाळ रडते येती घरा ॥६॥
 
येतां त्यांचा लोकीं देखिला कोल्हाळ । सामोरीं सकळ आलीं पुढें ॥७॥
 
पुसतील मात आपआपल्यासि । हरिदुःखें त्यांसी न बोलवे ॥८॥
 
न बोलवे हरि बुडालासें मुखें । कुटितील दुःखें उर माथे ॥९॥
 
मायबापें तुका म्हणे न देखती । ऐसें दुःख चित्ती गोपाळांच्या ॥१०॥
 
४५२०
 
गोपाळां उभडु नावरे दुःखाचा । कुंटित हे वाचा जाली त्यांची ॥१॥
 
जालें काय ऐसें न कळे कोणासी । म्हणती तुम्हांपासीं देव होता ॥२॥
 
देवासवें दुःख न पवते ऐसें । कांहीं अनारिसें दिसे आजी ॥३॥
 
आजि दिसे हरि फांकला यांपाशीं । म्हणउनि ऐशी परि जाली ॥४॥
 
जाणविल्याविण कैसें कळे त्यांसि । शाहाणे तयांसि कळों आले ॥५॥
 
कळों आलें तीहीं काफुंदे शांत केला । ठायींचा च त्यांला थोडा होता ॥६॥
 
होता तो विचार सांगितला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥७॥
 
सांगे आतां हरि तुम्हां आम्हां नाहीं । बुडाला तो डोहीं यमुनेच्या ॥८॥
 
यासी अवकाश नव्हे चि पुसतां । जालिया अनंता कोण परि ॥९॥
 
परि त्या दुःखाची काय सांगों आतां । तुका म्हणे माता लोकपाळ ॥१०॥
 
४५२१
 
पाषाण फुटती तें दुःख देखोनि । करितां गौळणी शोक लोकां ॥१॥
 
काय ऐसें पाप होतें आम्हांपासीं । बोलती एकासी एक एका ॥२॥
 
एकांचिये डोळां असुं बाह्यात्कारी । नाहीं तीं अंतरीं जळतील ॥३॥
 
जळतील एकें अंतर्बाह्यात्कारें । टाकिलीं लेकुरें कडियेहूनि ॥४॥
 
निवांत चि एकें राहिलीं निश्चिंत । बाहेरी ना आंत जीव त्यांचे ॥५॥
 
त्यांचे जीव वरी आले त्या सकळां । एका त्या गोपाळांवांचूनियां ॥६॥
 
वांचणें तें आतां खोटें संवसारीं । नव्हे भेटी जरी हरिसवें ॥७॥
 
सवें घेऊनियां चालली गोपाळां । अवघीं च बाळा नर नारी ॥८॥
 
नर नारी नाहीं मनुष्याचें नावें । गोकुळ हें गांव सांडियेलें ॥९॥
 
सांडियेलीं अन्नें संपदा सकळ । चित्ती तो गोपाळ धरुनि जाती ॥१०॥
 
तिरीं माना घालूनियां उभ्या गाईं । तटस्थ या डोहीं यमुनेच्या ॥११॥
 
यमुनेच्या तिरीं झाडें वृक्ष वल्ली । दुःखें कोमाइलीं कृष्णाचिया ॥१२॥
 
यांचें त्यांचें दुःख एक जालें तिरीं । मग शोक करी मायबाप ॥१३॥
 
मायबाप तुका म्हणे सहोदर । तोंवरी च तीर न पवतां ॥१४॥
 
४५२२
 
तीर देखोनियां यमुनेचें जळ । कांठीं च कोल्हाळ करिताती ॥१॥
 
कइवाड नव्हे घालावया उडी । आपणासि ओढी भय मागें ॥२॥
 
मागें सरे माय पाउला पाउलीं । आपल्या च घाली धाकें अंग ॥३॥
 
अंग राखोनियां माय खेद करी । अंतरीचें हरी जाणवलें ॥४॥
 
जाणवलें मग देवें दिली बुडी । तुका म्हणे कुडी भावना हे ॥५॥
 
४५२३
 
भावनेच्या मुळें अंतरला देव । शिरला संदेह भयें पोटीं ॥१॥
 
पोटीं होतें मागें जीव द्यावा ऐसें । बोलिल्या सरिसें न करवे ॥२॥
 
न करवे त्याग जीवाचा या नास । नारायण त्यास अंतरला ॥३॥
 
अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरींच्या त्यागेंविण गोष्टी ॥४॥
 
गोष्टी सकळांच्या आइकिल्या देवें । कोण कोण्याभावें रडती तीं ॥५॥
 
तीं गेलीं घरास आपल्या सकळ । गोधनें गोपाळ लोक माय ॥६॥
 
मायबापांची तों ऐसी जाली गति । तुका म्हणे अंतीं कळों आलें ॥७॥
 
४५२४
 
आला यांचा भाव देवाचिया मना । अंतरीं कारणांसाठीं होता ॥१॥
 
होता भाव त्यांचा पाहोनि निराळा । नव्हता पाताळा गेला आधीं ॥२॥
 
आधीं पाठीमोरीं जालीं तीं सकळें । मग या गोपाळें बुडी दिली ॥३॥
 
दिली हाक त्याणें जाऊनि पाताळा । जागविलें काळा भुजंगासि ॥४॥
 
भुजंग हा होता निजला मंदिरीं । निर्भर अंतरीं गर्वनिधि ॥५॥
 
गर्व हरावया आला नारायण । मिस या करून चेंडुवाचें ॥६॥
 
चेंडुवाचे मिसें काळया नाथावा । तुका म्हणे देवा कारण हें ॥७॥
 
४५२५
 
काळयाचे मागे चेंडु पत्नीपाशीं । तेजःपुंज राशी देखियेला ॥१॥
 
लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी । कोटि रवि शशी उगवले ॥२॥
 
उघवला खांब कर्दळीचा गाभा । ब्रीदें वांकी नभा देखे पायीं ॥३॥
 
पाहिला सकळ तिनें न्याहाळूनि । कोण या जननी विसंबली ॥४॥
 
विसरु हा तीस कैसा याचा जाला । जीवाहुनि वाल्हा दिसतसे ॥५॥
 
दिसतसे रूप गोजिरें लाहान । पाहातां लोचन सुखावले ॥६॥
 
पाहिलें पर्तोनि काळा दुष्टाकडे । मग म्हणे कुडें जालें आतां ॥७॥
 
आतां हा उठोनि खाईंल या बाळा । देईंल वेल्हाळा माय जीव ॥८॥
 
जीव याचा कैसा वांचे म्हणे नारी । मोहिली अंतरीं हरिरूपें ॥९॥
 
रूपे अनंताचीं अनंतप्रकार । न कळे साचार तुका म्हणे ॥१०॥
 
४५२६
 
म्हणे चेंडू कोणें आणिला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्याचें ॥१॥
 
त्याचें आइकोन निष्ठ‍ वचन । भयाभीत मन जालें तीचें ॥२॥
 
तिची चित्तवृत्ती होती देवावरी । आधीं ते माघारी फिरली वेगीं ॥३॥
 
वेगीं मन गेलें भ्रताराचे सोयी । विघ्न आलें कांहीं आम्हांवरीं ॥४॥
 
वरि उदकास अंत नाहीं पार । अक्षोभ सागर भरलासे ॥५॥
 
संचार करूनि कोण्या वाटे आला । ठायीं च देखिला अवचिता ॥६॥
 
अवचिता नेणों येथें उगवला । दिसे तो धाकुला बोल मोठे ॥७॥
 
मोठ्यानें बोलतो भय नाहीं मनीं । केला उठवूनी काळ जागा ॥८॥
 
जागविला काळसर्प तये वेळीं । उठिला कल्लोळीं विषाचिये ॥९॥
 
यमुनेच्या डोहावरी आला ऊत । कार्‍याकृतांतधूदकारें ॥१०॥
 
कारणें ज्या येथें आला नारायण । जालें दरुषण दोघांमधीं ॥११॥
 
दोघांमध्यें जाले बोल परस्परें । प्रसंग उत्तरें युद्धाचिया ॥१२॥
 
चिंतावला चित्ती तोंडे बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुझा ॥१३॥
 
जाला सावकाश झेंप घाली वरी । तंव म्हणे हरि मुष्टिघातें ॥१४॥
 
तेणें काळें त्यासि दिसे काळ तैसा । हरावया जैसा जीव जाला ॥१५॥
 
आठवले काळा हाकारिलें गोत । मिळालीं बहुतें नागकुळें ॥१६॥
 
कल्हारीं संधानीं धरियेला हरि । अवघा विखारीं व्यापियेला ॥१७॥
 
यांस तुका म्हणे नाहीं भक्तीविण । गरुडाचें चिंतन केलें मनीं ॥१८॥
 
४५२७
 
निजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी देखे सर्पें वेष्टियेला ॥१॥
 
लहानथोरें होतीं मिळालीं अपारें । त्याच्या धुदकारें निवारिलीं ॥२॥
 
निघतां आपटी धरूनि धांवामधीं । एकाचें चि वधी माथें पायें ॥३॥
 
एकीं जीव दिले येतां च त्या धाकें । येतील तीं एकें काकूलती ॥४॥
 
यथेष्ट भक्षिलीं पोट धाये वरी । तंव म्हणे हरि पुरे आतां ॥५॥
 
आतां करूं काम आलों जयासाटीं । हरी घाली मिठी काळयासि ॥६॥
 
यासि नाथूनियां नाकीं दिली दोरी । चेंडू भार शिरीं कमळांचा ॥७॥
 
चालविला वरी बैसे नारायण । गरुडा आळंगुन बहुडविलें ॥८॥
 
विसरु न पडे संवगड्या गाईं । यमुनेच्या डोहीं लक्ष त्यांचें ॥९॥
 
त्याच्या गोष्टी कांठीं बैसोनि सांगती । बुडाला दाविती येथें हरि ॥१०॥
 
हरीचें चिंतन करितां आठव । तुका म्हणे देव आला वरी ॥११॥

४५२८
 
अवचित त्यांणीं देखिला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥१॥
 
आला घेऊनियां यमुनेबाहेरी । पालवितो करीं गडियांसि ॥२॥
 
गडियांसि म्हणे वैकुंठनायक । या रे सकळिक मजपाशीं ॥३॥
 
मजपाशीं तुम्हां भय काय करी । जवळि या दुरी जाऊं नका ॥४॥
 
कानीं आइकिले गोविंदाचे बोल । म्हणती नवल चला पाहों ॥५॥
 
पाहों आले हरीजवळ सकळ । गोविंदें गोपाळ आळिंगिले ॥६॥
 
आल्या गाईं वरी घालितील माना । वोरसलें स्तना क्षीर लोटें ॥७॥
 
लोटती सकळें एकावरी एक । होउनि पृथक कुर्वाळलीं ॥८॥
 
कुर्वाळलीं आनंदें घेती चारापाणी । तिहीं चक्रपाणी देखियेला ॥९॥
 
त्यां च पाशीं होता परि केली माव । न कळे संदेह पडलिया ॥१०॥
 
याति वृक्ष वल्ली होत्या कोमेलिया । त्यांसि कृष्णें काया दिव्य दिली ॥११॥
 
दिलें गोविंदें त्या पदा नाहीं नाश । तुका म्हणे आस निरसली ॥१२॥
 
४५२९
 
आस निरसली गोविंदाचे भेटी । संवसारा तुटी पुढिलिया ॥१॥
 
पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी ॥२॥
 
हाका आरोळिया देउनि नाचती । एक सादाविती हरि आले ॥३॥
 
आरंधीं पडिलीं होतीं तयां घरीं । संकीर्ण त्या नारी नरलोक ॥४॥
 
लोका भूक तान नाहीं निद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठविती ॥५॥
 
आहाकटा मग करिती गेलिया । आधीं ठावा तयां नाहीं कोणा ॥६॥
 
आधीं चुकी मग घडे आठवण । तुका म्हणे जन परिचयें ॥७॥
 
४५३०
 
जननी हे म्हणे आहा काय जालें । शरीर रक्षिलें काय काजें ॥१॥
 
काय काज आतां हरिविण जिणें । नित्य दुःख कोणें सोसावें हें ॥२॥
 
हें दुःख न सरे हरि न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका वेळे ॥३॥
 
एकवेळ जरी देखतें मी आतां । तरी जीवापरता न करितें ॥४॥
 
करितां हे मात हरीचें चिंतन । शुभ तो शकुन तुका म्हणे ॥५॥
 
४५३१
 
शुभ मात तिहीं आणिली गोपाळीं । चेंडू वनमाळी घेउनि आले ॥१॥
 
आली दारा देखे हरुषाची गुढी । सांगितली पुढी हरुषें मात ॥२॥
 
हरुषलीं माता केलें निंबलोण । गोपाळांवरून कुरवंडी ॥३॥
 
गोपाळां भोवतें मिळालें गोकुळ । अवघीं सकळ लहान थोरें ॥४॥
 
थोर सुख जालें ते काळीं आनंद । सांगती गोविंद वरि आला ॥५॥
 
आले वरि बैसोनियां नारायण । काळया नाथून वहन केलें ॥६॥
 
नगराबाहेरी निघाले आनंदें । लावूनियां वाद्यें नाना घोष ॥७॥
 
नारायणापुढें गोपाळ चालती । आनंदें नाचती गाती गीत ॥८॥
 
तंव तो देखिला वैकुंठींचा पती । लोटांगणीं जाती सकळ ही ॥९॥
 
सकळ ही एका भावें आलिंगिले । अवघियां जाले अवघे हरि ॥१०॥
 
हरि आलिंगनें हरिरूप जालीं । आप विसरलीं आपणास ॥११॥
 
सकळांसी सुख एक दिलें देवें । मायबापां भावें लोकपाळां ॥१२॥
 
मायबाप देवा नाहीं लोकपाळ । सारिखीं सकळ तुका म्हणे ॥१३॥
 
४५३२
 
नेणें वर्ण धर्म जीं आलीं सामोरीं । अवघीं च हरी आळिंगिलीं ॥१॥
 
हरि लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसहित मायबाप ॥२॥
 
पारणें तयांचें जालें एका वेळे । देखिलें सावळें परब्रम्ह ॥३॥
 
ब्रम्हानंदें लोक सकळ नाचती । गुढिया उभविती घरोघरीं ॥४॥
 
घरोघरीं सुख आनंद सोहळा । सडे रंग माळा चौकदारीं ॥५॥
 
दारीं वृंदावनें तुळसीचीं वनें । रामकृष्णगाणें नारायण ॥६॥
 
नारायण तिहीं पूजिला बहुतीं । नाना पुष्पयाती करूनियां ॥७॥
 
यांचें ॠण नाहीं फिटलें मागील । पुढें भांडवल जोडिती हीं ॥८॥
 
हीं नव्हतीं कधीं या देवा वेगळीं । केला वनमाळी सेवाॠणी ॥९॥
 
सेवाॠणें तुका म्हणे रूपधारी । भक्तांचा कैवारी नारायणा ॥१०॥
 
४५३३
 
नारायण आले निजमंदिरासि । जाले या लोकांसि बहुडविते ॥१॥
 
बहुडविले बहु केलें समाधान । विसरु तो क्षण नका माझा ॥२॥
 
मात सांगितली सकळ वृत्तांत । केलें दंडवत सकळांनीं ॥३॥
 
सकळां भातुकें वांटिल्या साखरा । आपलाल्या घरा लोक गेले ॥४॥
 
लोक गेले कामा गाईंपें गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥५॥
 
लोभ दावुनियां आपला विसर । पाडितो कुमर धनआशा ॥६॥
 
आशेचे बांधले तुका म्हणे जन । काय नारायण ऐसा जाणे ॥७॥
 
४५३४
 
जाला कवतुक करितां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥१॥
 
येउनियां पुढें धरिला मारग । हरावया भाग इंद्रापाशीं॥२॥
 
इंद्रा दहीं दुध तूप नेतां लोणी । घेतलें हिरोनि वाटे त्यांचें ॥३॥
 
हिरोनि घेतल्या कावडी सकळा । म्हणती गोपाळा बरें नव्हे ॥४॥
 
नव्हे तें चि करी न भे कळिकाळा । तुका म्हणे लीळा खेळे देव ॥५॥
 
४५३५
 
खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपलिया । देव म्हणे तयां भेऊं नका ॥१॥
 
नका धरू भय धाक कांहीं मनीं । बोले चक्रपाणि गौळियांसि ॥२॥
 
गौळियांसि धीर नाहीं या वचनें । आशंकितमनें वेडावलीं ॥३॥
 
वेडावलीं त्यांसि न कळतां भाव । देवआदिदेव नोळखतां ॥४॥
 
नोळखतां दुःखें वाहाती शरीरीं । तुका म्हणे वरि भारवाही ॥५॥
 
४५३६
 
भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥१॥
 
अंगसंगें तया न कळे हा देव । कळोनि संदेह मागुताला ॥२॥
 
मागुती पडती चिंतेचिये डोहीं । जयाची हे नाहीं बुद्धि स्थिर ॥३॥
 
बुद्धि स्थिर होउं नेदी नारायण । आशबद्ध जन लोभिकांची ॥४॥
 
लोभिकां न साहे देवाचें करणें । तुका म्हणे तेणें दुःखी होती ॥५॥
 
४५३७
 
दुःखी होती लोभें करावें तें काईं । उडतील गाईं म्हैसी आतां ॥१॥
 
आणीकही कांहीं होईंल अरष्टि । नायिके हा धीट सांगितलें ॥२॥
 
सांगों चला याच्या मायबापांपाशीं । निघाले घरासि देवा रागें ॥३॥
 
रागें काला देतां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोधियांसि ॥४॥
 
क्रोध देवावरि धरियेला राग । तुका म्हणे भाग न लभती ॥५॥
 
४५३८
 
भाग त्या सुखाचे वांकड्या बोबड्या । आपलिया गड्या भाविकांसि ॥१॥
 
भारवाही गेले टाकुनि कावडी । नवनीतगोडी भाविकांसि ॥२॥
 
काला करूनियां वांटिलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी खेळे ॥३॥
 
खेळेंमेळें दहीं दुध तूप खाती । भय नाहीं चित्ती कवणाचें ॥४॥
 
कवणाचें चाले तुका म्हणे बळ । जयासी गोपाळ साह्य जाला ॥५॥
 
४५३९
 
जाणवलें इंद्रा चरित्र सकळ । वांकुल्या गोपाळ दाविताती ॥१॥
 
तातडिया मेघां आज्ञा करी राव । गोकुळींचा ठाव उरों नेदा ॥२॥
 
नेदाविया काईं म्हसी वांचों लोक । पुरा सकळिक सिळाधारीं ॥३॥
 
धाक नाहीं माझा गोवळियां पोरां । सकळिक मारा म्हणे मेघां ॥४॥
 
म्हणविती देव आपणां तोंवरी । जंव नाहीं वरी कोपलों मी ॥५॥
 
मीपणें हा देव न कळे चि त्यांसी । अभिमानें रासि गर्वाचिया ॥६॥
 
अभिमानरासि जयाचिये ठायीं । तुका म्हणे तई देव दुरी ॥७॥
 
४५४०
 
देव त्यां फावला गोपाळां । नाहीं तेथें कळा अभिमान ॥१॥
 
नाडलीं आपल्या आपण चि एकें । संदेहदायकें बहुफारें ॥२॥
 
फारें चाळविलीं नेदी कळों माव । देवाआदिदेव विश्वंभर ॥३॥
 
विश्वासावांचुनि कळों नये खरा । अभक्तां अधीरा जैसा तैसा ॥४॥
 
जैसा भाव तैसा जवळि त्या दुरि । तुका म्हणे हरि देतो घेतो ॥५॥
 
४५४१
 
तो या साच भावें न कळे चि इंद्रा । म्हणउनि धारा घाली सिळा ॥१॥
 
घाली धारा मेघ कडाडिला माथा । वरि अवचिता देखियेला ॥२॥
 
देखती पाऊस वोळला गोपाळ । भ्याले हे सकळ विचारिती ॥३॥
 
विचार पडला विसरले खेळ । अन्याय गोपाळ म्हणती केला ॥४॥
 
लागलेंसे गोड न कळे ते काळीं । भेणें वनमाळी आठविती ॥५॥
 
आतां कायकैसा करावा विचार । गोधनासि थार आपणिया ॥६॥
 
यांचिया विचारें होणार ते काईं । तुका म्हणे ठायीं वेडावलीं ॥७॥
 
४५४२
 
वेडावलीं काय करावें या काळीं । म्हणे वनमाळी गोपाळांसि ॥१॥
 
शिरी धरूं गोवर्धन उचलूनि । म्हणे तुम्ही कोणी भिऊं नका ॥२॥
 
नका सांडूं कोणी आपला आवांका । मारितां या हाका आरोळिया ॥३॥
 
अशंकित चित्ते न वटे त्यां खरें । धाकें च ते बरें म्हणती चला ॥४॥
 
चित्ती धाक परि जवळी अनंत । तुका म्हणे घात होऊं नेदी ॥५॥
 
४५४३
 
नेदी दुःख देखों दासा नारायण । ठेवी निवारून आल्या आधीं ॥१॥
 
आधीं पुढें शुद्ध करावा मारग । दासांमागें मग सुखरूप ॥२॥
 
पर्वतासि हात लाविला अनंतें । तो जाय वरतें आपेंआप ॥३॥
 
आपल्याआपण उचलिला गिरी । गोपाळ हे करी निमित्यासि ॥४॥
 
निमित्य करूनि करावें कारण । करितां आपण कळों नेदी ॥५॥
 
दिनाचा कृपाळु पतितपावन । हें करी वचन सांच खरें ॥६॥
 
सांगणें न लगे सुखदुःख दासा । तुका म्हणे ऐसा कृपावंत ॥७॥
 
४५४४
 
कृपावंतें हाक दिली सकळिकां । माजिया रे नका राहों कोणी ॥१॥
 
निघाले या भेणे पाउसाच्या जन । देखे गोवर्धन उचलिला ॥२॥
 
लाविले गोपाळ फेरीं चहूंकडे । हांसे काफुंदे रडे कोणी धाकें ॥३॥
 
धाकें हीं सकळ निघालीं भीतरी । उचलिला गिरी तयाखालीं ॥४॥
 
तयाखालीं गाईं वत्सें आलीं लोक । पक्षी सकळिक जीवजाति ॥५॥
 
जिहीं म्हणविलें हरीचे अंकित । जातीचे ते होत कोणी तरी ॥६॥
 
जाति कुळ नाहीं तयासि प्रमाण । अनन्या अनन्य तुका म्हणे ॥७॥
 
४५४५
 
त्यांसि राखे बळें आपुले जे दास । कळिकाळासि वास पाहों नेदी ।१॥
 
पाउस न येतां केली यांची थार । लागला तुषार येऊं मग ॥२॥
 
येउनि दगड बैसतील गिरी । वरुषला धारीं शिळाचिये ॥३॥
 
शळिांचिये धारीं वरुषला आकांत । होता दिवस सात एक सरें ॥४॥
 
एक सरें गिरि धरिला गोपाळीं । होतों भाव बळी आम्ही ऐसे ॥५॥
 
ऐसें कळों आलें देवाचिया चित्ता । म्हणे तुम्हीं आतां हात सोडा ॥६॥
 
हांसती गोपाळ करूनि नवल । आइकोनि बोल गोविंदाचे ॥७॥
 
दावितील डोया गुडघे कोपर । फुटले ते भार उचलितां ॥८॥
 
भार आम्हांवरि घालुनि निराळा । राहिलासी डोळा चुकवुनि ॥९॥
 
निमित्य अंगुळी लावियेली बरी । पाहों कैसा गिरी धरितोसि ॥१०॥
 
सिणले हे होते ठायींच्या त्या भारें । लटिकें चि खरें मानुनियां ॥११॥
 
यांणीं अंत पाहों आदरिला याचा । तुका म्हणे वाचा वाचाळ ते ॥१२॥
 
४५४६
 
वाचाळ लटिके अक्त जे खळ । आपुलें तें बळ वाखाणीती ॥१॥
 
बळें हुंबरती सत्य त्यां न कळे । नुघडती डोळे अंधळ्यांचे ॥२॥
 
आसुडिल्या माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उचलिला ॥३॥
 
लटिका चि आम्हीं सीण केला देवा । कळों आलें तेव्हां सकळांसि ॥४॥
 
आलें कळों तुका म्हणे अनुभवें । मग अहंभावें सांडवलीं ॥५॥
 
४५४७
 
सांडवले सकळांचे अभिमान । आणिले शरण लोटांगणीं ॥१॥
 
लोटांगणीं आले होऊनियां दीन । मग नारायण म्हणे भलें ॥२॥
 
भला आजि तुम्ही केला साच पण । गिरि गोवर्धन उचलिला ॥३॥
 
लागती चरणा सकळ ते काळीं । आम्हांमध्यें बळी तूं चि एक ॥४॥
 
एका तुजविण न यों आम्ही कामा । कळों कृष्णा रामा आलें आजी ॥५॥
 
आजिवरि आम्हां होता अभिमान । नेणतां चरणमहिमा तुझा ॥६॥
 
तुझा पार आम्ही नेणों नारायणा । नखीं गोवर्धना राखियेलें ॥७॥
 
राखियेलें गोकुळ आम्हां सकळांसि । दगडाच्या राशी वरुषतां ॥८॥
 
वर्णावें तें काय तुझें महिमान । धरिती चरण सकळिक ॥९॥
 
सकळ ही तान विसरलीं भूक । सकळ ही सुख दिलें त्यांसि ॥१०॥
 
त्यासि कळों आला वैकुंठनायका । तुका म्हणे लोक निर्भर ते ॥११॥
 
४५४८
 
लोकां कळों आला देव आम्हांमधीं । टाकिली उपाधि तिहीं शंका ॥१॥
 
शंका नाहीं थोरां लाहानां जीवांसि । कळला हा हृषीकेशी मग ॥२॥
 
मग मनीं जाले निर्भर सकळ । संगें लोकपाळ कृष्णाचिया ॥३॥
 
कृष्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्णमय चत्ति जालें त्यांचें ॥४॥
 
त्यांसि ठावा नाहीं बाहेरिल भाव । अंतरीं च वाव सुख जालें ॥६॥
 
सुखें तया दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोविंदाची ॥६॥
 
चिंतनें चि धालीं न लगे अन्नपाणी । तुका म्हणे मनीं समाधान ॥७॥
 
४५४९
 
समाधान त्यांचीं इंद्रियें सकळ । जयां तो गोपाळ समागमें ॥१॥
 
गोविंदाचा जाला प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहेरी काय काज ॥२॥
 
काज काम त्यांचें सरले व्यापार । नाहीं आप पर माझें तुझें ॥३॥
 
माया सकळांची सकळां ही वरी । विषय तें हरि दिसों नेदी ॥४॥
 
दिसे तया आप परावें सारिखें । तुका म्हणे सुखें कृष्णाचिया ॥५॥
 
४५५०
 
कृष्णाचिया सुखें भुक नाहीं तान । सदा समाधान सकळांचें ॥१॥
 
कळलें चि नाहीं जाले किती दिस । बाहेरिल वास विसरलीं ॥२॥
 
विसरु कामाचा तुका म्हणे जाला । उद्वेग राहिला जावें यावें ॥३॥
 
४५५१
 
जावें बाहेरी हा नाठवे विचार । नाहीं समाचार ठावा कांहीं ॥१॥
 
कांहीं न कळे तें कळों आलें देवा । मांडिला रिघावा कवतुक ॥२॥
 
कवतुकासाठीं क्त देहावरि । आणिताहे हरि बोलावया ॥३॥
 
यासि नांव रूप नाहीं हा आकार । कळला साचार भक्ता मुखें ॥४॥
 
मुखें भक्तांचिया बोलतो आपण । अंगसंगें भिन्न नाहीं दोघां ॥५॥
 
दोघे वेगळाले लेखिल जो कोणी । तयाचा मेदिनी बहु भार ॥६॥
 
तयासी घडलीं सकळ ही पापें । भक्तांचिया कोपें निंदा द्वेषें ॥७॥
 
द्वेषियाचा संग न घडावा कोणा । विष जेंवी प्राणां नाश करी ॥८॥
 
करितां आइके निंदा या संतांची । तया होती ते चि अधःपात ॥९॥
 
पतन उद्धार संगाचा महिमा । त्यजावें अधमा संत सेवीं ॥१०॥
 
संतसेवीं जोडे महालाभरासी । तुका म्हणे यासि नाश नाहीं ॥११॥
 
४५५२
 
नाहीं नाश हरि आठवितां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥१॥
 
सकळी ही सुखें वोळलीं अंतरीं । मग त्याबाहेरी काय काज ॥२॥
 
येऊं विसरलीं बाहेरी गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्णसुखें ॥३॥
 
सुख तें योगियां नाहीं समाधीस । दिलें गाईं वत्स पशु जीवां ॥४॥
 
वारला पाऊस केव्हां नाहीं ठावा । तुका म्हणे देवावांचूनियां ॥५॥
 
४५५३
 
यांसि समाचार सांगतों सकळा । चलावें गोकुळा म्हणे देव ॥१॥
 
देव राखे तया आडलिया काळें । देव सुखफळें देतो दासां ॥२॥
 
दासां दुःख देखों नेदी आपुलिया । निवारी आलिया न कळतां ॥३॥
 
नाहीं मेघ येतां जातां देखियेला । धारीं वरुषला शिळांचिये ॥४॥
 
एवढें भक्तांचें सांकडें अनंता । होय निवारिता तुका म्हणे ॥५॥
 
४५५४
 
काकुलती एकें पाहाती बाहेरी । तया म्हणे हरि वोसरला ॥१॥
 
वोसरला मेघ आला होता काळ । बाहेरी सकळ आले लोक ॥२॥
 
कवतुक जालें ते काळीं आनंद । कळला गोविंद साच भावें ॥३॥
 
भावें तयापुढें नाचती सकळें । गातील मंगळें ओंव्या गीत ॥४॥
 
गीत गाती ओंव्या रामकृष्णावरी । गोपाळ मोहोरी वाती पांवे ॥५॥
 
वत्सें गाईं पशू नाचती आनंदें । वेधलिया छंदें गोविंदाच्या ॥६॥
 
चत्ति वेधियेलें गोविंदें जयाचें । कोण तें दैवाचें तयाहुनि ॥७॥
 
तयाहुनि कोणी नाहीं भाग्यवंत । अखंड सांगात गोविंदाचा ॥८॥
 
गोविंदाचा संग तुका म्हणे ध्यान । गोविंद ते जन गोकुळींचे ॥९॥
 
४५५५
 
गोकुळींची गती कोण जाणे परि । पाहों आला वरी इंद्रराव ॥१॥
 
इंद्रापाशीं मेघ बोलती बडिवार । सकळ संहार करुनि आलों ॥२॥
 
आतां जीव नाहीं सांगाया ते रानीं । पुरिलें पाषाणीं शिळाधारीं ॥३॥
 
रिता कोठें नाहीं राहों दिला ठाव । जल्पती तो भाव न कळतां ॥४॥
 
न कळतां देव बळें हुंबरती । साच ते पावती अपमान ॥५॥
 
माव न कळतां केली तोंडपिटी । इंद्र आला दृष्टी पाहावया ॥६॥
 
पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नाचती विशेषें तुका म्हणे ॥७॥
 
४५५६
 
नाचतां देखिलीं गाईं वत्सें जन । विस्मित होऊन इंद्र ठेला ॥१॥
 
लागला पाऊस शिळांचिये धारीं । वांचलीं हीं परी कैसीं येथें ॥२॥
 
येथें आहे नारायण संदेह नाहीं । विघ्न केलें ठायीं निर्विघ्न तें ॥३॥
 
विचारितां उचलिला गोवर्धन । अवतार पूर्ण कळों आला ॥४॥
 
आला गौळियांच्या घरा नारायण । करितो स्तवन इंद्र त्यांचें ॥५॥
 
त्यांच्या पुण्या पार कोण करी लेखा । न कळे चतुर्मुखा ब्रम्हयासि ॥६॥
 
सीणतां जो ध्याना न ये एकवेळा । तो तया गोपाळां समागमें ॥७॥
 
समागमें गाईं वत्स पुण्यवंता । देह कुर्वाळितां अंगसंग ॥८॥
 
संग जाला मायबापां लोकपाळां । आळिंगिती गळा कंठाकंठ ॥९॥
 
करिते हे जाले स्तुती सकळिक । देव इंद्रादिक गोविंदाची ॥१०॥
 
करितील वृष्टी पुष्पवरुषाव । देवआदिदेव पूजियेला ॥११॥
 
पुष्पांजुळी मंत्र घोष जयजयकार । दुमदुमी अंबर नेणें नादें ॥१२॥
 
नामाचे गजर गंधर्वांचीं गाणीं । आनंद भुवनीं न माये तो ॥१३॥
 
तो सुखसोहळा अनुपम्य रासी । गोकुळीं देवासी दोहीं ठायीं ॥१४॥
 
दोहीं ठायीं सुख दिलें नारायणें । गेला दरुषणें वैरभाव ॥१५॥
 
भावना भेदाची जाय उठाउठी । तुका म्हणे भेटी गोविंदाचे ॥१६॥
 
४५५७
 
गोविंदाचें नाम गोड घेतां वाचे । तेथें हे कइंचे वैरभाव ॥१॥
 
भावें नमस्कार घातले सकळीं । लोटांगणें तळीं महीवरि ॥२॥
 
वरि हातबाहे उभारिली देवें । कळलीया भावें सकळांच्या ॥३॥
 
सकळ ही वरि बहुडविले स्थळा । चलावें गोपाळा म्हणे घरा ॥४॥
 
राहिलीं हीं नाचों गोविंदाच्या बोलें । पडिलीया डोलें छंदें हो तीं ॥५॥
 
छंद तो नावरे आपणा आपला । आनंदाचा आला होता त्यांसि ॥६॥
 
त्यांच्या तुका म्हणे आनंदें सकळ । ठेंगणें गोपाळ समागमें ॥७॥
 
४५५८
 
समागमें असे हरि नेणतियां । नेदी जाऊं वांयां अंकितांसि ॥१॥
 
अंकितां सावध केलें नारायणें । गोपाळ गोधनें सकळिकां ॥२॥
 
सकळही जन आले गोकुळासि । आनंद मानसीं सकळांच्या ॥३॥
 
सकळांचा केला अंगीकार देवें । न कळतां भावें वांचवी त्यां ॥४॥
 
त्यां जाला निर्धार हरि आम्हांपासीं । निवांत मानसीं निर्भर तीं ॥५॥
 
निर्भर हे जन गोकुळींचे लोक । केले सकळिक नारायणें ॥६॥
 
नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका म्हणे नांवा अनुसरे त्या ॥७॥
 
४५५९
 
ये दशे चरित्र केलें नारायणें । रांगतां गोधनें राखिताहे ॥१॥
 
हें सोंग सारिलें या रूपें अनंतें । पुढें हि बहु तें करणें आहे ॥२॥
 
आहे तुका म्हणे धर्म संस्थापणें । केला नारायणें अवतार ॥३॥
 
४५६०
 
अवतार केला संहारावे दुष्ट । करिती हे नष्ट परपीडा ॥१॥
 
परपीडा करी दैत्य कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंभिला ॥२॥
 
लाविलें लाघव पाहोनियां संधी । सकळांही वधी दुष्टजना ॥३॥
 
दुष्टजन परपीडक जे कोणी । ते या चक्रपाणी न साहति ॥४॥
 
न साहवे दुःख भक्तांचें या देवा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥५॥
 
रूप हें चांगलें रामकृष्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चारितां ॥६॥
 
उच्चारितां नाम कंस वैरभावें । हरोनियां जीवें कृष्ण केला ॥७॥
 
कृष्णरूप त्यासि दिसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ण जाला ॥८॥
 
पाहिलें दर्पणीं आधील मुखासि । चतुर्भुज त्यासि तो चि जाला ॥९॥
 
जालीं कृष्णरूप कन्या पुत्र भाज । तुका म्हणे राज्य सैन्य जन ॥१०॥
 
४५६१
 
सैन्य जन हांसे राया जालें काईं । वासपे तो ठायीं आपणासि ॥१॥
 
आपणा आपण जयास तीं तैसीं । वैरभाव ज्यांसि भक्ति नाहीं ॥२॥
 
नाहीं याचा त्याचा भाव एकविध । म्हणउनि छंद वेगळाले ॥३॥
 
वेगळाल्या भावें ती तया हांसती । तयास दिसती अवघीं हरि ॥४॥
 
हरिला कंसाचा जीव भाव देवें । द्वेषाचिया भावें तुका म्हणे ॥५॥
 
४५६२
 
द्वेषाचिया ध्यानें हरिरूप जाले । भाव हारपले देहादिक ॥१॥
 
देहादिक कर्में अभिमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥२॥
 
नारायण जोडे एकविध भावें । तुका म्हणे जीवें जाणें लागे ॥३॥
 
४५६३
 
जीवभाव त्याचा गेला अभिमान । म्हणऊनि जन हांसे कंसा ॥१॥
 
सावध करितां नये देहावरि । देखोनियां दुरि पळे जन ॥२॥
 
जन वन हरि जालासे आपण । मग हे लोचन झांकियेले ॥३॥
 
झांकुनि लोचन मौन्यें चि राहिला । नाहीं आतां बोलायाचें काम ॥४॥
 
बोलायासि दुजें नाहीं हें उरलें । जन कृष्ण जाले स्वयें रूप ॥५॥
 
रूप पालटलें गुण नाम याति । तुका म्हणे भूतीं देव जाला ॥६॥
 
४५६४
 
जालों स्वयें कृष्ण आठव हा चित्ती । भेद भयवृत्ति उरली आहे ॥१॥
 
उरली आहे रूप नांव दिसे भिन्न । मी आणि हा कृष्ण आठवतो ॥२॥
 
तोंवरि हा देव नाहीं तयापासीं । आला दिसे त्यासि तो चि देव ॥३॥
 
देवरूप त्याची दिसे वरी काया । अंतरीं तो भयाभीत भेदें ॥४॥
 
भेदें तुका म्हणे अंतरे गोविंद । साचें विण छंद वांयां जाय ॥५॥
 
४५६५
 
वांयां तैसे बोल हरिशीं अंतर । केले होती चार भयभेदें ॥१॥
 
भेदभय गेलें नोळखे आपणा । भेटी नारायणा कंसा जाली ॥२॥
 
जाली भेटी कंसा हरिशीं निकट । सन्मुख चि नीट येरयेरां ॥३॥
 
येरयेरां भेटी युद्धाच्या प्रसंगीं । त्याचें शस्त्र अंगीं हाणितलें ॥४॥
 
त्याचें वर्म होतें ठावें या अनंता । तुका म्हणे सत्तानायक हा ॥५॥
 
४५६६
 
नारायणें कंस चाणूर मदिला । रार्ज्यीं बैसविला उग्रसेन ॥१॥
 
उग्रसेन स्थापियेला शरणागत । पुरविला अंत अभक्ताचाम ॥२॥
 
अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुलिया हातें सकळ ही ॥३॥
 
सकळ ही केलीं आपुलीं अंकित । राहे गोपीनाथ मथुरेसि ॥४॥
 
मथुरेसि आला वैकुंठनायक । जालें सकळिक एक राज्य ॥५॥
 
राज्य दिलें उग्रसेना शरणागता । सोडविलीं माता पिता दोन्हीं ॥६॥
 
सोडवणे धांवे भक्ताच्या कैवारें । तुका म्हणे करें शस्त्र धरी ॥७॥
 
४५६७
 
धरी दोही ठायीं सारखा चि भाव । देवकी वसुदेव नंद दोघे ॥१॥
 
दोन्ही एके ठायीं केल्या नारायणें । वाढविला तिणें आणि व्याली ॥२॥
 
व्याला वाढला हा आपल्या आपण । निमित्या कारणें मायबापा ॥३॥
 
माय हा जगाची बाप नारायणा । दुजा करी कोण यत्न यासि ॥४॥
 
कोण जाणे याचे अंतरींचा भाव । कळों नेदी माव तुका म्हणे ॥५॥
 
४५६८
 
दिनाचा कृपाळु दुष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥१॥
 
हांसे बोले तैसा नव्हे हा अनंत । नये पराकृत म्हणों यासि ॥२॥
 
यासि कळावया एक भक्तिभाव । दुजा नाहीं ठाव धांडोळितां ॥३॥
 
धांडोळितां श्रुति राहिल्या निश्चित । तो करी संकेत गोपींसवें ॥४॥
 
गोपिकांची वाट पाहे द्रुमातळीं । मागुता न्याहाळी न देखतां ॥५॥
 
न देखतां त्यांसि उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥६॥
 
वेळोवेळां पंथ पाहे गोपिकांचा । तुका म्हणे वाचा नातुडे तो ॥७॥
 
४५६९
 
तो बोले कोमळ निष्ठ‍ साहोनि । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥१॥
 
करावया दास्य भक्तांचें निर्लज्ज । कवतुकें रज माथां वंदी ॥२॥
 
दिलें उग्रसेना मथुरेचें राज्य । सांगितलें काज करी त्याचें ॥३॥
 
त्यासि होतां कांहीं अरिष्टनिर्माण । निवारी आपण शरणागता ॥४॥
 
शरणागतां राखे सर्व भावें हरि । अवतार धरी तयांसाटीं ॥५॥
 
तयांसाटीं वाहे सुदर्शन गदा । उभा आहे सदा सांभाळित ॥६॥
 
तळमळ नाहीं तुका म्हणे चत्तिा । भक्तांचा अनंता भार माथां ॥७॥
 
४५७०
 
मारिले असुर दाटले मेदिनी । होते कोणाकोणी पीडित ते ॥१॥
 
ते हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा घातावरी ॥२॥
 
वरिले ते दूतीं यमाचिया दंडीं । नुच्चरितां तोंडीं नारायण ॥३॥
 
नारायण नाम नावडे जयासि । ते जाले मिरासी कुंभपाकीं ॥४॥
 
कुंभपाकीं सेल मान तो तयांचा । तुका म्हणे वाचा संतनिंदा ॥५॥
 
४५७१
 
वास नारायणें केला मथुरेसि । वधूनि दुष्टांसि तये ठायीं ॥१॥
 
ठायीं पितियाचे मानी उग्रसेना । प्रतिपाळ जनांसहित लोकां ॥२॥
 
लोकां दुःख नाहीं मागील आठव । देखियेला देव दृष्टी त्यांणीं ॥३॥
 
देखोनियां देवा विसरलीं कंसा । ठावा नाहीं ऐसा होता येथें ॥४॥
 
येथें दुजा कोणी नाहीं कृष्णाविणें । ऐसें वाटे मनें काया वाचा ॥५॥
 
काया वाचा मन कृष्णीं रत जालें । सकळां लागलें कृष्णध्यान ॥६॥
 
ध्यान गोविंदाचें लागलें या लोकां । निर्भर हे तुका म्हणे चित्ती ॥७॥
 
४५७२
 
चिंतले पावलीं जयां कृष्णभेटी । एरवीं ते आटी वांयांविण ॥१॥
 
वासना धरिती कृष्णाविणें कांहीं । सीण केला तिहीं साधनांचा ॥२॥
 
चाळविले डंबें एक अहंकारें । भोग जन्मांतरें न चुकती ॥३॥
 
न चुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांचूनियां॥४॥
 
चुकवुनि जन्म देईंल आपणा । भजा नारायणा तुका म्हणे ॥५॥
 
४५७३
 
भजल्या गोपिका सर्व भावें देवा । नाहीं चित्ती हेवा दुजा कांहीं ॥१॥
 
दुजा छंदु नाहीं तयांचिये मनीं । जागृति सपनीं कृष्णध्यान ॥२॥
 
ध्यान ज्यां हरीचें हरीसि तयांचें । चित्त ग्वाही ज्यांचें तैशा भावें ॥३॥
 
भाग्यें पूर्वपुण्यें आठविती लोक । अवघे सकळिक मथुरेचे ॥४॥
 
मथुरेचे लोक सुखी केले जन । तेथें नारायण राज्य करी ॥५॥
 
राज्य करी गोपीयादवांसहित । कमिऩलें बहुतकाळ तेथें ॥६॥
 
तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका म्हणे ॥७॥
 
४५७४
 
रचियेला गांव सागराचे पोटीं । जडोनि गोमटीं नानारत्नें ॥१॥
 
रत्न खणोखणी सोनियाच्या भिंती । लागलिया ज्योति रविकळा ॥२॥
 
कळा सकळ ही गोविंदाचे हातीं । मंदिरें निगुतीं उभारिलीं ॥३॥
 
उभारिलीं दुगॉ दारवंठे फांजी । कोटी चर्या माजी शोभलिया ॥४॥
 
शोभलें उत्तम गांव सागरांत । सकळांसहित आले हरि ॥५॥
 
आला नारायण द्वारका नगरा । उदार या शूरा मुगुटमणि ॥६॥
 
निवडीना याति समान चि केलीं । टणक धाकुलीं नारायणें ॥७॥
 
नारायणें दिलीं अक्षईं मंदिरें । अभंग साचारें सकळांसि ॥८॥
 
सकळ ही धर्मशीळ पुण्यवंत । पवित्र विरक्त नारीनर ॥९॥
 
रचिलें तें देवें न मोडे कवणा । बळियांचा राणा नारायण ॥१०॥
 
बळबुद्धीनें तीं देवा च सारिखीं । तुका म्हणे मुखीं गाती ओंव्या ॥११॥
 
४५७५
 
गाती ओंव्या कामें करितां सकळें । हालवितां बाळें देवावरि ॥१॥
 
ॠद्धिसिद्धी दासी दारीं ओळंगती । सकळ संपत्ति सर्वां घरीं ॥२॥
 
घरीं बैसलिया जोडलें निधान । करिती कीर्तन नरनारी ॥३॥
 
नारीनर लोक धन्य त्यांची याति । जयांसि संगति गोविंदाची ॥४॥
 
गोविंदें गोविंद केले लोकपाळ । चिंतनें सकळ तुका म्हणे ॥५॥
 
४५७६
 
कांहीं चिंता कोणा नाहीं कोणेविशीं । करी द्वारकेसि राज्य देव ॥१॥
 
द्वारकेसि राज्य करी नारायण । दुष्ट संहारून धर्म पाळी ॥२॥
 
पाळी वेदआज्ञा ब्राम्हणांचा मान । अतीतपूजन वैष्णवांचें ॥३॥
 
अतीत अलिप्त अवघियां वेगळा । नाहीं हा गोपाळा अभिमान ॥४॥
 
अभिमान नाहीं तुका म्हणे त्यासि । नेदी आणिकांसि धरूं देव ॥५॥
 

४५७७
 
धरियेलें रूप कृष्ण नाम बुंथी । परब्रम्ह क्षिती उतरलें ॥१॥
 
उत्तम हें नाम राम कृष्ण जगीं । तरावयालागीं भवनदी ॥२॥
 
दिनानाथब्रिदें रुळती चरणी । वंदितील मुनि देव ॠषि ॥३॥
 
ॠषीं मुनीं भेटी दिली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलीं ॥४॥
 
बहु कासावीस जाला भक्तांसाटीं । तुका म्हणे आटी सोसियेली ॥५॥
 
४५७८
 
सोसियेला आटी गर्भवास फेरे । आयुधांचे भारे वागवितां ॥१॥
 
वाहोनि सकळ आपुलिये माथां । भार दासां चिंता वाहों नेदी ॥२॥
 
नेदी काळाचिये हातीं सेवकांसि । तुका म्हणे ऐसी ब्रिदावळी ॥३॥
 
४५७९
 
ब्रिदावळी ज्याचे रुळते चरणीं । पाउलें मेदिनी सुखावे त्या ॥१॥
 
सुखावे मेदिनी कृष्णाचिये चालीं । कुंकुमें शोभलीं होय रेखा ॥२॥
 
होउनि भ्रमर पाउलांचें सुख । घेती क्त मुख लावूनियां ॥३॥
 
याचसाटीं धरियेला अवतार । सुख दिलें फार निजदासां ॥४॥
 
निज सुख तुका म्हणे भक्तां ठावें । तींहीं च जाणावें भोगूं त्यासि ॥५॥
 
४५८०
 
भोगिला गोपिकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाईंवत्सां ॥१॥
 
गाती धणीवरी केला अंगसंग । पाहिला श्रीरंग डोळेभरि ॥२॥
 
भक्ति नवविधा तयांसि घडली । अवघीं च केली कृष्णरूप ॥३॥
 
रूप दाखविलें होतां भिन्न भाव । भक्त आणि देव भिन्न नाहीं ॥४॥
 
नाहीं राहों दिलें जातां निजधामा । तुका म्हणे आम्हांसहित गेला ॥५॥
 
४५८१
 
गेला कोठें होता कोठुनियां आला । सहज व्यापला आहे नाहीं ॥१॥
 
आहे साच भावें सकळव्यापक । नाहीं अभाविक लोकां कोठें ॥२॥
 
कोठे नाहीं ऐसा नाहीं रिता ठाव । अनुभवी देव स्वयें जालें ॥३॥
 
जातों येतों आम्ही देवाचे सांगांतें । तुका म्हणे गात देवनाम ॥४॥
 
४५८२
 
मना वाटे तैसीं बोलिलों वचनें । केली धिटपणें सलगी देवा ॥१॥
 
वाणी नाहीं शुद्ध याति एक ठाव । भक्ति नेणें भाव नाहीं मनीं ॥२॥
 
नाहीं जालें ज्ञान पाहिलें अक्षर । मानी जैसें थोर थोरी नाहीं ॥३॥
 
नाहीं मनीं लाज धरिली आशंका । नाहीं भ्यालों लोकां चतुरांसि ॥४॥
 
चतुरांच्या राया मी तुझें अंकित । जालों शरणागत देवदेवा ॥५॥
 
देवा आतां करीं सरतीं हीं वचनें । तुझ्या कृपादानें बोलिलों तीं ॥६॥
 
तुझें देणें तुझ्या समर्पूनि पायीं । जालों उतरायी पांडुरंगा ॥७॥
 
रंकाहुनि रंक दास मी दासांचें । सामर्थ्य हें कैचें बोलावया ॥८॥
 
बोलावया पुरे वाचा माझी कायी । तुका म्हणे पायीं ठाव द्यावा ॥९॥
 
४५८३
 
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । प्रत्यक्ष ये मूर्ति विठोबाची ॥१॥
 
चहुंयुगांचें हें साधन साधिलें । अनुभवा आलें आपुलिया ॥२॥
 
एवढें करूनि आपण निराळा । प्रत्यक्ष डोळां दाखविलें ॥३॥
 
दावुनि सकळ प्रमाणाच्या युक्ति । जयजयकार करिती अवघे भक्त ॥४॥
 
भक्ति नवविधा पावली मुळची । जनार्दननामाची संख्या जाली ॥५॥
 
नवसें ओंव्या आदरें वाचितां । त्याच्या मनोरथा कार्यसिद्धि ॥६॥
 
सीमा न करवे आणीक ही सुखा। तुका म्हणे देखा पांडुरंगा ॥७॥

वेबदुनिया वर वाचा

संबंधित माहिती